فردریک فروبل

فریدریک ویلهلم فروبل در سال ١٧٨٢ در خانواده ای متدین به دنیا آمد. پدرش کشیش بود. محل تولدش دهکده ای کوهستانی به نام تورینک در کشور آلمان بود. فروبل در کودکی(نه ماهگی) مادرش را از دست داد و کودکی اش را در تنهایی سپری کرد. او در سراسر زندگی از مرگ مادرش متاثر بود. پدر او دوبار ازدواج کرده بود. رابطه فریدریک با مادر خوانده اش سرد بود.

برادر فروبل با حمایت یک روحانی مذهبی تحصیلات خوبی داشت اما فریدریک تا ده سالگی در یک مدرسه روستایی درس می خواند. در کودکی طبیعت را دوست داشت اما در بازی با همسالان از مهارت کمی برخوردار بود. در ١٥سالگی شاگرد یک جنگلبان شد و در دوسالی که آنجا بود، با ارزش زمین و الوار آشنا شد و به مطالعه گلها و حشرات پرداخت. در ١٧ سالگی برای ملاقات با برادرش به ینا رفت.

وی به تبعیت از برادرش وارد دانشگاه شد اما در دانشگاه با مشکلات مالی روبرو بود. در آن روزگار گوته، شیلر و فیخته در دانشگاه ینا تدریس می کرددند اما فروبل جذب شلینگ شد. پس از دوسال، فریدریک مجبور شد ینا را ترک کند و در ١٨٠٥ در فرانکفورت به معلمی آموزشگاهی که از روی شیوه پستالوزی برپا شده بود پرداخت. در آنجا با کاغذ، مقوا و چوب نمونه هایی از اشکال و اجسام بوسیله شاگردان خود ساخت و متوجه گردید که کاردستی و بیان مکنونات خاطر بوسیله حرکات دست، اهمیت شایان در آموزش و پرورش فرد دارد.

در ١٨٨٠ به سویس رفت و تحت نظر پستالوزی به کار آموزش مشغول شد و در عین حال خود نیز به مطالعه بازی های کودکان و موسیقی پرداخت. در آنجا به لزوم اهمیت تحصیلات دانشگاهی پی برد ودر ١٨١١ به دانشگاه گوتینگن ودر ١٨١٢ به دانشگاه برلین رفت. در سال ١٨١٦ به همراه دوستانش در وطن خود، دهکده کیلهو، آموزشگاهی تاسیس کرد و در آنجا به آموزش کودکان از راه بازی و تشویق پرداخت.

او در این کار دنباله رو پستالوزی بود. به خاطر تمایل به سوسیالیسم، خاک آلمان را ترک کرده و به سویس رفت(١٨٣٧-١٨٣٢میلادی). مهم ترین پیروزی او از دیدگاه تربیت در سال ١٨٣٧ میلادی به دست آمد که کودکستانی در بلنکبورک تاسیس کرد. او اسم کودکستان را Kindergarten (باغچه کودکان) نام نهاد.

پس از چندی به دلیل مشکلات مالی مجبور شد کودکستان را تعطیل نماید و بار دوم که کودکستان را بنا نهاد، به بهانه ترویج بی دینی مانع کار او شدند. ناراحتی ناشی از این کار باعث مرگ او در سال ١٨٥٢ شد. آثار مهم فریدریک فروبل عبارتند از: پرورش آدمی(١٨٢٦)، بازی مادر و سرودهای پرستار(١٨٤٣)، روشهای پرورش در کودکستان یا تربیت کودکستانی، خودزندگینامه، تربیت همگام با رشد.

زندگی و فعالیت‌های فریدریش فروبِل، پایه‌گذار باغچه‌ کودکان

• زندگی و فعالیت‌های فریدریش فروبِل، پایه‌گذار باغچه‌ کودکان، پیش‌گفتار
• زندگی و فعالیت‌های فریدریش فروبِل، پایه‌گذار باغچه‌ کودکان، بخش نخست
• زندگی و فعالیت‌های فریدریش فروبِل، پایه‌گذار باغچه‌ کودکان، بخش دوم
• زندگی و فعالیت‌های فریدریش فروبِل، پایه‌گذار باغچه‌ کودکان، بخش سوم
• زندگی و فعالیت‌های فریدریش فروبِل، پایه‌گذار باغچه‌ کودکان، بخش چهارم
• زندگی و فعالیت‌های فریدریش فروبِل، پایه‌گذار باغچه‌ کودکان، بخش پنجم

فلسفه و زمینه فکری فروبل

فروبل در روزگاری زندگی می کرد که آلمان پیشرو تفکر فلسفی در دنیا بود. فروبل هم دانشمند بود و هم دانشجو تاریخ آلمان دوره ای طوفانی را شاهد بود. فروبل تحت تاثیر جنگ های ناپلئون قرار داشت و شاهد رشد ناسیونالیسم در ایالت های آلمان بود.

