رمز ورود به دنیای اسباب بازی ها
انتخاب صحیح اسباب بازی کودکان زیر ذره بین یک متخصص بررسی شد. کودکان برای رشد مناسب بیش از نیازهای جسمی نیازمند برطرف شدن نیازهای روحی و روانی هستند این واقعیتی است که بسیاری از روانشناسان حوزه کودک بر آن تاکید دارند. بازی کردن و همراه شدن با اسباب بازی یکی از نیازهای روانی کودک در پایه‌های اولیه رشد است و اگر چنانچه مراحل اولیه رشد به خوبی طی نشود، در مراحل بعدی کودک با اختلال مواجه خواهد شد.
بازی برای کودک مانند آب برای ماهی است. کودک بدون بازی نمی‌تواند به رشد متعادل و سازنده ای برسد. اسباب بازی شوق زیستن را در وجود کودک برمی انگیزد و موجب پرورش قوای جسمی، ذهنی، روانی، عاطفی و اجتماعی می‌شود. اسباب بازی باعث می‌شود کودک به خوبی با دنیای خارج ارتباط برقرار کرده و از شکست و پیروزی تجربه کسب کند و با مفاهیم مختلفی مانند رنگ، شکل، اندازه‌ها، جهت‌ها و... آشنا شود.
هنگام خرید اسباب بازی نکته ای که کمتر مورد توجه والدین قرار می‌گیرد مناسب بودن اسباب بازی با سن کودک و استاندارد بودن آن است.
اسباب بازی ها باید متناسب با ویژگی‌های سنی، رشد جسمی و روانی کودک انتخاب شوند تا اثرات مفید و سازنده برجا بگذارند درغیر این صورت اسباب بازی به دلیل نداشتن تناسب با ویژگی‌های سنی و رشدی کودک، او را دچار شکست‌های متعدد و در نهایت، تجربه احساس حقارت خواهد کرد. مطالعاتی که توسط بنیاد علوم رفتاری در سه سال گذشته انجام شده نشان می‌دهد دسته بزرگی از اسباب بازی‌ها استاندارد نیست و زمینه یادگیری و گرایش به خشونت را فراهم می‌کند.
همچنین کمرنگ شدن بازی‌های فکری و بازی‌هایی که در طبیعت به صورت گروهی انجام می‌شد کودکان را در مسیر تنهایی بازی کردن سوق داده و بدین وسیله آنان با خشونت بیشتر آشنا می‌شوند. شناخت اسباب بازی مناسب جایگزین کردن کتاب و نقاشی و گرایش کودکان به اسباب بازی‌های فکری و گروهی مباحثی است که با دکتر مجید ابهری متخصص علوم رفتاری و آسیب شناس اجتماعی مطرح شده است.
اسباب بازی چه نقشی در رشد کودک دارد؟
اسباب بازی به منزله ابزار کار کودک است که نوع آن با هدف مشخص شده و یکی از محورهای ایجاد خلاقیت و شکل دهی شخصیت آینده کودکان است. در مطالعات «ژان پياژه» روانشناس مشهور روشن شد اسباب بازی‌ها در شکل دادن تمایلات عاطفی و روانی کودک نقش مهمی ایفا می‌کند و چنانچه در انتخاب آن توجه کافی نشود، ناخواسته تمایلات کودکان به گونه ای شکل می‌گیرد که مورد انتظار نیست. اسباب بازی پرورش دهنده روحیه و شکل دهنده افکار کودک است.
البته مقوله اسباب بازی را که نقش مهمی در رشد کودک دارد باید با بازی‌های رایانه ای که متاسفانه جای اسباب بازی‌ها را پر کرده‌اند تفکیک کرد. به اعتقاد روانشناسان بازی‌های رایانه ای نتیجه ای جز لطمه روحی، جسمی و روانی برای کودکان ندارد و آن‌ها را به یک انسان منزوی تبدیل می‌کند.
