روانشناسی بازی در آموزش کودکان

تعریف بازی از دیدگاه روانشناسی بازی

برای بازی تعاریف متعدّدی بیان شده است. می‌توان معتبرترین تعریف در روانشناسی بازی را به این صورت مطرح کرد؛ بازی عبارتست از: «فعالیتی‏ که بدون وجود نیروی خارجی(زور و اجبار)و کاملا اختیاری و بدون هدف و منظور خاصّی انجام می‏‌گیرد،به‏طوری که انجام آن‏ سبب آرامش و لذت گردد». بازی با کار تفاوت زیادی ندارد. تنها اختلافی که می‌توان بین آن دو دانست، در انگیزه انجام فعالیّت می‌باشد.

اگر فعالیتی به منظور رسیدن به هدفی خاص و معیّن دنبال شود، آن را کار می‌نامند. ولی اگر هدف صرفا لذت و خوشی باشد آن فعالیت را بازی می‌نامند. بنابراین، بازی برای کودکان طبق تعریفی دیگر، و از دیدگاه روانشناسی بازی «یک راه میان بر برای دسترسی به مسائل دنیاست.» و به قول عدهّ‌ای «بازی عبارتست از ابراز خود،بدون ترس.» بازی جزو طبیعت کودکان بوده و در حکم یک نیاز غریزی مثل آب و غذا می‌باشد. راسل می‌گوید: علاقه به بازی بارزترین علامت ممیّزی بچّه‌هاست که در بچّه‌های حیوانات و کودکان دیده می‌شود. ولی در کودک با شوق و شعف زیادی همراه است. وی معتقد است که تربیت عبارتست از: پرورش غرایز نه از بین بردن آن. بی‌شک یکی از غریزه‌های مهم که باید پرورش یابد، غریزه بازی است. پیاژه معتقد است؛ برای آنکه بتوان فعالیتی را از دیدگاه روانشناسی بازی نامید، بایستی دارای شرایط زیر باشد:

• دارای هدف خارجی نباشد.
• اختیاری باشد.
• لذّت‌بخش باشد.
• سازماندهی نداشته باشد.
• از هرگونه کشاکش و پرخاشگری آزاد باشد.

فروید معتقد است؛ کودک در هنگام بازی با وسایل و کار با آن‌ها به‌طور ناخودآگاه حوادث را به میل خود تغییر می‌دهد. کودک را باید از نظر جسمی، عاطفی و ذهنی پرورش داد یکی از وسایلی که در پرورش جنبه مزبور مؤثّر می‌باشد: «بازی» است.«فروبل» را پیغمبر بازی می‌نامند، زیرا او مدرسه خود را به باغ و کودکستان تبدیل نمود. وی معتقد بود که بازی یکی از مواردی است که کودک می‌تواند یاد بگیرد، کشف کند و کنجکاویش را ارضاء نماید. وی اقدام به تهیّه وسایل بازی متعددی برای کودکان نمود.

ارزش‌های بازی در روانشناسی بازی

۱- ارزش جسمانی بازی

کودک در بازی جست‌وخیز می‌کند، از پله‌ها بالا و پایین می‌رود، خم و راست می‌شود، اسباب و وسایل بازی خود را جابجا می‌کند. در تمام این حالات از عضلات و اندام‌های مختلف کمک می‌گیرد. این اعمال سبب تقویت عضلات می‌گردد.بازی مکانیزمهای داخلی بدن مانند گردش خون، تنفّس، اعصاب، هضم و جذب و دفع را تنظیم می‌کند. رویهم رفته بازی موجب تقویت جسمانی کودک می‌گردد.

۲- ارزش درمانی بازی

فروید راپدر بازی درمانی می‌نامند، وی از طریق تداعی آزاد بیماران را درمان می‌کرد. امروزه بازی درمانی برای درمان اختلالات روانی کودکان جایگاه خاص خود را پیدا کرده است.

همان‌طوری که می‌دانیم، نیازهای انسان بر دو گونه هستند جسمی و روانی. بازی نه‌تنها می‌تواند به کودک برای رفع نیاز جسمی او کمک کند، بلکه فرصتی بوجود می‌آورد تا کودک بتواند از نظر روانی نیز ارضاءگردد. او از طریق بازی، فشارهای درونی خودراتخلیّه می‌نماید. کودک در هنگام ارضای نیاز روانی خودآگاهی ندارد و این کار به صورت ناآگاهانه انجام می‌گیرد. ولی در حالتی که کودک نیازهای جسمی خود را برطرف می‌سازد، از کار خود مطلّع بوده و این عمل با قصد و اراده قبلی صورت می‌گیرد. می‌توان گفت که بازی سمبلیک (نمادی) روزنه امیدی است که کودک توسط آن می‌تواند از فشارهایی که از اطراف به وی وارد می‌شود، خود را رها می‌سازد. کودک توسط بازی، رفتار خود را متعادل می‌سازد. 

نویسنده: محمد علی احمدوند

مقاله کامل را از بخش پیوست دریافت کنید.