پروژه «صفر» هاروارد برای چگونه اندیشیدن

نویسنده: علی ذوالفقاریان

پروژه صفر مجموعه پژوهش‌هایی درباره آموزش و پرورش در دانشگاه هاروارد است که هدفش ارتقای یادگیری، اندیشیدن و خلاقیت در هنر، علوم انسانی و رشته‌های علمی است. این پروژه را در سال ۱۹۶۷ نلسون گودمن، فیلسوف سرشناس برای پژوهش درباره خلاقیت در هنر بنیان نهاد. او باور داشت که یادگیری هنر باید از نظر شناختی مورد پژوهش جدی قرار بگیرد. همچنین، دیوید پرکینز و هاوارد گاردنر، که برای کسانی که با روانشناسی پرورشی آشنایی دارند شناخته شده است، از سال ۱۹۷۲ تا ۲۰۰۰ با این پروژه همکاری کرده‌اند. پژوهشگران پروژه دستاوردهایشان را در سایت و کتاب‌ها به چاپ می‌رسانند و در کنار آن کارگاه و گردهمایی برگزار می‌کنند. پروژه «ديدني انديشيدن» یکی از آن‌هاست.

 یکی از طرح‌های تحقیقاتی آن‌ها درباره نمایاندن «چگونه انديشيدن» در کلاس درس است. آن را «ديدني انديشيدن» نام نهاده‌اند. دلیل پرداختن به این پروژه آن است که اندیشیدن تا حد زیادی ندیدنی است. مردم برای اینکه به دیگری بگویند نتیجه‌شان سرسری نبوده گاهی اندیشه‌های پشت یک نتیجه خاص را شرح می‌دهند، اما اغلب این کار را نمی‌کنند. اغلب، اندیشیده در کله ما جریان دارد، در موتور قدرتمند ذهن یا مغزمان. این پروژه پیشنهاد می‌کند اندیشه‌هایمان را در کلاس درس نمایان کنیم به طوری که دیگران بتوانند درباره آن داوری کنند. روشن است که این کار نیاز به راهکارها و مهارت‌هایی دارد.

 یکی از مشکلات بچه‌ها این است که اندیشه‌هایشان پس از مدتی بیهوده پیچیده می‌شود، به گونه‌ای که نمی‌توانند آن را سر و سامان دهند و حتی بر اساس آن تصمیم بگیرند. دلیل این مشکل آن است که اندیشه آن‌ها تنها در درون سرشان می‌گذرد. معلم نیز خیلی کم پیش می‌آید بچه‌ها را درگیر محتوا کند و به اندیشه پیرامون موضوع وادارد. دیدنی شدن اندیشه در کلاس کمک می‌کند که اندیشه‌ها صریح تر بیان شوند و کلاس نیز طبیعی تر و البته قابل مدیریت شود. در ضمن، این کار روند درونی کردن اندیشه را به عنوان یک مهارت سرعت می‌بخشد. این پروژه می‌کوشد که بر اساس موضوع و محتوای هر درس صحنه کلاس را به جایی برای تمرین اندیشیدن و یادگیری تبدیل کند. دو هدف عمده در این پروژه وجود دارد: در یک سو، موضوع درسی برای بچه عمیق تر و ژرف تر می‌شود و از سوی دیگر دانش آموزان به طور کلی به اندیشیدن بیشتر عادت می‌کنند. پیشنهاد گروه پژوهشی آن است که از حالت‌های عادی اندیشیدن آغاز کنید، همان حالت‌هایی که به طور روزمره با آن سر و کار داریم. برای نمونه چند مورد از آن‌ها را می‌آورم.چی شد شما گفتید که... ؟، چه چیزی نظرت را جلب کرده بود که باعث شد بگی... ؟ این پرسش‌ها سبب می‌شود که دانش آموز به شرح و توضیح بپردازد. به او کمک می‌کند تا بتواند درباره چیزهایی که دیده یا می‌داند صحبت کند و از آن‌ها برای توجیه و تببین نظراتش بهره ببرد. همچنین به او یاد می‌دهد که باید بر مبنای درست و مستند سخن بگوید. همچنین در یک کلاس درس این کار سبب می‌شود که به یک موضوع از چند چشم انداز نگریسته شود.

طی کلاس شما با این عبارت برخورد خواهید کرد که «من پيش از اين فكر مي كردم... ولي حالافكر مي كنم كه...» در اینجا از او بپرسید که چه چیزی باعث تغییر دیدگاه شما شد؟ مثلادانش آموز می‌گوید من همیشه فکر می‌کردم که آدم باید بر اساس ویژگی‌هایش به سراغ هر کاری برود ولی حالااین جوری فکر نمی‌کنم. شما می‌پرسید: چه چیزی باعث تغییر دیدگاه شما شد؟ او می‌گوید: من پیش از این فکر می‌کردم والیبال فقط برای قد بلندهاست و با اینکه دوست داشتم حس می‌کردم برای این ورزش مناسب نیستم تا اینکه فهمیدم اصلااین طور نیست. کسی که پاسور تیم هست اغلب قدش مثل همه مردم کوتاه و مثل بقیه بلند نیست. فکر می‌کنم می‌توانم در هر کاری وارد شوم تنها کافی است جای خودم را پیدا کنم.

یکی از بهترین روش‌ها در این مرحله آن است که از دانش آموزان بخواهید تا بگویند پیش از کلاس امروز چه دیدگاهی داشته‌اند و چه فکر می‌کرده‌اند و سپس بنویسند پس از بحث امروز دیدشان درباره چه چیزی تغییر کرده است. سپس از آن‌ها بخواهید برای همه توضیح دهند که چه چیزی باعث این تغییر دیدگاه شده است. پرسش دیگر می‌تواند درباره چیزی باشد که دیده‌اند یا نظرشان را جلب کرده است. از آن‌ها بپرسید: در اینجا چه چیزی نظرتان را جلب کرد؟ یا چه چیزی شما را شگفت زده کرد؟این پرسش آن‌ها را وادار می‌کند که خوب نگاه کنند، گوش کنند و درباره پیرامونشان بیندیشند. این کار از آن‌ها فردی کنکاشگر می‌سازد. این پرسش به ویژه وقتی سودمند است که در برابر آن‌ها یک اثرهنری می‌گذارید. نقاشی، فیلم یا هر چیز دیگر.

آنچه در بالاآوردم اطلاعات اندکی از پروژه پژوهشی صفر دانشگاه بود. سایت دانشگاه هاروارد اطلاعات بسیاری را، رایگان در اختیار عموم قرار داده است.

می‌توانید برای اطلاعات بیشتر به نشانی :    www.pz.harvard.edu  مراجعه کنید و درباره پروژه‌های مختلف بخوانید. راستی اگر با دانش آموزی روبه رو شوید که بگوید «نه نظرم تغيير كرد و نه چيزي نظرم را جلب كرد»، با او چه می‌کنید؟