لکنت زبان و راه های درمان آن

لکنت زبان در دوران خردسالی آغاز شده و یک پدیده خاص دوران کودکی است معمولا از سنین ۲ تا ۴ سالگی شروع می شود و از هر صد کودک یک نفر مبتلا به لکنت زبان است. و تقریبا ۸۰ درصد از همه کودکانی که به نحوی مبتلا به لکنت زبان بودند به تدریج مانند افراد دیگر به طور طبیعی صحبت می کنند. لکنت زبان طی بررسی ها، نسبتی در حدود ۷۰درصد برای پسران و ۳۰درصد برای دختران ذکر گردیده است.

قرن ها و شاید بیش از هزار سال است که لکنت زبان مورد توجه قرار گرفته و عقاید مختلفی درمورد طبیعت علت و درمان آن پیشنهاد شده است. علی رغم تلاش های بسیار علت این اختلال هنوز کاملا شناخته نشده. برخی علت آن را نارسایی مغزی می دانستند. گروهی فکر می کردند با جراحی زبان و لوزه مشکل برطرف می شود و عده ای آن را یک مشکل مادرزادی لاعلاج می نامیدند.

اگرچه لکنت زبان ممکن است گاهی با هنجارها یا مشکلات فیزیکی همراه باشد ولی در اکثر موارد هیچ گونه ضایعه و بیماری را در شخص نمی توان یافت. مگر تنها لکنت زبان که آن هم تحت تاثیر عوامل متعدد طبیعی شدت می یابد. (ناهید عظیمی راد. پیشگیری و درمان لکنت زبان. تهران ۱۳۷۱ ص۲)

نظر آدامز بر این است که فراوانی لکنت زبان در سنین ۳ تا ۷ سالگی همزمان با تغییرات فیزیکی و روانی متعدد و قابل توجهی در این مقطع سنی است او عقیده دارد که تکامل هماهنگ تمام سیستم هایی که در تکلم و بیان نقش دارند برای سلامتی ضروری است و عناصر ژنتیک و محیط بر روند عادی تکامل این سیستم ها تاثیر می گذارند.

معلولیت گفتاری می تواند یکی از مهمترین عوامل شکست و ناکامی برای شخص باشد به ویژه وقتی به آن توجهی گردد یا به اشتباه به معلولیت ذهنی یا جسمی ربط داده شود. بنابراین هر کوششی برای شناخت عمیق تر آن به رشد طبیعی کودک کمک می کند.

لکنت زبان و انواع آن

لکنت زبان در دوران خردسالی آغاز شده و یک پدیده خاص دوران کودکی است معمولا از سنین ۲ تا ۴ سالگی شروع می شود و از هر صد کودک یک نفر مبتلا به لکنت زبان است.

و تقریبا ۸۰ درصد از همه کودکانی که به نحوی مبتلا به لکنت زبان بودند به تدریج مانند افراد دیگر به طور طبیعی صحبت می کنند. لکنت زبان طی بررسی ها، نسبتی در حدود ۷۰درصد برای پسران و ۳۰درصد برای دختران ذکر گردیده است. تراویس ۱۹۷۰ می گوید لکنت زبان، اشکالی در ریتم و آهنگ و روانی گفتار به وسیله گیرکردن متناوب، تشنجآمیز یا کشیده گویی صداها، سیلاب ها و کلمات و عبارات یاوضعیت اندام های گفتاری است.

با توجه به عوارض و حالات مختلف لکنت زبان، یعنی مدت وقفه ها و فراوانی و توالی آنها و شدت و کثرت، تکرار و میزان قوت فشار و تشنج مربوط به تلفظ حروف و کلمات دو نوع لکنت را مشخص کرده اند.

لکنت کلونیک یا حالات تکراری در بیان کلمه

در این نوع لکنت زبان کودک یک سیلاب از کلمه ای را با سرعت و تشنج تکرار می کند مثلا پدر را چنین تلفظ می کند پ.پ. پدر. علت این نوع لکنت زبان را اختلال فیزیولوژیک عصبی عضلانی می دانند که در محل اتصال عصب به عضله به وجود می آید و چون جنبه خانوادگی دارد گمان می رود که علت موروثی دارد.