عوامل زیربر تفکر فروبل تاثیر گذار بودند:

زند اوستا که هم وحدت و هم کثرت را مجسم می ساخت، فلسفه شلینگ که شرحی نظری از طبیعت ارائه می داد، اندیشه های یک نوکانتی به نام کروز که وحدت خدا و بشر را مجسم می کرد و نفوذ افرادی مانند کومنیوس، روسو، هوسینگر، پستالوزی و فریدریک فون شیلر  البته مهمترین تاثیر از آنِ تجربه های خود اوست. آرمان‌های تربیتی فروبل بر ایمان عمیق مذهبی قرار داشت و می گفت آرمان‌های روحانی غیر قابل توصیفند و فقط باید به شهود در آیند. بشر جزیی از خدا و خدا جزیی از بشر است و این تعبیر واضحی از وحدت وجود(پانته ایسم) است.

به نظر فروبل حقیقت وجود یکی و در تمام موجودات ساری است. فلسفه وحدت وجود فروبل از «ایدئالیسم» و «رمانتیسم» تاثیر پذیرفته بود. روش او پیچیده و شاعرانه است و همین درک فسفه او را دشوار می سازد. به نظر فروبل جهان تحت تاثیر نیروی واحدی است که همه امور مادی و معنوی را در بر می گیرد.

آراء تربیتی فروبل

فروبل مانند روسو معتقد به پاکی سرشت انسان است. تربیت کمک به تحقق استعدادهای کودک است. معلم مانند باغبانی است که شرایط را مساعد و عوامل مزاحم را دور می کند. دوران کودکی دوران رشد بدنی و ظهور سائق هاست. دوران بلوغ دوران بردن عالم بیرونی به عالم درون است و آثار آن به صورت میل به آموختن دانش و کنجکاوی ظاهر می شود. دوران بزرگسالی، دوران هماهنگ ساختن نهایی عالم درونی و بیرونی و وحدت بخشیدن به آموخته ها و درک و فهم و خردمندی است.

فروبل برآن است که هم چگونگی و هم مقصد تربیت را باید از بررسی چگونگی و مقصد تحول انسان شناخت. اما تحول انسان با تحول دانستگی او همراه است و کمال آن در آگاهی وی از حقیقت خویش است و کسی که به این آگاهی دست یابد تربیت کننده خود خواهد بود. آگاهی دارای دو مرحله است:نخست آگاهی به چیزهای بیرونی که اطراف کودک را فرا گرفته اندو دوم آگاهی به خود، و هدف تربیت رسیدن به خودآگاهی است.

فروبل هم اندیشه با فیلسوفانی چون فیشته، شلینگ و هگل، بر آن است که شناسایی حقیقی آنگاه پدید خواهد آمد که انسان از این دوگانگی گذشته، همه گوناگونی ها را به وحدت برگرداند. فروبل با کشیدن این اندیشه عرفانی- فلسفی به قلمرو تربیت می گوید: "از آنجا که فعالیت آزاد و شاد، از دیدن جهان همچون یک کل بر می خیزد، نخستین کار مربی باید گسترش روابط کودک با محیط باشد.

 تربیت درست آن است که از درون آغاز شود و بدترین نوع تربیت، تربیت تحمیلی است. نخستین ادراکات از راه حواس وارد ذهن می شوند و دارای ارزش نمادی هستند. نخستین صورت دایره است که هیات محسوس آن توپ است و صورت دوم مکعب است. این دو صورت ضد یکدیگرند زیرا دایره نماینده حرکت (کثرت در وحدت) و مکعب نماینده سکون (وحدت در کثرت) است. دایره نسبت به مکعب مانند احساسات است نسبت به عقل. این (احساس و عقل)از اول در روح کودک وجود داشته است پس باید با هم به او عرضه شوند. به نظر فروبل زندگی کودک بر دو فعالیت یعنی بازی و سخن گفتن متمرکز است و از این راه کودک جهان درونی خود را در بیرون تحقق می بخشد.

آموزش باید با بازی (عملی که هدفی ورای خود ندارد) همراه باشد. فروبل بیش از هر چیز به نقش تربیتی فعالیت و خودکاری و بازی توجه می کند. بازیی که برای مربی قرون وسطایی بی معنی و گاه ناپسند بود. فروبل نخستین کسی است که اهمیت کارکردی بازی را در رشد عقلی به شهود دریافته است. فروبل آموزش دین، علوم طبیعی و ریاضی و زبان را برای تحقق هدف های تربیت مفید می داند. به نظر فروبل، تربیت بسته به یگانگی خانواده است. مهمترین فضیلت برای مادر نجابت است، در حالی که وظیفه پدر راهنمایی خردمندانه است. چنین خانواده ای بهترین جا برای پیشرفت بشر است. وظیفه مربی این است که والدین را به سوی فضیلت راهنمایی کند. قانون های اخلاقی مطلق و فهم بشر محدود است.