اسباب بازی های موجود در بازار تا چه اندازه استاندارد و مناسب هستند؟
متاسفانه درصد بزرگی از اسباب بازی‌های موجود در بازار کشور را اسباب بازی‌های خشن تشکیل می‌دهند که مروج خشونت خواهند بود. انواع شمشیرها، تفنگ‌ها، تیرو کمان در شکل و اندازه‌های مختلف بخش قابل توجهی از اسباب بازی های موجود در بازار را تشکیل داده است و به شکل غیرمستقیم هنگام بازی خشونت و پرخاشگری را به کودک می‌آموزد.
و این گونه می‌شود که پسربچه چهارساله ای دخترعموی ۲ ساله‌اش را دعوت کرد تا با هم تفنگ بازی کنند. پسر کوچولو از روی شیطنت و کنجکاوی تپانچه عتیقه پدر را برداشت و به شوخی به طرف دخترک شلیک کرد و متاسفانه پرونده جنایتی رقم خورد و عنوان کوچک‌ترین قاتل دنیا را به خود اختصاص داد. بخشی از اسباب بازی‌ها ی موجود در کشور استاندارد نیستند و کیفیت مناسب برای سرگرمی کودکان ندارند.
از لحاظ جنس و قطعات، اسباب بازی ها باید غیرقابل جدا شدن باشند تا زمانی که کودکی آن را در دهانش قرار داد دچار مشکل خفگی نشود و عوارض شیمیایی او را تهدید نکند اما در اسباب بازی های موجود در بازار که بسیاری از آن‌ها نیز از کشور چین وارد می‌شود این موارد رعایت نشده است و تنها دسته ای از اسباب بازی‌های موجود دارای طیف سنی مخصوص به خود هستند که روی آن‌ها درج شده است و همین امر باعث شده تا والدین نتوانند تشخیص دهند برای گروه سنی کودکشان چه نوع اسباب بازی مناسب است.
اسباب بازی کودک ۲ ساله با یک کودک ۵ ساله تفاوت می‌کند. همچنین در مواردی قطعات اسباب بازی به سادگی جدا می‌شود که برای کودک خطرساز است. عروسک‌های گرانقیمت وارداتی بدون کیفیت هستند و برای گروه‌های سنی مختلف مناسب سازی نشده است. بعضی از اسباب بازی ها باعث ترس کودکان می‌شود. جانوران پلاستیکی زشت و بد هیبت به شکل کابوس در ذهن کودک باقی خواهد ماند.
بازی‌های فکری تا چه اندازه در این انتخاب‌ها باید مورد توجه قرار گیرند؟
جایگزین کردن بازی‌های فکری به جای اسباب بازی در رشد فکری کودک تاثیر گذار است. بازی‌های فکری کودک را وادار به فکر کردن می‌کند و باعث می‌شود تا کودک از هوش و استعداد خود استفاده کند. با بهره مند شدن از بازی‌های فکری بهره هوشی کودک و استعدادهای ناشناخته او شناسایی خواهد شد.
درصورتی که این بازی‌ها برای کودک جذاب شود او به سرعت به آن‌ها علاقه مند می‌شود مانند لوگوسازی که برای خانه سازی و ساخت اشکال مختلف استفاده می‌شود و همچنین اسباب بازی‌هایی که در ساخت آن از فناوری رشد در آموزش و پرورش استفاده می‌شود. اما متاسفانه درصد کمی از اسباب بازی‌های موجود در بازار شامل بازی‌های فکری است و بسیاری از اسباب بازی‌ها هیچ گونه خلاقیتی در کودکان به وجود نمی‌آورد.
آیا اسباب بازی ها نقشی در ایجاد رقابت منفی در بین کودکان دارد؟
بله، بعضی از اسباب بازی‌ها نیز باعث الگوی منفی تربیتی شده و آزار والدین را در پی دارد. انواع ماشین‌های برقی، هواپیما، هلیکوپتر و... با قیمت بسیار بالابه فروش می‌رود و خرید این اسباب بازی ها باعث ایجاد رقابت منفی در میان کودکان می‌شود. وقتی کودکی در پارک اسباب بازی گرانقیمت کودک دیگری را می‌بیند بدون توجه به قیمت از والدینش می‌خواهد تا آن را برای او تهیه کنند و در صورت مخالفت سرخوردگی و عقده‌ها در وجود او شکل خواهد گرفت.