لکنت تونیک یا توقف در تلفظ

در این حالت که در فعالیت عضلات تلفظی چند ثانیه ای توقف و سکون به وجود می آید کودک دچار گیر وقفه در تلفظ و ادای کلمه همراه با فشار و کوشش و حرکات خاصی است که کودک برای ادای کلمه شدیدا، به خود فشار میآورد و پس از لحظاتی سکون به طور ناگهانی و با تشنج کلمه را ادا می کند مانند: می- خام- به- رم- خو- نه

این نوع لکنت به علت انقباض عضلا ت دهان، حلق و حنجره ایجاد می شود. در این صورت کودک روی یک کلمه فشار میآورد و اکثرا کلمه به طور ناگهانی بیان می شود. ثابت شده است که این حالت کاملا جنبه روانی دارد.

از نظر دینکبت لکنت زبان یک اختلا ل سیالی بیان لفظی است که براساس تکرارها و تطویل های غیرارادی صدادار یابی صدا هنگام انتشار واحدهای کوچک سخن یعنی اصوات، هجاهای مجزا یا هجاهای کلمات مشخص می شود. این اختلا ل ها معمولا بسیار فراوانند و به آسانی مهار نمی شونددر اولین مرحله از لکنت که می توان آن را لکنت پذیرفته شده نام برد، کودک متوجه می شود که برخی از حروف و کلمات را به طور غیر طبیعی تکرار می کند اما به نظر می رسد که نگران حالت گویایی خودش نیست. کودک از این که اختلا ل تکلمی دارد ناراحت نبوده و رنجی نمی برد و کوششی هم برای رفع آن از خود نشان نمی دهد. در این مرحله لکنت کودک معمولا همراه با اختلا لا ت تنفسی یا علا یم و عوارض بیماری نیست. نوع تکلم کودک در این مرحله بیشتر از لکنت کلونیک یا تکراری است و به همین دلیل در این حالت برنامه های گفتاری درمانی بیشتر موثر است.

بریده گویی و ناروایی های طبیعی

در جریان رشد طبیعی گفتار و زبان تقریبا تمام کودکان در مرحله ای از رشد طبیعی گفتارشان، هنگامی که وا ژه ها و ساخت عبارات و جملا ت راشروع می کنند تا مدتی گرفتار تکرار و گیر در گفتار هستند. با این وجود خود در مواردی که از عبارات و گفتار نامفهوم استفاده می شود یا در مواردی که تولید آن ها به مهارت بیشتری نیاز دارد عموما گفتار کودکان قابل فهم است. در حالی که گفتار افراد مبتلا به بریده گویی نامشخص، ناقص و به طور کلی نامفهوم است. تکرار عبارات کلی یا انقطاع و بی ربطی سایر عبارات و تکرار آن ها نیز از ویژگی های این نوع مشکل زبانی است.

بریده گویی و لکنت

لکنت را می توان اختلا لی در ساخت گفتار که فاقد روانی طبیعی است به حساب آورد. این ویژگی به واسطه تکرار صداها، هجاها و معمولا کل کلمه یا عبارت و نیز از طریق انسداد صداها یا هجاها یا واژگان اولیه و کشش صداها به وجود میآید و از طریق قطع عبارت مشخص می شود. احتمالا جز در مراحل نخست در اکثر موارد کودکان دارای لکنت از مشکل خود در ساخت و کاربرد گفتار سلیس و روان آگاهی دارند. آسیب شناسان زبان و گفتار و متخصصان اروپایی که به مشکلا ت صوتی پرداخته اند این دو اختلا ل را در اصل یکی می دانند.

به عنوان مثال پرکنیز (۱۹۷۷) اظهار می دارد که لکنت و بریده گویی دو اصطلاح کلی و همپوش هستند و از لحاظ رفتاری بریده گویی اصطلاحی است که برای مشخص کردن مشکلات سرعت و آهنگ کلام مفید است. در مواردی که افراد بر مشکلات روانی گفتار مبتلا باشند با لکنت همپوشی پیدا می کنند.

همچنین برکنیز عنوان نموده که علاوه بر ناروانی هر چه که افراد مبتلا به بریده گویی بیشتر بروند مشکلاتشان هم بیشتر می شود و گفتارشان به هم می ریزد و در نتیجه گفتارشان ضعیفتر و نامشخص تر و غیرقابل فهم می شود و گفتارشان آشفته و ناجور می گردد. شاید یکی از تفاوت های اساسی میان افراد لکنتی و مبتلایان به بریده گویی در نوع پاسخ ها و طرز تلقی و برداشت آنان از گفتار خودشان باشد.

نوجوانان و بزرگسالانی هستند که در طول دوران زندگیشان همواره گرفتار بریده گویی بوده اند. اما هرگز اضطراب، ترس و بیمی که اغلب افراد مبتلا به لکنت دارند را در خود به وجود نیاورده اند. در واقع افراد مبتلا به بریده گویی، برخلاف اکثر افراد لکنتی اگر حرف هم نزنند یاآمادگی آن را نداشته باشند امابه حرف زدن تمایل دارند. هر چند ممکن است بریده گویی با لکنت هم پسرخاله دختر خاله بوده و هر دو از یک منشا» باشند.

