چکیده

یکی از راه‌های تحصیل در محیط با کمترین محدودیت برای دانش آموزان با ناتوانی شرکت در طرح آموزش فراگیر است و یکی از انواع روش‌های فراگیرسازی پاره‌وقت، روش فراگیرسازی معکوس است. روش فراگیرسازی معکوس به این صورت است که دانش‌آموزان عادی گاهی اوقات در کنار دانش آموزان با ناتوانی قرار می‌گیرند تا از طریق تعامل تحصیلی و غیرتحصیلی بین آن‌ها، به یک‌دیگر در درک و کنار آمدن با نیازهای هم‌دیگر کمک کنند.

نتیجه گیری: در این مقاله پس از ارائه مقدمه‌ای کوتاه، به تعریف و بیان ضرورت و اهمیت فراگیرسازی معکوس پرداخته، سپس مزایای فراگیرسازی معکوس، روش‌ها و فنون مؤثر برای موفقیت فراگیرسازی معکوس و چالش‌های روش فراگیرسازی معکوس ارائه شده و در پایان نتیجه گیری صورت گرفته است.

مقدمه

چالش برآمده از تحولات دنیای کنونی ازجمله آزادی‌خواهی، مشارکت جویی و توجه به حقوق فردی و اجتماعی افراد زمینه‌ساز نگاهی نو به حقوق فردی و اجتماعی افراد جامعه و زمینه ساز نگاهی تازه به آموزش وپرورش ویژه است.

به همین دلیل توجه به رویکرد آموزش فراگیر برای دانش آموزان با ناتوانی مطرح شده و به سرعت رشد یافته است. آموزش فراگیر فقط به جای دهی کودکان با ناتوانی در محیط عادی اکتفا نکرده، بلکه بر بازسازی نظام مدارس برای پذیرش و برآورده کردن نیازهای همه دانش آموزان تمرکز دارد. در آموزش فراگیر کودکان با ناتوانی، متناسب با نیازهای آموزشی‌شان در مدرسه و کلاسی که همسالان عادیشان قرار دارند، جای دهی می‌شوند.

به طورکلی هدف آموزش فراگیر فراهم‌سازی محیط مطلوب برای دسترسی دانش‌آموزان با ناتوانی به فرصت‌های برابر با همسالان عادی و مشارکت کامل در همه زمینه‌هاست. درواقع آموزش فراگیر به دنبال فراهم سازی مناسب و رایگان آموزش عمومی برای دانش آموزان با ناتوانی در محیط با کمترین محدودیت است و یکی از روش‌های آموزش فراگیر برای قرار گرفتن دانش آموزان با ناتوانی در محیط با کمترین محدودیت، فراگیرسازی معکوس است که شیوه‌ای قابل دوام برای تعامل دانش‌آموزان عادی با دانش آموزان دارای ناتوانی است و می‌تواند به دانش‌آموزان با ناتوانی و همسالان عادیشان برای تأثیر مثبت بر یک‌دیگر کمک کند.

شایان ذکر است که روش فراگیرسازی معکوس چالش‌ها و مزایایی دارد که باید مورد ملاحظه قرار گیرد. بنابراین با توجه به تازه بودن این مبحث، ضروری است که متخصصان، معلمان، مربیان آموزش وپرورش ویژه و والدین دانش آموزان با ناتوانی و عادی با روش فراگیرسازی معکوس، ضرورت، اهمیت، مزایا و چالش‌های آن آشنا شوند و آن را در برنامه‌های آموزشی مدنظر قرار دهند.

فراگیرسازی معکوس چیست؟

فراگیرسازی معکوس یعنی به جای اینکه دانش‌آموز با ناتوانی در مدارس عمومی جای دهی شود، دانش آموزان عادی از مدارس عمومی به مدارس ویژه آورده شوند. شایان ذکر است دانش آموزان عادی که در برنامه فراگیرسازی معکوس شرکت داده می‌شوند، مهارت‌های ضروری برای حضور در مدارس ویژه و ملاقات با دانش آموزان دارای ناتوانی را آموزش می‌بینند.

ضرورت و اهمیت فراگیرسازی معکوس

اجرای سایر روش‌های فراگیرسازی که مستلزم جای دهی دانش آموزان با ناتوانی در مدارس عمومی است، به دلیل فقدان کارکنان واجد شرایط در مدارس عمومی، کمبود امکانات و تجهیزات آموزشی و توانبخشی ویژه برای برآوردن نیازهای دانشآموزان با ناتوانی و مشکلات مربوط به انطباق کلاس عمومی با نیازهای ویژه دانش آموز دشوار است. برای حل مشکلات یادشده روش فراگیرسازی معکوس پدید آمد.