متاسفانه در سبد اقتصادی خانواده‌ها خرید اسباب بازی به شغل و درآمد والدین بستگی دارد و دیگر از آن عروسک‌های پارچه ای ساخت مادربزرگ و یا وسایل بازی پسرانه ای که توسط پدران ساخته می‌شد خبری نیست. وقتی کودکی امروز از والدین درخواست یک اسباب بازی با قیمت ۱۰۰۰۰۰ تومان می‌کند در آینده درخواست خرید ماشین‌های گرانقیمت را دارد زیرا او دیگر از ردیف قناعت و ساده زیستن خارج شده است.
بازی‌های گروهی و استفاده از وسایل طبیعی در بازی‌های سنتی چقدر در رشد صحیح کودکان موثر است؟
بازی‌های گروهی و سنتی که بسیاری از والدین در دوران کودکی بازی کرده‌اند در اجتماعی شدن و مشارکت کودک در کارهای گروهی بسیار موثر است. بازی‌هایی مانند دزد و پلیس، قایم باشک و یا لی لی که هزینه ای نیز برای خانواده‌ها ندارد به کودک نحوه تعامل با همسالان خود و همچنین تقسیم کار و شاد بودن را یاد می‌دهد، اما متاسفانه امروزه درصد زیادی از کودکان ایران بازی‌های سنتی که پدران و مادران آن‌ها در دوران کودکی انجام می‌دادند را نمی‌شناسند.
تحقیقاتی که در ۲۷ مدرسه ابتدایی و راهنمایی مناطق آموزش و پرورش تهران بین ۱۲۰۰ دانش آموز انجام گرفت مشخص کرد که تنها ۴۲ نفر از آن‌ها بازی «يه قل دوقل» را بازی کرده بودند و یا تعداد کمی از آن‌ها با بازی لی لی که نوعی ورزش است و هم سرگرمی و تفریح آشنایی داشتند. بسیاری از این دانش آموزان بازی‌های رایانه ای را به عنوان تنها تفریح خود معرفی کردند درحالی که این بازی‌ها نتیجه ای جز زیان جسمی، روحی و روانی به دنبال ندارد.
آیا کتاب داستان و وسایل نقاشی جایگزین مناسبی برای اسباب بازی به شمار می‌رود؟
کتابخوانی و نقاشی کردن برای کودکان جایگاه بسیار پر اهمیتی دارد. از نگاه رفتارشناسی والدین باید از بدر تولد برای فرزندان خود کتاب بخوانند و آن‌ها را با کتاب آشنا کنند. دو سالگی سن مناسبی است که کودک با نقاشی و رنگ‌ها آشنا شود و در دست گرفتن مداد را یاد بگیرد. درصورتی که کودکان را به مطالعه و نقاشی کردن سوق دهیم قدم مهمی در رشد فکری و بالابردن ضریب هوشی‌شان برداشته‌ایم.
بازی کردن با گل یکی ازبازی های مناسب کودکان از سن ۲ تا ۵ سالگی است که باعث بروز خلاقیت در کودک می‌شود. در مهد کودک‌های کشور انگلستان شاهد بودم که مربیان مهد ماسه و خاک استریل شده را در گوشه ای از کلاس می‌ریختند و کودکان با روپوش‌های مخصوص گل بازی می‌کردند. از ۵ سالگی تا ۱۲ سالگی خمیر مجسمه سازی وسیله مناسبی است تا با آن ابتکار و خلاقیت بچه‌ها تحریک و تقویت شود.
درباره‌ی اسباب بازی های آموزشی بخوانبد
منبع
روزنامه ایران، شماره ۵۳۰۱، به تاریخ ۹۱/۱۱/۲۹، صفحه ۱۵
لینک کوتاه