در موارد بسیاری افراد مبتلا به بریده گویی یا لکنت از یک تیره خانوادگی هستند که در این حالت اگر مشکلات آنها در تکلم و کاربرد شفاهی زبان به دلایل ژنتیکی بستگی داشته باشد می بایست به عامل والدین در این میان توجه بیشتری نمود.

راه های درمان بریده گویی

برای غلبه بر بریده گویی چه می توان کرد؟ چنین کودکانی بیش از سایر همسالان خود به الگوهای گفتاری نیاز دارند. بزرگسالانی که به آرامی و به وضوح حرف بزنند و عبارات صحیح و خوبی به کار برند. در واقع آنها به والدینی احتیاج دارند که بتوانند مثل هنرپیشه های ماهر حرف بزنند. واضح تر و آرام تر از هنگامی که با سایر بزرگسالان صحبت می کنند و ضمنا دقت داشته باشند که هرگاه عبارات یا جمله ای را آغاز می کنند آن را درست و حتما کامل و تا انتها ادا کنند جملات باید صریح و کوتاه و روشن باشند.

کودکانی که به بریده گویی مبتلا هستند غالبا وقتی آهسته صحبت می کنند وضع بهتری دارند بنابراین هرگاه والدین متوجه شدند که فرزندشان درشرف بریده گویی است باید بلافاصله به او علامت دهند. تا آرامش خود را بازیابد. مثلا اگر قصد رفتن به گردش را دارید و کودک می پرسد که کجا می رویم؟ پاسخ صحیح این است که پسرم به پیک نیک می رویم. بعد (والدین) باید از او سوالی کنند دوست داری آنجا چه بخوریم؟ یا برای بازی با خودمان چه وسایلی ببریم یا آنجا چی بازی کنیم. البته باید این گفت وگوها و افکار کوتاه باشند نه مثل این جمله طولانی (پسرم: می بینی که می رویم به گردش و چیزهای زیادی با خودمان می بریم تا بخوریم مثل تخم مرغ و پنیر و بعدش هم بازی می کنیم.)

دکتر جان آیزنسون روان شناس بالینی در این مورد می گوید: تجربیات من در زمینه کودکانی که قطعا یا احتمالا به بریده گویی مبتلا هستند نشان می دهد که این کودکان وقتی رو به بهبود می گذارند که آرام باشند و گفتار از ابتدا از ذهن بگذرانند و تشویق شوند که با جملات کوتاه و کامل شبیه به الگو های گفتاری بزرگسالان صحبت کنند. ضمنا هرگاه به شیوه ای انفجاری و ناگهانی یا تند صحبت کردند باید به آنها به گونه ای مشخص علامت داد تا از وضعیت خود مطلع شوند. خواندن متون با صدای بلند برای کودک مفید است.

اگر کودک درسن مدرسه است و در عین حال شواهدی از بریده گویی نشان می دهد باید از کمک متخصصان مربوطه نیز استفاده نمود. در واقع باید در جهت کمک به کودک برای سازمان دهی تفکرش «قبل از این که بخواهد حرف بزند اقدام نمود» کودک به کمک احتیاج دارد تا جملا ت را به راحتی ساده کند و در نهایت بتواند به آرامی و سنجیده صحبت کند.

وقتی چنین کودکی بزرگتر شود و به گونه ای حرف بزند که گویی عموما حرف زدن او با نوعی تفکر قبلی همراه است اعتبار و موقعیت خاصی کسب می کند. برخورد آرام و راحت والدین با فرزندان و شرایط خانه و فراهم آوردن فضای آرام در خانه با بی ملاحظه گی و بی قید و بندی تفاوت دارد و بلکه دقیقا برعکس است. دکتر ویس در مقالا ت منظم و فشرده ای که اینک به صورت یک کتاب درآمده است و به عنوان بریده گویی، به چاپ رسیده است بر این نکته تاکید دارد که فرد مبتلا به بریده گویی انسانی است که هنگام فکر کردن گیج و سردرگم است.

بنابراین باید او را یاری داد تا بتواند به روشنی و وضوح فکر کند و در ادامه می نویسد که تفکر اتفاقی و نامشخص فرد مبتلا به بریده گویی در آمادگی او برای شروع گفتار بازتابی از روش کلی او نسبت به تمامی مسوولیت ها و وظایف است. این ویژگی در اصل اساس بریده گویی به شمار میآید و مهمترین هدف درمان در همین است.

