گذری بر آموزش و پرورش استثنائی

نویسنده: غلامعلی افروز

آموزش و پرورش استثنائی به تربیت کودکان استثنائی از قبیل کودکان تیزهوش، عقب مانده ذهنی، نابینا، ناشنوا، ناسازگار و معلول جسمی می‌پردازد، آموزش استثنائی یک نظام آموزش بالینی است که برتوانائیهای کودک استثنائی تاکید دارد و چون میزان توانائی آنان با کودکان عادی متفاوت است، باید برای آن‌ها برنامه‌های آموزشی ویژه‌ای تدارک دید.هم اکنون در ایران حدود سیصد مرکز به آموزش قریب هفده هزار کودک می‌پردازند. به منظور بهبود کار آن‌ها، باید به تأمین امکاناتی از قبیل تهیه وسایل، آموزش معلمان، تشکیل دوره‌های تخصصی پژوهشی، تأسیس و تجهیز موسسات تربیتی خاص، برنامه‌های مستمر برای آشنا ساختن والدین و ایجاد مراکز مشاوره پرداخت.

آموزش و پرورش استثنائی یا تعلیم و تربیت کودکان استثنائی، دریچه شناختی زنده و جوان است که سابقه تارخی طولانی ندارد، اما کودکان استثنائی به تعبیری که بدان اشاره خواهیم کرد، همیشه در طول تاریخ وجود داشته‌اند.

کلمه استثنایی  یک واژه جامع و کلی است و اگر بخواهیم به صورت دقیق کلمه از آن صحبت کنیم، شامل همه انسان‌ها می‌شود، زیرا نظام خلقت از دیدگاه الهی خلقتی ویژه و استثنایی است. خالق انسان‌ها هر نفسی را به گونه‌ای خاص می‌آفریند،: قد خلقکم اطوارا  و هر انسانی در واقع خود فطرتا استثنایی بوده و با همه انسان‌های دیگر ازجهات مختلف متفاوت است. و به سبب همین آفرینش ویژه و اختصاصی انسان است که اسلام ارزش وجودی هر فردی را برابر باارزش همه انسان‌ها می‌داند.« و من احیاها فکانما احیا الناس جمیعا  این ارزش وجودی انسان علی‌رغم همه تفاوت‌ها و ویژگی‌های خاص فردی، از آن همه انسان‌هاست.

اما از نظر آموزشی، امروزه واژه استثنایی به کودکانی اطلاق می‌شود که ازجهات مختلف ذهنی، جسمی، عاطفی و اجتماعی تفاوت قابل ملاحظه‌ای با دیگر کودکان همسال خود دارند، به نحوی که به‌لحاظ همین تفاوت‌های محسوس، قادر نیستند از برنامه‌های درسی عادی که اصولا برپایه ویژگی‌ها و توانائیهای مشترک اکثریت کودکان در سنین مختلف تنظیم گردیده است، به‌طور بایسته و شایسته بهره‌مند گردند. بنابراین تعریف، واژه کودکان استثنایی شامل کودکان تیزهوش، عقب‌مانده ذهنی، نابینا و ناشنوا و ناسازگار، معلولین جسمی و نظایر آن می‌گردد.

واژه معلول  به کسانی اطلاق می‌شود که به دلیل نقص جسمی، ذهنی و یا اختلال رفتاری شدید، دارای مشکلات و مسائل خاصی بوده و نیاز به توجه فوق العاده دارند. در واقع اصطلاح معلولدارای شمول محدودتری است. بدیگر سخن، هرکودک معلولی استثنایی نیز هست، اما هرکودک استثنایی لزومامعلول نیست، لذا بایسته نیست که واژه‌هایاستثنایی ومعلول بطور متعارف بکار می‌رود.

مقاله کامل را از بخش پیوست دریافت کنید.