روش فراگیرسازی معکوس زمینه همکاری و تعامل دانش آموزان با ناتوانی در کلاس آموزش وپرورش ویژه را با دانش آموزان عادی فراهم می‌کند و از این طریق دانش آموزان عادی در محیط آموزش وپرورش ویژه، الگوی اجتماعی دانش آموزان دارای ناتوان می‌شوند. فراگیرسازی معکوس؛ تعامل و همکاری مثبت بین دانش آموزان با ناتوانی در کلاس آموزش وپرورش ویژه را با دانش آموزان عادی افزایش داده و رفتار مطلوب را برای دانش آموزان با ناتوانی در کلاس آموزشوپرورش ویژه توسط دانش آموزان عادی الگوسازی می‌کند.

همچنین این روش درک متقابل دانش آموزان با ناتوانی و دانش آموزان عادی از نقاط قوت و ضعف همدیگر را بهبود بخشیده و باعث افزایش دوستی متقابل بین آن‌ها می‌شود.  افزون بر موارد بیان شده، فراگیرسازی معکوس منجر به تسهیل همکاری بین معلمان آموزش وپرورش عمومی و معلمان آموزش ویژه می‌شود.

مزایای فراگیرسازی معکوس

بررسی و مقایسه  شیوه فراگیرسازی معکوس و آموزش ویژه نشان می‌دهد که تعامل مثبت برای همکاری و افزایش اعتماد به نفس در موقعیت آموزش فراگیر معکوس برای دانشآموزان دارای ناتوانی بیشتر از موقعیت آموزش ویژه است) (. روش فراگیرسازی معکوس باعث رشد دوستیهای پایدار بین گروه دارای ناتوانی و بدون ناتوانی می‌شود. همچنین گزارش‌ها حاکی از آن است دانش‌آموزان با ناتوانی که در محیط فراگیرسازی معکوس قرار دارند نسبت به دانش‌آموزانی که در محیط آموزش ویژه هستند، ارتباطات اجتماعی بهتر و موثرتری با همسالان دارند و حمایتهای بیشتری را دریافت می‌کنند) (. از طرفی دیگر، افزایش ارتباطات و تعاملات اجتماعی دانشآموزان دارای ناتوانی باعث کاهش نیاز آنها به کمک بزرگسالان شده و استقلال آن‌ها افزایش می‌یابد.

درواقع فراگیرسازی معکوس باعث ایجاد نگرش مثبت برای همکاری و همراهی کودکان دارای ناتوانی با همسالان عادیشان می‌شود. همچنین این روش منجر به افزایش دانش و آگاهی سایر کودکان از نیازهای کودکان با ناتوانی، ارتباط راحت‌تر با آن‌ها و پذیرش تفاوت فردی کودکان با ناتوانی از سوی کودکان عادی می‌شود.

 افزون بر موارد یادشده، فراگیرسازی معکوس دارای اثرات مثبتی از قبیل یادگیری بیشتر، پاسخگویی موثرتر و نگرش مثبت‌تر به رفتارهای متفاوت کودکان دارای ناتوانی از سوی کودکان عادی است. همچنین این روش، کودکان دارای ناتوانی را برای زندگی در دنیای واقعی آماده کرده)9(و دانش و آگاهی دیگران درباره نقاط قوت و توانمندی‌های کودکان با ناتوانی را افزایش داده و از این طریق پذیرش آن‌ها از سوی دیگران را تسهیل می‌کند.

 روش‌ها و فنون مؤثر برای موفقیت فراگیرسازی معکوس

 روش‌ها و فنون زیر برای موفقیت فراگیرسازی معکوس مفید است:

• همکاری بین معلمان آموزش ویژه و آموزش عمومی برای موفقیت روش فراگیرسازی معکوس بسیار مهم است.
• خدمات پشتیبانی باید بر اساس همکاری متخصصان رشته‌های مختلف با رویکرد تیمی انجام پذیرد.

