کودکان گلخانه ای

کوچک‌تر شدن خانواده‌ها در دنیای آپارتمان نشینی امروز از یک سو و روابط سرد معمول میان همسایه‌ها از سوی دیگر موجب شده است بعضی والدین به دلایل مختلف از قبیل مشغله کاری و نظایر آن کودک خود را در خانه تنها بگذارند؛ بالابودن هزینه‌های زندگی، زنان و مردان را با فرمول پیچیده فعالیت بیشتر در ساعات شبانه روز مواجه کرده است؛ دغدغه بزرگی که والدین مشغول به فعالیت اقتصادی را با مشکل روبه رو کرده است به خصوص والدینی که بستگانشان دور از آن‌ها زندگی می‌کنند. مهدکودک‌ها نخستین راه حلی هستند که بسیاری از مادران آن را انتخاب می‌کنند. روانشناسان معتقدند لبخند مربیان این مراکز هیچ گاه جای لبخند و احساس مادر را پر نخواهد کرد. خانواده، اصلی‌ترین مرکز رشد بهداشت روانی و تعالی معنوی کودک است.

 تنهایی آزاردهنده

با توجه به اهمیت پیشرفت اقتصادی و حضور اجتماعی زنان در عرصه‌های مختلف، چگونه باید برای ساعت‌های تنهایی کودک برنامه ریزی و این خلاعاطفی را پر کرد؟دکتر محسن اصغری نکاح، روانشناس کودک و نوجوان و استاد دانشگاه فردوسی مشهد با بیان این که تنها گذاشتن کودک در خانه آسیب‌های جبران ناپذیری را در آینده او رقم خواهد زد، می‌گوید: اگر خود را به جای کودکی که برای چند ساعت در خانه تنها می‌ماند بگذاریم، می‌بینیم که به هیچ عنوان تحمل آن را نداریم. آیا دوست داریم اعضای خانواده برای ساعت‌های متوالی ما را تنها بگذارند یا در محل کار همکاران ما را چند ساعت تنها بگذارند؟تحمل این مساله سخت است حتی اگر در بهترین و مجلل‌ترین هتل نیز تنها باشیم، باز هم تنهایی ما را آزار می‌دهد.

انسان از این که با دیگران در ارتباط نبوده و تعامل نداشته باشد یا فرصت بودن در جمع خانواده را پیدا نکند، نگران می‌شود. این تنهایی برای کودکان بیشتر آزاردهنده است.کودکان توانایی این که خود را سرگرم کنند، ندارند و در تنهایی دچار ترس می‌شوند. از سوی دیگر سپردن کودک به مهدکودک برای ساعت‌های طولانی، آسیب‌های روانی را متوجه او خواهد کرد.

 لبخند مصنوعی

دکتر اصغری نکاح با تاکید بر این که خانواده طبیعی‌ترین نظام آفرینش و طبیعی‌ترین گروه اجتماعی و مرکز رشد بهداشت روانی و تعالی معنوی فرد است، می‌گوید: هر اندازه از خانواده فاصله بگیریم، دچار آسیب بیشتری می‌شویم. کودکی که از این محیط به اجبار دور می‌ماند، دچار کمبود محبت، گوشه گیری، انزوا و اضطراب می‌شود؛ آسیب‌هایی که در آینده قابل جبران نیست.وقتی کودک از فضای تربیتی خانواده دور می‌ماند، فضاهای دیگر از جمله مهدکودک جایگزین آن می‌شوند. در مهدکودک‌ها یک نوع پرورش گلخانه ای و مصنوعی وجود دارد و کودک به جای آن که مهر و عاطفه و نگرانی و دلسوزی مادر را دریافت کند، باید شرایط و مقررات مهد را فرا گرفته و آن را اجرا کند. خانه فقط در و دیوار و یک مکان نیست. خانه پایگاه امنیت روانی است. امروز کودکی فرزندان را از بین می‌بریم. صبح زود و در حالی که بدن او باید استراحت کند، او را از خواب بیدار کرده و با چشمان خواب آلود به مهدکودک می‌سپاریم.

