چطور در خانه برای کودکان کم‌شنوا بلندخوانی کنیم؟

بلندخوانی برای کودکان کم‌شنوا اقدامی بسیار مهم و مؤثر است. در این مقاله، نکاتی را درباره‌ی این موضوع برای والدین بازگو خواهیم کرد. تک‌تک ما هنگام ورود به مدرسه عاشق این هستیم که بخوانیم و بنویسیم، اما بعدها چه اتفاقی می‌افتد که دیگر به سراغ کتاب نمی‌رویم؟ بر اساس پژوهش‌ها، در سال چهارم دبستان، 45% کودکان زمانی از روز را به کتاب‌خوانی می‌گذرانند. در کلاس هشتم، این تعداد به 27% و در سن دیپلم، به رقمی معادل 24% می‌رسد. اما چرا؟ مهم‌ترین و به بیانی، تنها فعالیتی که سبب می‌شود کودکان در سال‌های بزرگ‌سالی، افرادی کتاب‌خوان شوند، بلندخوانی در سنین کودکی برای آن‌هاست. بلندخوانی، به‌ویژه به روش گفت‌وگویی، برای همه‌ی کودکان و به‌ویژه کودکان کم‌شنوا، فعالیتی بسیار مفید است.

برای اینکه مهارت‌های واژگانی شفاهی کودک بهبود یابد و تثبیت شود، شیوه‌ای کاربردی وجود دارد: بدین ترتیب که باید به‌طور مکرر، برای کودک، کتاب داستان را بلند‌خوانی کنیم. بر اساس پژوهش‌های فراوان، خواندن کتاب‌ داستان با یکدیگر، منجر به رشد واژگانی و متعاقب آن، موفقیت در خواندن و دیگر زمینه‌های درسی کودکان می‌شود (برک[1] و رنکلین[2]، 2008). یکی از بهترین شیوه‌های بلندخوانی باهم، بلندخوانی گفت‌وگویی نام دارد.

در بلندخوانی گفت‌وگویی، مجموعه‌ای از انگیزه‌های استاندارد‌شده‌ی کودک به‌ کار گرفته می‌شود و بدین ترتیب، با صراحت بیشتری تلاش می‌شود که مهارت‌های شنیداری درک‌ مطلب و واژگان شفاهی کودک هدف قرار گیرد. در این راستا، به‌طور ویژه، به معلمان و والدین آموزش داده می‌شود که:

الف) از دانش‌آموزان بخواهند به سؤالاتی با پایان باز، درباره‌ی شخصیت‌های داستان و موقعیت و وقایع موجود در داستان پاسخ دهند.

ب) با تکرار پاسخ، مشخص کردن پاسخ یا بیشتر سؤال کردن، پاسخ کودک را بسط و گسترش دهند.

پ) کودک را برای اطلاعاتی که درباره‌ی داستان داده است، تشویق و تحسین کنند.

ت) در زمان انتخاب داستان و پرسش درباره‌ی داستان، علائق کودک را در نظر بگیرند.

بر اساس بررسی‌ها، خواندن به‌صورت گفت‌وگویی برای کودکانی که در آستانه‌ی شکست تحصیلی قرار دارند، بسیار مثمرثمر خواهد بود. این شیوه هم‌زبان درکی و هم‌زبان بیانی آن‌ها را بهبود می‌بخشد (ویت‌هرست و همکاران، 1999).

برای بلند‌خوانی با کودکان کم‌شنوا به این نکات توجه کنید:

برای کودکان‌تان کتاب‌های مناسب و باکیفیت بخوانید. کتاب‌هایی با تصاویر جالب و زیبا تهیه کنید. پیش از کتاب‌خوانی برای کودک یک‌بار خودتان آن را مطالعه کنید و اگر حس می‌کنید کودک‌تان معنای کلمه‌ای را در کتاب نمی‌داند برای چگونگی توضیح آن به کودک کم‌شنوای خود برنامه‌ریزی کنید. از وسایل، اسباب‌بازی‌ها و چیزهای جالب دیگر برای زنده‌تر کردن کتاب‌خوانی خود استفاده کنید.