• تعداد دانش آموزان با و بدون ناتوانی شرکت کننده در طرح فراگیرسازی معکوس باید حداکثر 16 نفر باشد که بیش از نیمی از آن‌ها دانش آموزان دارای ناتوانی و سایر شرکت کنندگان در کلاس دانش آموزان عادی باشند و به طور معمول نقش الگو را برای دانش آموزان دارای ناتوانی ایفا می‌کنند.
• برنامه آموزشی دانش آموزان دارای ناتوانی باید فردی شده باشد تا دانش آموزان عادی که به عنوان الگو انتخاب می‌شوند با تسلط کامل بر برنامه بتوانند کمک و همکاری لازم را داشته باشند.
• قوانین طرح فراگیرسازی معکوس باید دقیق تعیین شود و بر حضور و غیاب دانش آموزان در طرح، نظارت دقیق و کامل صورت گیرد.
• دانش آموزان عادی باید نقش یک الگوی رفتاری مثبت را برای دانش آموزان دارای ناتوانی داشته باشند و در همه فعالیت‌ها از جمله ارزیابی شرکت کنند.
• رعایت همه قوانین و سیاست‌های مدرسه برای دانش آموزان شرکت کننده در طرح فراگیرسازی معکوس باید الزامی باشد.
• معلمان طرح فراگیرسازی معکوس باید دارای دانش، تجربه و تخصص در زمینه کار با کودکان دارای ناتوانی باشند.
• در طرح فراگیرسازی معکوس در هر کلاس درس برای هر 8 دانش آموز باید یک دستیار متخصص وجود داشته باشد.

چالش‌های فراگیرسازی معکوس

۱-نبودهمکاری و هماهنگی بین مدارس عمومی و مدارس ویژه از چالش‌های اساسی فراگیرسازی معکوس است.

۲-تأیید تأثیر مثبت اجتماعی و تحصیلی فراگیرسازی معکوس در کودکان با و بدون ناتوانی نیاز به پژوهش‌های بیشتری دارد.

۳-نگرش منفی برخی از والدین کودکان عادی نسبت به فراگیرسازی معکوس از چالشها و موانع اساسی برای موفقیت فراگیرسازی معکوس است.

۴- در طرح فراگیرسازی معکوس ممکن است مدارس محلی نتوانند برای کودکان دارای ناتوانی حمایت و خدمات لازم را فراهم کنند.

۵- تغییر سریع سیاست‌های آموزش وپرورش ویژه و آموزش و پرورش عادی از دیگر چالش‌ها و موانع اجرای موفقیت آمیز فراگیرسازی معکوس است.

۶-معلمان مدارس فراگیرسازی معکوس نیز در اجرای موفقیت آمیز فراگیرسازی معکوس با چالش‌هایی مواجه هستند که از جمله می‌توان به برنامهریزی برای فعالیت همه دانش آموزان، حفظ ارتباط با آموزشوپرورش عمومی، انعطاف پذیری در برنامه ریزی و تدریس اشاره کرد.

۷-نگرش والدین درباره پیامد فراگیرسازی معکوس برای فرزندانشان نیز از چالشهای اساسی است. برای مثال یکی از نگرانی‌های والدین برای شرکت کودکانشان در فراگیرسازی معکوس به ویژه در دوره پیش دبستانی این است که ممکن شرکت کودکان در این طرح باعث طرد و جدایی اجتماعی و رشد رفتارها نامطلوب در فرزندانشان شود.

۸-نگرانی والدین نسبت به سودمندی فراگیرسازی معکوس برای پاسخ به نیازهای کودکان با و بدون ناتوانی از دیگر چالش‌ها و موانع اجرای فراگیرسازی معکوس است.

نتیجه گیری

برخورداری از تحصیل مناسب و رایگان در محیط با کمترین محدودیت حق دانش آموزان با ناتوانی است، به همین دلیل رویکرد فراگیرسازی با هدف برآوردن نیازهای دانش آموزان دارای ناتوانی در محیط با کمترین محدودیت پدید آمده است.

با وجود این، جایدهی همه دانش آموزان با ناتوانی در محیط آموزش عمومی به دلایلی از قبیل کمبود نیروی متخصص، امکانات و تجهیزات آموزشی و توانبخشی ویژه برای برآوردن نیازهای دانش آموزان با ناتوانی و مشکلات مربوط به انطباق کلاس درس عمومی با نیازهای ویژه دانش آموز، امکان پذیر نیست.

به این منظور ضروری است برای رفع مشکلات دانش آموزانی که توانایی شرکت در برنامه فراگیرسازی مدارس عمومی را ندارند، تدبیری اندیشیده شود که روش فراگیرسازی معکوس برای پاسخدهی به نیاز یادشده و پوشش دادن مشکلات جای دهی دانش آموزان با ناتوانی در محیط آموزش عمومی پدید آمده است.

