آموزش نه گفتن به فرزندان

متاسفانه از آنجایی که در هیچ یک از مراحل تحصیلی، مهارت‌های زندگی به صورت اصولی و عمقی مورد توجه و تدریس قرار نمی‌گیرد، بسیاری از ناهنجاری‌های رفتاری و آسیب‌های اجتماعی ثمره ضعف این مهارت‌هاست. یکی از اصلی‌ترین اصول مهارتی در روابط اجتماعی و رفتاری مرتبط با توانایی نه گفتن به خواسته‌های غیر معقول و غیر منطقی است. اگر فرزندان ما یاد بگیرند به دعوت‌های غیر اخلاقی در مورد مسائلی همچون کشیدن سیگار و قلیان تا آزمایش انواع مواد مخدر، نه بگویند مشکلات موجود در جامعه اصولاً خلق نمی‌شوند.

از نگاه رفتارشناسی یکی از اصلی‌ترین دلایل ضعف مهارت نه گفتن، اعتماد به نفس و ترس از مسخره شدن است. نوجوانان و جوانان ما باید یاد بگیرند از تمسخر دیگران هیچ گونه ناراحتی به خود راه ندهند. عبارت‌هایی مثل بچه مثبت، کودک پاستوریزه، ترسو، بچه ننه و امثال آن‌ها سخنانی هستند که معمولابه دنبال دعوت‌های غیر منطقی و مقاومت در مقابل آن‌ها بیان می‌شوند.

برای اینکه فرزندانمان در سنین مختلف و موقعیت‌های گوناگون قدرت نه گفتن داشته باشند این هم نیاز به استدلال و تفکر منطقی و برنامه فلسفه برای کودکان دارد. اساسا یکی از اهداف چنین برنامه‌هایی پاسخ به همین نیاز است. یعنی زمانی ما می‌توانیم نه بگوییم که برای نه گفتن دلیل داشته باشیم. وقتی توانستیم خوب استدلال کنیم که چرا چنین چیزی را می‌خواهیم یا نمی‌خواهیم آن وقت نه گفتن برایمان آسان می‌شود. اگر بارها و بارها تمرین کنیم که استدلال برای انجام کارهایمان داشته باشیم قدرت نه گفتن هم بالامی‌رود یعنی علاوه بر تفکر منطقی نیاز به یک جو استدلالی و گفتگویی داریم که اگر بچه‌ها بتوانند درباره انتخاب‌هایشان گفتگو کنند قاعدتا در آنجا می‌توانند بگویند که چه چیزی برای من مناسب است یا مناسب نیست. نهادینه کردن یک نوع رفتار یا یک نگرش، با ایجاد آن متفاوت است.

هر چند پرورش یک رفتار صحیح در کودکان بسیار مهم است اما باید کاری کرد که این رفتار در فرد پایدار مانده و به اصطلاح نهادینه شود. نهادینه سازی تفکر منطقی در کودکان مستلزم حمایت همه جانبه از این نوع تفکر در محیطی است که کودک در آن زندگی می‌کند. به عبارت دیگر پس از موفقیت در آموزش تفکر منطقی به کودکان که با به کارگیری فرایندهای آموزشی مناسب، از جمله به کارگیری تکنیک های آموزشی مندرج در برنامه آموزش فلسفه به کودکان صورت می‌گیرد، لازم است که هم درموقعیت‌های طبیعی و هم در فرصت‌هایی که طی برنامه‌های آموزشی طراحی می‌شوند، تفکر منطقی توسط همه عناصری که درگیر فرایند آموزش هستند عملا مورد حمایت قرار گیرد.

«نه» گفتن منطقی نه تنها مستلزم تشخیص درست موضوع است بلکه همزمان به یک احساس امنیت نیازمند است که کودک را نگران پیامدهای تقابل نظری با بزرگ‌ترها نکند، بنابراین در هر شرایطی، حتی زمانی که کودک مخالف است باید از او حمایت و احساس امنیت را در او ایجاد کنیم.

خودباوری و اعتماد به نفس در جوانان باید از خانواده شروع شود. تحقیر، تبعیض، مقایسه و تنبیه از وسایلی هستند که خودباوری در فرزندان را ضعیف کرده و از بین می‌برند. والدین بهترین الگوی رفتاری برای آموختن مهارت‌های زندگی به فرزندان هستند. سپس آموزش و پرورش، دانشگاه‌ها باید این مهارت‌ها را تقویت نمایند و دوستی‌های بی سرانجام با جنس مخالف، آزارهای جنسی، افسردگی، خودکشی و اعتیاد ثمره تلخ ناتوانی در کاربرد این مهارت هستند.

نویسنده: محمد مهدی کریمی