موانعی که از رشد خلاقیت کودکان درمحیط خانواده جلوگیری می‌کند

در وجود فرزندان ما استعداد و توانایی‌های زیادی به ودیعه گذاشته شده است ولی قرار گرفتن در محیط خانوادگی و بستری مناسب و آگاهی والدین از چگونگی رشد دادن این استعدادها و راه‌های رشد خلاقیت در کودکان موهبتی است که نصیب همه بچه‌ها نمی‌شود. یک کارشناس علوم تربیتی درباره موانع پرورش خلاقیت کودکان در محیط خانواده می‌گوید: ناآگاهی برخی والدین از فرآیند رشد خلاقیت در کودکان و مطالعه نکردن آن‌ها در این زمینه، سبب می‌شود هیچ گاه نتوانند برای پرورش و شکوفایی خلاقیت کودک خود برنامه ریزی و اقدام صحیحی کنند و به این ترتیب ناخواسته سبب می‌شوند استعدادهای خلاق کودکشان شکوفا نشود. «عليرضا مکتبي» می‌افزاید: بسیاری از والدین هم به طور ناآگاهانه کودک خود را فقط با هدف تقویت مهارت‌های حافظه ای و انباشتن ذهن وی از اطلاعات عمومی، تربیت و هدایت می‌کنند و برای حافظه و هوش کودک اهمیتی بیش از حد قائل می‌شوند.

به گفته وی، این گروه از والدین بدون در نظر گرفتن این اصل تربیتی مهم که تنها اطلاعات عمومی و داشتن حافظه قوی برای تکامل و رشد فکری و باروری استعدادهای کودک کافی نیست، با اصل قرار دادن هوش وحافظه کودک، از پرورش توانمندی‌های دیگر ذهنی و روانی کودک خود، که مهم‌ترین آن‌ها تفکر خلاق است، غافل می‌مانند. وی بیان می‌کند: نبود برنامه آموزشی و تربیتی صحیح و سرگرم کردن کودک به صرف جلوگیری از سر و صدا و شلوغی او در خانه و مشغول نگاه داشتن با فعالیت‌های خنثی و عادت دادن آن‌ها به بازی‌های رایانه ای یا تماشای مداوم تلویزیون آفت رشد خلاقیت است. وی تصریح می‌کند: رقابت میان کودکان نیز جزو موانع خلاقیت است و به طور معمول وقتی پدید می‌آید که یا نوعی ارزیابی و رتبه بندی توسط والدین وجود داشته و یا پاداش یا جایزه ای در میان باشد. وی ادامه می‌دهد: به طور معمول اگر کودکان احساس کنند که کار آن‌ها توسط والدین مورد ارزش گذاری قرار خواهد گرفت یا به بهترین کار جایزه یا پاداش داده خواهد شد، بیشتر از آن که به انجام بهترآن کار بیندیشند، به کسب آن جایزه فکر می‌کنند.

ضمن این که گاهی این رقابت‌ها به ستیزه جویی میان کودکان تبدیل و سبب می‌شود تا آن‌ها نتوانند از توانایی‌ها و استعدادهای واقعی خود استفاده کنند. «مکتبي» عقیده دارد: باید توجه داشت که افکار و رفتارهای کلیشه ای و تکراری نقطه متضاد خلاقیت است و بسیاری از والدین که برای کودکان خود قوانین و مقررات خشک و محدود کننده ای نظیر میزان ساعت درس  خواندن در روز قرار می‌دهند، با پدید آوردن چنین شرایطی در منزل و اصرار و پافشاری بر رعایت آن‌ها از جانب کودکان، سبب می‌شوند کودک به تدریج به قالبی و تکراری رفتار کردن عادت کند.