فراگیرسازی معکوس برای دانش آموزان با و بدون ناتوانی دارای مزایایی است که از جمله می‌توان به تعامل مثبت برای همکاری و افزایش اعتمادبه نفس، رشد دوستیهای پایدار بین گروه دارای ناتوانی و بدون ناتوانی، ارتباطات اجتماعی بهتر و موثرتر با همسالان، کاهش وابستگی به بزرگسالان و افزایش استقلال، ایجاد نگرش مثبت برای همکاری و همراهی با همسالان، افزایش دانش و آگاهی سایر کودکان از نیازهای کودکان با ناتوانی، ارتباط راحت‌تر با آنها و پذیرش تفاوت فردی کودکان با ناتوانی از سوی کودکان عادی اشاره کرد. البته مشارکت و پشتیبانی معلمان، مدیران و والدین دانش آموزان با و بدون ناتوانی برای موفقیت فراگیرسازی معکوس بسیار ضروری است. باید یادآوری شود که اجرای روش فراگیرسازی معکوس دارای چالش‌های ویژه‌ای است که سازمانها، مسئولان و متولیان آموزش فراگیر باید پیش از اجرای روش فراگیرسازی معکوس زمینه حل این چالش‌ها را فراهم کنند.

بازی در آموزش کودکان با ناتوانی

References:

1.  Saeimanesh S. The philosophy and principles of inclusive education stages. Journal of Exceptional Education.2009n098&99.p66-75.]Persian[.

2. Hemati alamdarloo G. and Shojaee S. Functional Curriculum for students with special needs.Tehran: avaye noor, 2013. ]Persian[.

3.Baker LK. Implications of a Reverse Inclusion Program for Students with Moderate to Severe Disabilities. Action Thesis Submitted in Partial Fulfillment of the Requirements for the Degree of Master of Arts in Education California. State University /2015.pp1-46.

4. Rafferty Y, Boettcher C, Griffin KW. Benefits and risks of reverse inclusion for preschoolers with and without disabilities: Parents' perspectives. Journal of Early Intervention. 2001 Oct 1; 24)4(:266-86. 5- Matthews S. A Reverse Inclusion Intervention for Students with Autism. Action Thesis Submitted in Partial Fulfillment of the Requirements for the Degree of Master of art, WALDEN UNIVERSITY; 2011.

6.  Schoger KD. Reverse Inclusion: Providing Peer Social Interaction Opportunities to Students Placed in Self-Contained Special Education Classrooms. Teaching exceptional children plus. 2006 Jul; 2)6(:n6.

7.  Hundert J. Inclusion of students with autism: Using ABA-based supports in general education. PRO-ED, Incorporated; 2009.

8.   Rafferty Y, Griffin KW. Benefits and risks of reverse inclusion for preschoolers with and without disabilities: Perspectives of parents and providers. Journal of Early Intervention. 2005 Apr 1; 27)3(:173-92.

9.  Rafferty Y, Piscitelli V, Boettcher C. The Impact of Inclusion on Language Development and Social Competerne among Preschoolers with Disabilities. Exceptional Children. 2003 Jul 1; 69)4(:467-79.

10.  Odom SL, Buysse V, Soukakou E. Inclusion for young children with disabilities a quarter century of research perspectives. Journal of Early Intervention. 2011 Dec 1;33)4(:344-56.

11. Dickmyer K, Stokes H. Creating Meaningful Inclusion Opportunities.,nationa l autism conference august 2014. State College, Pennsylvania

12. Odom SL, Vitztum J, Wolery R, Lieber J, Sandall S, Hanson MJ, Beckman P, Schwartz I, Horn E. Preschool inclusion in the United States: A review of research from an ecological systems perspective. Journal of Research in Special Educational Needs. 2004 Mar 1;4)1(:17-49.

13. Idol L. Toward inclusion of special education students in general education a program evaluation of eight schools. Remedial and Special education. 2006 Mar 1; 27)2(:77-94.

14. Cammuso K. Inclusion of students with autism spectrum disorders. The Brown University Child and Adolescent Behavior Letter. 2011 Nov; 27)11(:1-8.

15.Barnett AH, Hassell A. Boundary quasi-orthogonality and sharp inclusion bounds for large Dirichlet eigenvalues. SIAM Journal on Numerical Analysis. 2011 May 24; 49)3(:1046-63.