او مانند امرسون به یک وحدت اصولی معتقد است. خردمند نیکوکار است زیرا فضیلت دانش یکی هستند. تربیت اخلاقی با معاشرت تقویت می شود. پس کودکان باید در محیطی سالم و بدون خطر بار آیند. استدلال نظری وجه کم ارزش تربیت است ما از راه کار کردن بهتر یاد می گیریم. تربیت عبارت است از پرورش آگاهی، محبت و استقلال. خلاقیت یکی از مهمترین استعدادهای انسان است که از کودکی آغاز می شود و با مرگ خاتمه می یابد.   بلک در کتاب مربیان پیشرو در آموزش و پرورش تعلیم و تربیت از دیدگاه را این گونه تعریف می کند: «تعلیم و تربیت باید راهنما و راهبر انسان در توجه آشکار به خود و در خود باشد. انسان را به صلح با طبیعت و اتحاد با خدا برساند. »

نقد مقام و ارزش فروبل

ایرادی که بر فروبل گرفته اند این است که او در اندیشه های خود روشن و صریح نیست. فروبل مانند یک شاعر می نویسد و فلسفه او زبان دل است. فلسفه و اندیشه او متاثر از تصوف و عرفان است و این باعث می شود که روش او عجیب و غریب به نظر برسد. (مانند بحث دایره و مکعب) از آنجا که دانش آموزان توان فهم این مطالب را ندارند لذا به تکرار و حفظ روی می آورند که به صورت سازی و عدم صداقت منجر می شود. ایراد وارد شده بر روان شناسی فروبل این است که به ادراک حسی بیش از اندازه اهمیت داده و فعالیت دست را به صورت سطحی در آورده است.

ایراد دیگر این است که تصویرها، سرودها و اشعاری که برای برنامه کودکستان ذکر شده، چندان جالب به نظر نمی رسد، درست مرتب نشده و به آسانی نمی توان به خاطر سپرد. به علاوه برای زندگی روستایی قرن هیجده و نوزدهم آلمان تهیه شده و نه برای هر آموزشگاه و هر ملت و در هر مکان و زمانی.

نکات مثبت کار فروبل

فروبل پس از روسو و پستالوزی از متفکرانی است که به فعالیت خودخواسته و بازی وکاردستی در رشد روانی کودک پی برده و در پرورش کودکان خردسال روشهای تازه ای را ابداع کرده است. اوبا تاسیس نخستین کودکستان ضرورت و فایده تربیت در دوره پیش از دبستان را به ثبوت رسانیده است. به نظر فروبل تعبیر اخلاقی تربیت راه سودمند زندگی است.

او بر نهضت فرهنگی – اخلاقی فیلیکس آدلر تاثیر گذاشت و هر گونه تعصب اخلاقی و نژادی در نزد این دو مردود است. تحت تاثیر فروبل آدلر می گوید: تربیت بدون تکریم اخلاق، سیاحتی در بیهودگی خواهد بود. سرانجام این که کار فروبل بر شرایط سخت آموزشی در بسیاری از کشورها از جمله ایران تاثیرات مثبتی گذاشت. آموزش توام با تنبیه مکتب خانه ای به آموزش همراه با تفریح کودکستانی انجامید که مقاطع بالاتر تحصیلی را نیز تحت تاثیر خود قرار داد.

فهرست منابع

• صدیق،عیسی.تاریخ فرهنگ اروپا.تهران.١٣٤٩
• کاردان،علی محمد.سیر آراء تربیتی در غرب.تهران:انتشارات سمت.١٣٨١
• مایر،فریدریک.تاریخ اندیشه های تربیتی.ترجمه علی اصغر فیاض.تهران:انتشارات سمت.١٣٧٤
• نقیب زاده،میرعبدالحسین.نگاهی به فلسفه آموزش و پرورش.تهران:انتشارات طهوری.١٣٧٩
• Black.Hugh.c.The Great Educators,Readings for leaders in education.1972 curtis,S.J.A history of educational idea.utp
• http://en.wikipedia.org/wiki/Friedrich_Fr%C3%B6bel
• Mayer,Adolph.An educational history of the western world.Mcgrow Hill company.1969

نوشته طیب چهری، دانشجوی دکتری تعلیم و تربیت، دانشگاه شهید چمران اهواز.