لکنت زبان و تقلید

کودکان رفتارهای متنوع بزرگسالان را همانند دستگاه کپی تقلید می کنند. اگر چه تقلید رفتار بزرگسالان و والدین توسط کودک لا اقل در بعضی از رفتارهای خاص کاملا درست است اما مساله تقلید در رابطه با لکنت زبان چندان قابل توجه نیست در واقع بررسی پدیده تقلید به خصوص زمانی که بعضی از اطرافیان کودک مثلا پدر یا مادر او که بعضا دچار لکنت می شوند بسیار مشکل است باید اذعان نمود که به نظر نمی رسد که لکنت زبان قابل سرایت باشد و مانند امواج رادیو اکتیو وارد بدن فرد شود.

تحقیقات نشان داده اند که تنیدگی یا اضطراب لکنت زبان را تشدید می کند و توام بودن آن با اضطراب سرخوردگی کاهش سطح حرمت خود و معلولیت در کنش وری اجتماعی را به وجود میآورد موجب می شود تا فرد با استفاده از ابزارهای زبان شناسی (مانند تغییر سرعت بیان و دوری گزیدن از برخی موقعیت ها مثل حرف زدن در برابر جمع) از لکنت اجتناب کند.

بررسی های خانوادگی در تحقیقات توانسته اند مساله موروثی بودن لکنت زبان را تا حدی روشن کند و با درجه از اطمینان احتمال بروز فراوانی این اختلا ل را در چاره جویی های خانوادگی خاص پیش بینی کنند. همچنین نشان داده شده است که وجود یک اختلا ل آواشناختی یا یکی از اشکال تحولی اختلا ل گفتار یا وجود چنین اختلا ل هایی در سوابق خانوادگی فرد احتمال بروز لکنت زبان را افزایش می دهد فراوانی لکنت زبان در خویشاوندان درجه اول افراد مبتلا سه برابر بیش از جمعیت کلی است.

تقریبا ۱۰% فرزندان دختر و ۲۰% فرزندان پسر مردانی که دارای سوابق لکنت بوده اند به این اختلا ل مبتلا می شوند البته نمی توان وجود سوابق ژنتیکی را به عنوان علت اصلی لکنت زبان دانست.

وان رایپر (۱۹۶۳) از قول یک پسر الکن می گوید: سالیان متوالی من کلماتی را که دو حرف ک و گ در آن ها وجود داشت با هم قاطی می کردم و چون این صداها موجب لکنت من شدند از به کار بردن آن ها صرف نظر کردم. در واقع برای گفتار درمان مهم این است که فرد لکنتی را در شناخت علت لکنت یاری دهند و به او نشان دهند که لکنتش ناشی از خود اوست و نه شرایط و موقعیت های خاصی که تحت آن شرایط دچار لکنت می شود.

نقش بازی یکی از شیوه های آموزش است که در آن افراد به طور خود به خودی مشکلا ت مربوط به روابط انسانی را رفع می کنند و با کمک دیگران بازیگران و تماشاگران وضع موجود را تجزیه و تحلیل می کنند این بازی در واقع بخشی از زندگی طبیعی است که از نخستین روزهای زندگی کودک و تقلید از والدین آغاز می شود و همه اوقات زندگی را شامل می شود.

علل به وجود آمدن لکنت زبان

لکنت زبان مهمترین و متداول ترین انواع اختلا ل تکلمی است که در میان پسرها، به مراتب بیشتر از دخترها است و علل مختلفی دارد. چنان چه نگرانی تشویش و هیجاناتی در افراد خانواده کودک وجود داشته باشد یا وقایع غیرمنتظره ای اتفاق افتد این وقایع در کودک اثر خواهد گذاشت و او ناگهان دچار لکنت خواهد شد. کودکانی که دچار لکنت می شوند آن هایی هستند که در خانواده هایی بزرگ شده اند که انبساط شدید و محافظت بیش از حد در محیط آن ها وجود داشته است این گونه اولیا عقیده دارند که کودکانشان باید بسیار خوب تربیت شوند و بی عیب باشند و از او توقعات زیاد از حد دارند و اغلب از کودکانشان راضی هستند.

    نویسنده: ناهیدفاضل / کاظم رضوانی

آموزک بسته‌ی آموزشی آواورزی را برای اختلالات گفتاری و زبان آموزی پیشنهاد می‌هد
آواورزی با سی‌بی‌لک