این استاد دانشگاه با بیان این که باید تسهیلاتی برای مادران به وجود آورد تا آن‌ها در کنار انجام وظیفه مادری بتوانند فرزندپروری نیز داشته باشند، گفت: متاسفانه این حمایت‌های مالی و اجتماعی و آموزشی کم است و با توجه به این که بسیاری از مادران از این آسیب‌ها مطلع نیستند و راه حل جایگزین مناسبی نیز ندارند، به اجبار کودکشان را در خانه تنها می‌گذارند یا به مهدکودک می‌سپارند.

اما پدیده چاقی و اضافه وزن کودکان در جامعه امروز و طی نکردن سیر طبیعی اجتماعی شدن، از دیگر آسیب‌هایی است که متوجه کودکان تنها در خانه می‌شود. دکتر طهمورث شیری، جامعه شناس و استاد دانشگاه علوم و تحقیقات با بیان این که تنهایی کودکان در خانه باعث می‌شود شخصیت اکتسابی بر شخصیت موروثی این کودکان غلبه داشته باشد، گفت: با توجه به افزایش وسایل ارتباط جمعی و وجود ماهواره و بازی‌های کامپیوتری میانگین وزن کودکان امروز در حال افزایش است.

از سوی دیگر افزایش بازی‌های کامپیوتری باعث دورشدن کودکان از بازی‌های دسته جمعی شده و آنان تنهایی خود را با بازی‌های رایانه ای پر می‌کنند. وی یکی از آسیب‌های این تنهایی را فاصله بین کودک و خانواده برشمرد و ادامه داد: شخصیت و اجتماعی شدن این کودکان تحت تاثیر فضای مجازی شکل می‌گیرد و شخصیتی که او از یک انسان کامل دارد شباهت زیادی به شخصیت بازی‌های کامپیوتری دارد و این کودک در مدرسه با همسالان خود درباره این بازی‌ها و همچنین فضای مجازی صحبت می‌کند.این جامعه شناس با بیان این که والدین برای پرکردن تنهایی کودکشان، او را تشویق به سرگرم شدن با بازی‌های کامپیوتری می‌کنند، گفت: امروزه از فاصله بین نسلی که ایجاد شده است، به سوی تعارض و تفاوت بین نسلی حرکت می‌کنیم. درواقع شخصیت کودک بر اساس جنبه‌های اکتسابی شکل می‌گیرد.

در گذشته اجتماعی شدن کودک متاثر از خانواده، مدرسه، دوستان، گروه‌های مرجع، رسانه و فرهنگ بود اما امروز و از زمانی که فرزندان با وسایل ارتباط جمعی آشنایی پیدا می‌کنند، شکل گیری شخصیت و اجتماعی شدن آنها به شدت متاثر از وسایل ارتباط جمعی می‌شود. این بحث در آینده تبدیل به بحران خواهد شد. دکتر ملوک خادمی اشکذری، روانشناس تربیتی و استاد دانشگاه الزهرا سپردن کودکان به مهدهای کودک را بهترین راهکار برای تنها نماندن آنها می‌داند و می‌گوید: کودکان در مهد با مهارت‌های اجتماعی شدن و همچنین مهارت‌های تحصیلی آشنا می‌شوند و روابط بین فردی را به خوبی می‌آموزند.

این وضعیت به خصوص برای کودکانی که خواهر یا برادر ندارند، بسیار مناسب است. والدینی که کودکشان را در خانه تنها می‌گذارند، او را از داشتن چنین مهارت‌هایی محروم می‌کنند. بسیاری معتقدند یکی ازدلایل ضعف تحصیلی دانش آموزان، تنهایی آنان در خانه است. وی ادامه داد: مطابق تحقیقات، تنها گذاشتن کودکان در خانه امری نیست که بشود آن را به والدین توصیه کرد.در واقع این آخرین راه حلی است که والدین مجبور می‌شوند برای حل مشکل از آن استفاده کنند.

والدین باید آموزش‌های لازم را به فرزندانشان بدهند که در زمان تنهایی پاسخگوی تلفن پدر و مادر باشد و از باز کردن در به روی افراد غریبه پرهیز کند حتی می‌توان از همسایه ای مورد اعتماد در این زمینه کمک گرفت و از او خواست طی روز چند مرتبه سرکشی کند. زمانی هم که والدین به خانه بازگشتند، با بررسی تکالیف و دروس، به او نشان دهند بر کارهای او نظارت دارند.