وی انتقاد مکرر از رفتارهای کودک را به شدت رد می‌کند و می‌گوید: پیامبر اکرم (ص) در حدیثی درباره وظایف والدین نسبت به  فرزندان می‌فرمایند: آن چه را کودک در توان داشته و انجام داده است از او بپذیرید، کار طاقت فرسا و سنگین از او نخواهید و او را به گناه و طغیان وادار نکنید.وی تاکید می‌کند: ارزیابی پی در پی رفتارهای کودک و زیر ذره بین قرار دادن و انتقاد از کارهای او در خانواده، آزادی، امنیت خاطر و اعتماد به نفس کودک را مختل و ترس از اشتباه را در وی تقویت می‌کند. وی می‌افزاید: این ترس چنان چه درکودک حالت بیماری پیدا کند، جرأت ابراز هرگونه اندیشه جدید یا انجام کارهایی را که درعین خلاق بودن، احتمال وجود اشتباه نیز در آن‌ها وجود دارد، در کودک از بین می‌برد و به این ترتیب خلاقیت کودک که لازمه آن داشتن آزادی و امنیت خاطر در محیط خانواده و روحیه خطر پذیری  و نداشتن ترس از اشتباه است، با مانع رو به رو می‌شود. یک روان شناس نیز درباره موانع خلاقیت در محیط خانه و خانواده اظهار می‌دارد: در خانواده‌هایی که فضای زندگی آن‌ها خشک، رسمی و جدی است، زمینه ای برای بروز حس شوخ طبعی کودک به وجود نمی‌آید و در نتیجه در چنین محیطی بسیاری از کشش‌های خلاقانه کودک پنهان می‌ماند.

دکتر «محبوبه مفتاحي» اضافه می‌کند: شوخ طبعی از شاخص‌های مهم خلاقیت به شمار می‌رود و وجود این حس در فضای خانواده بسیار حائز اهمیت است، زیرا به طور مستقیم به رشد خلاقیت کودک کمک می‌کند. وی خاطر نشان می‌کند: بسیاری از والدین علاقه دارند که کودک آن‌ها خیلی سریع رشد کند و کودکی خود را پشت سر بگذارد. آن‌ها گاهی برای تسریع این امر سعی می‌کنند با کودک خود همانند بزرگسالان رفتار کنند و به تبع آن از کودک خود توقع ایفای نقش‌هایی بزرگ تر از محدوده سنی خودش را دارند. به گفته وی، تحمیل نقش‌های کاذب بزرگسالی به کودکان، روند رشد اجتماعی آنان را مختل می‌سازد و سبب پدید آمدن رفتارهای نا به هنجار و تصنعی در آن‌ها می‌شود و همین امر به از بین رفتن بسیاری از استعدادهای خلاق دوران کودکی می‌انجامد. وی با اشاره به این که اگر به تخیل کودکان خود پر و بال بدهید، آن وقت است که از پرواز بلند آن‌ها شگفت زده خواهید شد، تصریح می‌کند: تخیل کودک اساس خلاقیت اوست و چنان چه تخیلات و رؤیاهای کودک با بی توجهی، تمسخر یا بیهوده انگاشتن از جانب والدین رو به رو شود، در واقع سرچشمه خلاقیت او خشک می‌شود. وی عنوان می‌کند: بسیاری از کودکان به خصوص درسنین پایین، از علایق  و کشش‌های خود نسبت به موضوع‌ها و پدیده‌های پیرامون اطلاع روشنی ندارند یا این که نمی‌توانند آن را به زبان بیاورند و این موضوع از موارد بسیار حساس به شمار می‌رود که باید از سوی والدین مورد توجه قرار بگیرد.

وی می‌افزاید: خانواده‌هایی که نسبت به این مسئله بی اعتنا هستند و سعی نمی‌کنند انگیزه‌ها و موضوع مورد علاقه کودک خود را شناسایی و کشف کنند، ناخواسته فرصت‌های زیادی را برای رشد خلاقیت کودکشان از وی سلب می‌کنند. دکتر «مفتاحي» هم چنین می‌گوید: تأکید زیاد بر جنسیت کودک و تمایز قائل شدن زیاد میان دختر و پسر یکی از موانع مهم رشد خلاقیت کودکان در برخی از خانواده‌هاست. به گفته وی، در برخی از فرهنگ‌ها بسیاری از دختران و پسرانی که از تفکر خلاق برخوردار هستند، به سبب ملزم شدن به رعایت پاره ای مقررات و هنجارهای از پیش تعیین شده و هم چنین به دلیل قرار گرفتن در نقش‌های قالبی که فرهنگ و محیط بر آن‌ها تحمیل کرده است، علایق و تمایل خلاقانه خود را سرکوب می‌کنند و در نتیجه به تدریج دچار تعارض می‌شوند و خلاقیت آن‌ها از بین می‌رود. وی یادآور می‌شود: کودکان ما مستحق آن هستند که از محبت و توجه کامل والدینشان برخوردار باشند و تمام ابعاد وجودیشان رشد کند و پدرها و مادرهای فهیم و پر تلاش هم مستحق هستند از موفقیت، نشاط و سربلندی فرزندان خود لذت ببرند، پس باید بکوشیم تا لحظه لحظه دوران رشد کودک خود را به فرصتی برای تعالی تبدیل کنیم.