سواد شکوفایی چیست؟
در گذشته همگان بر این باور بودند که سوادآموزی به کودک از سن ۶ یا ۷ سالگی آغاز می‌شود و پیش‌ازاین سن به کودک نباید هیچ‌گونه آموزشی داد.
تا چند دهه گذشته تعریف متعارف سواد به کسب مهارت‌های خواندن و نوشتن محدود می‌شد. مهارت‌هایی هم چون رمزگشایی، هجا کردن، درک مطلب و روان‌خوانی که کودک با رفتن به مدرسه آن‌ها را فرامی‌گیرد. یعنی چارچوب سواد تنها در محیط مدرسه ارزیابی می‌شد.
اما در دهه‌های اخیر نگاه‌ها به موضوع سواد و سوادآموزی و آموزش کودکان دگرگون شده است. این تغییر بر پایه این شناخت به دست آمد که کودکان پیش از خواندن و نوشتن باید مهارت‌هایی را کسب کنند که پیش‌نیاز به دست آوردن مهارت‌های پیچیده‌تری همچون خواندن و نوشتن است. ابتدا این آمادگی در کسب مهارت‌هایی خلاصه می‌شد که کودکان در سال‌های ۵ تا ۶، در دوره پیش‌دبستان به دست می‌آورند که به آن دوره آمادگی یا دوره «آمادگی خواندن» نیز می‌گویند.
از دهه ۱۹۷۰ شماری از پژوهشگران پا را از این فراتر گذاشتند و با پژوهش‌های دقیقی که انجام دادند، دریافتند که بخش مهمی از مهارت‌ها و دانش سواد پیش از آموزش رسمی فراگرفته می‌شود. این گروه از پژوهشگران نزدیک به نیم سده است که پدیده سواد را از زاویه دید گسترده‌تری دنبال می‌کنند و دریافته‌اند که مهارت‌های سواد تنها به خواندن و نوشتن که کودک در مدرسه فرامی‌گیرد محدود نمی‌شود. به باور آن‌ها سواد مجموعه مهارت‌ها و دانش‌هایی است که کودک از بدو تولد به‌تدریج فرامی‌گیرد تا وارد مرحله آموزش رسمی شود. این بخش از دانش و مهارت‌ها که کودک به‌تدریج از محیط پیرامون خود فرامی‌گیرد، «سواد شکوفایی» Emergent Literacy نامیده شده است. این محیط برای بیش‌تر کودکان در سال‌های نخست زندگی خانه و محله است و برای بخش کوچک‌تری از کودکان شیرخوارگاه. که به‌تدریج مهدکودک، محله و همه مکان‌های فرهنگی همچون کتابخانه رفت‌وآمد می‌کند، به محیط خانه افزوده می‌شود.
سواد شکوفایی یک روند است که از نخستین روزهای زندگی کودک آغاز می‌شود. پیش از آن‌که مفهوم سواد شکوفایی به وجود بیاید، در دهه ۱۹۲۰ شماری از پژوهشگران و کارشناسان مفهوم «آمادگی برای خواندن» را مطرح کردند. مفهوم آمادگی برای خواندن کسب مهارت‌های پیش‌نیاز خواندن در دوره پیش‌دبستان است که در کشورهای مختلف سن ورود به این دوره کمی با هم دیگر تفاوت دارد و کودکان برای ورود به مدرسه و کسب مهارت خواندن و نوشتن، با یادگیری مهارت‌های پیش‌نیاز برای این مرحله آماده می‌شوند.
اما آمادگی برای خواندن کاملاً با موضوع سواد شکوفایی متفاوت است. در این دوره کودکان برای خواندن یا رمزگشایی آماده نمی‌شوند. کودک در ابتدای زندگی خود از والدین و پیرامون خود زبان زودهنگام یا Early Language را فرامی‌گیرد. او در محیط پیرامون به‌تدریج با نوشتار و شکل حرف‌ها یا واک‌ها بر پایه کدهای دیداری آشنا می‌شود. (برای نمونه ایست را در تابلوی ایست شناسایی می‌کند، بدون آن‌که بتواند واژه ایست را رمزگشایی کند. میان این زبان و سواد شکوفایی و رشد دیگر مهارت‌های سواد که در مدرسه بدان دست می‌یابد، رابطه معناداری وجود دارد.
در سال ۱۹۶۶ پژوهشگر نیوزیلندی به نام ماری کلی اصطلاح " سواد شکوفایی را مطرح کرد. اصطلاح سواد شکوفایی یا Emergent Literacy به یادگیری مجموعه مهارت‌هایی گفته می‌شود که کودک از نخستین روزهای زندگی جنینی به دست می‌آورد، به‌تدریج جوانه می‌زنند و شکفته می‌شوند. واژه Emergent در زبان انگلیسی روند به وجود آمدن چیزی را می‌گویند. پدیده‌ای که نه به‌یک‌باره، بلکه به‌تدریج به وجود می‌آید. به همین سبب برابرنهاد آن را به فارسی سواد شکوفایی نامیده‌ایم که نشان دهیم سوادی است که به‌تدریج در یک روند چندساله به وجود می‌آید و شکل می‌گیرد.
ماری کلی در سواد شکوفایی به نخستین رفتارها و مفاهیمی اشاره می‌کند که یک کودک خردسال در واکنش به کتاب پیش از کسب مهارت رمزگشایی در خواندن به دست می‌آورد. پس از ماری کلی، پژوهش‌های دیگری از سوی فرانک اسمیت Frank Smith زبان‌شناس و روان‌شناس انگلیسی و کنت گودمن Kenneth Goodman زبان‌شناس و کارشناس آموزش زبان از آمریکا در دهه ۱۹۷۰ انجام شد که چشم‌انداز یادگیری مهارت‌های سواد از ابتدای تولد را گسترش داد. آن‌ها مشارکت فعال کودکان در یادگیری از بدو تولد را مطرح کردند و اهمیت درگیر شدن کودکان از همان سال‌های ابتدای زندگی‌شان در فعالیت‌های اجتماعی و فرهنگی پیرامون خود را مهم شمرده‌اند.
از ابتدای دهه ۱۹۸۰ تا به امروز پژوهش‌های گسترده‌ای درباره رشد زبانی در کودکان خردسال و مفهوم آمادگی برای خواندن از سوی کارشناسان و پژوهشگران برجسته‌ای همچون میسون و آلن (۱۹۸۶) ویلیام تیل و الیزابت سالزبای (۱۹۹۱) و بتینا کومرلینگ – مایبر (۲۰۱۱) انجام شده است. این گروه از پژوهشگران پیشنهاد می‌دهند که این دوره از رشد کودک را، از دوره نوزادی تا زمانی که کودک وارد پیش‌دبستانی یا کودکستان می‌شود، دوران سواد شکوفایی بنامند.
از کتاب «سواد شکوفایی»
زهره قایینی