 تغییر نگرش فرزندپروری

 برای آن که خلاهای عاطفی تنها ماندن کودکان در خانه پر شود، چه اقداماتی باید انجام داد؟ دکتر محسن اصغری نکاح، روانشناس کودک و نوجوان و استاد دانشگاه نخستین راه چاره را تغییر نگرش والدین نسبت به فرزند پروری می‌داند و می‌گوید: والدین نباید فرزندپروری را یک امر تشریفاتی و ظاهری بدانند و باید آن را یک رسالت فردی، خانوادگی و اجتماعی بدانند. نگاه ظاهری به این امر باعث می‌شود تنها به حضور یک بزرگ تر بالاسر فرزندان بسنده کنیم و این بزرگ تر می‌تواند همسایه یا مربی مهدکودک باشد. در آموزه‌های دینی و همچنین قرآن کریم، خداوند فرزندان را هدیه ای از جانب خود عنوان کرده است. اگر ما گنجینه باارزشی داشته باشیم، آن را نزد خود نگه می‌داریم و به هیچ عنوان حاضر نیستیم نگهداری از آن را به دیگران بسپاریم. فرزندان گنجینه‌های باارزشی هستند که باید از آن‌ها نگهداری کنیم.

 وی ادامه داد: باید این مسائل ریشه ای حل شوند و فرستادن کودکان و نوجوانان به کلاس‌های مختلف راه حل مناسبی برای پر کردن تنهایی آن‌ها نیست. امروزه زنان در کنار مادری علاقه دارند تحصیل کنند و در فعالیت‌های اجتماعی و اقتصادی شرکت داشته باشند اما ما تسهیلاتی فراهم نمی‌کنیم تا آن‌ها در کنار مادری بتوانند این کارها را انجام بدهند.حمایت‌های اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی و آموزشی از نهاد خانواده به ویژه مادران باعث می‌شود هر مادری فرزندش را نزد خود نگه دارد.

این روانشناس کودک و نوجوان راه حل دیگر را پرستاری از کودک در خانه عنوان کرد و گفت: در زمان پیامبر(ص) و امامان معصوم(ع) و همچنین سال‌های نه چندان دور از دایه برای نگهداری کودک استفاده می‌کردند و دایه همان نقشی را که مادر داشت، برعهده می‌گرفت. امروز از پرستار یا فرد مورد اعتماد می‌شود استفاده کرد و به جای این که کودک به مهد برود، مربی با خدماتش به خانه می‌آید. خانه پایگاه امنیت روانی است و وقتی کودک چشم باز می‌کند باید خود را در خانه ببیند تا احساس آرامش داشته باشد.

 همچنین والدینی که کودکشان در خانه تنها است باید طوری برنامه ریزی کنند که زودتر به خانه بازگردند و در طول روز نیز چند بار به خانه تلفن بزنند. مادر باید با خواندن قصه، شعر و نقاشی کشیدن، ارتباط خود را با کودک نزدیک تر کند تا این کودک به جای پناه بردن به فضاهای مجازی با والدینش تعامل داشته باشد. انزوا طلبی و فاصله گرفتن از اجتماع از پیامدهای تنهایی در دوران کودکی است که جامعه شناسان بر آن تاکید دارند.

 دکتر طهمورث شیری، جامعه شناس با بیان این که مهدکودک محیطی عاطفی نیست و یک محیط رسمی است، می‌گوید: فاصله افتادن و گسست نسلی بین والدین و کودکان باعث انزواطلبی آن‌ها و پیروی از الگوهای خیالی می‌شود. این کودک در آینده در برقراری ارتباط با دیگران با مشکل مواجه و به شدت منزوی می‌شود. جایی که افراد در کنار یکدیگر می‌نشینند و باید از باهم بودن لذت ببرند اما سرگرم خواندن یا نوشتن پیامک هستند یا از طریق اینترنت وارد فضاهای مجازی مثل فیس بوک می‌شوند. متاسفانه والدین به خاطر بی سوادی رسانه ای، تسلطی بر دنیای مجازی فرزند ندارند و بالطبع ارتباط عاطفی مناسبی نیز بین والدین و فرزندان برقرار نمی‌شود.

نویسنده: یوسف حیدری