کتاب‌خوانی را ابتدا از جلد کتاب آغاز کنید. جلد کتاب را به کودک نشان دهید و عنوان کتاب، نام نویسنده و نام تصویرگر آن را هم بگویید و هم بدان اشاره کنید. سپس کمی درباره‌ی این صحبت کنید که در این کتاب، ممکن است چه چیزی نوشته‌شده باشد و از کودک بخواهید حدس بزند موضوع داستان چیست. کتاب و تصاویر آن را به کودک نشان دهید. به خواسته‌های کودک احترام بگذارید و کاری را که او مایل است انجام دهید. اجازه دهید او شما را راهنمایی کند. شاید دوست دارد کتاب را در دست بگیرد، به تصاویرش اشاره کند، آن را ورق بزند یا اینکه انتهای کتاب را ببیند. به او اجازه دهید این کارها را انجام دهد. درواقع، باید کاری کنیم که کودکان همراه با خوانده شدن داستان، درباره‌ی آن صحبت کنند و در بازگویی داستان ما را همراهی‌ کنند. شاید کودکی مایل باشد که بارها و بارها کتابی واحد برایش خوانده شود. این امر درروند رشد کودک بسیار طبیعی است. به خواسته‌هایش عمل کنید! زمانی هم که خواندن داستان به پایان رسید، آن را به دنیای واقعی کودک پیوند بزنید (انژی[3]، 2013).

در طول روز، ساعتی را به بلند‌خوانی برای کودک کم‌شنوای خود اختصاص دهید. برای اینکه زمان بلندخوانی شما زمانی مفید باشد، می‌توانید کارهای زیر را انجام دهید:

• علامت مزاحم نشوید درست کنید و در آن ساعت خاص آن را جلوی در نصب کنید.
• برای کتاب‌خوانی حتی یک روز را هم جا نیندازید.
• کتاب‌خوانی را فعالیتی اختیاری در نظر نگیرید که می‌توان در روزهای شلوغ آن را حذف کرد.
• کاری کنید که فرزندتان هم متوجه شود شما چقدر از کتاب‌خوانی لذت می‌برید.
• پس از خواندن کتاب، زمانی را به این موضوع اختصاص دهید که درباره‌ی کتاب، با کودک خود صحبت کنید.

بر اساس مطالعات، صحبت‌هایی که در طول کتاب‌خوانی و پس از آن با کودک دارید، بسیار مهم‌تر از خود بلند‌خوانی کتاب است. هنگام خواندن کتاب از او سؤال کنید. برای مثال، «به نظر تو، الان شخصیت داستان چه احساسی داره؟ یا الان فکر می‌کنی چه اتفاقی می‌افته؟ چرا این کار رو کرد؟ توی این تصویر چه اتفاقی رو می‌بینی؟»

پس از پایان بلند‌خوانی نیز می‌توانید برای کودک‌تان سؤالاتی مطرح کنید. برای مثال، «چه قسمتی از کتاب رو بیشتر از همه دوست داشتی؟ از آخر داستان خوشت اومد؟ چرا؟ اگه نه، دوست داشتی پایان داستان چه شکلی بود؟ فکر می‌کنی بعد از این داستان چه اتفاقی برای شخصیت‌های داستان می‌افته؟ اگه می‌تونستی پایان دیگه‌ای برای داستان بنویسی، چی می‌نوشتی؟»

به خاطر داشته باشید هنر خوب گوش کردن، مهارتی یاد‌گرفتنی است که برای کودک کم‌شنوا، حائز اهمیت فراوان است. این مهارت نیاز به آموختن دارد و نیازمند صرف زمان است (انژی، 2013).

بلندخوانی، عمل کتاب خواندن را به کاری شاد و مفرح برای کودک کم‌شنوا تبدیل می‌کند و باعث می‌شود دانش عمومی کودک افزایش یابد و الگوی مناسبی از فردی کتاب‌خوان، در اختیار کودک قرار می‌دهد. بلند‌خوانی جذاب و سرگرم‌کننده است و سطح علائق و خواسته‌های کودک را در خواندن بالا می‌برد. خلاقیت کودک در بلندخوانی افزایش می‌یابد، بلوغ فکری‌اش ارتقا می‌یابد و استقلال کودک در کتاب‌خواندن بیشتر می‌‌شود. درنهایت اینکه بلندخوانی، در طولانی‌مدت از کودک فردی کتاب‌خوان برای تمام عمر می‌سازد.

منابع:

• مولّلی، گیتا (1397) کودکان کم‌شنوا، نشر دانژه، تهران.
• Ongie A.(2013), Family Reading Preschool Project Coordinator, Tennessee State Improvement Grant.
• Brock, A. & Rankin, C. (2008).Communication, Language and Literacy from Birth to Five. London: Sage
• Whitehurst GJ, Galco FL, Lonigan CJ, Fischel JE, DeBaryshe BD, Valdez-Menchaca MC, et al. Accelerating language development through picture book reading. Developmental Psychology. 1988; 24:552–559