نقاشی و تأثیر آن در رشد کودکان

توجه به مراحل رشد، به ما می‌فهماند که میان کودک و انسان بالغ، تفاوتی بنیادی وجود دارد، تفاوتی که نمی‌توان آن را فقط براساس سال‌های تجربه توجیه کرد. او طی رشد دگرگون می‌شود، به‌گونه‌ای که نوع دگرگونی هر مرحله با مرحله قبل و مراحل بعد متفاوت است. برخی از دانشمندان، مراحل رشد هنر را با مراحل رشد فکری یکسان شمرده‌اند. «لون فلد» متجاوز از بیست سال است که رشد هنر در کودکان را به چند مرحله تقسیم کرده است، این مراحل شامل:

۱- مرحله بدنویسی (از دو تا چهارسالگی)

۲- مرحله مقدماتی طراحی (از چهار تا هفت سالگی)

۳- مرحله طراحی (از هفت تا نه سالگی) می‌باشد.

به‌طور معمول، کودک دو تا چهار ساله مرحله بدنویسی را با تمرین حرکتی و نقاشی تجربه می‌کند. از کشیدن خط طولی، به خطوط مدور می‌رسد تا به‌تدریج، این خطوط، هماهنگی بیشتری پیدا می‌کنند.

هر چند نقاشی‌های او چیزی را نشان نمی‌دهند، اما او به‌طور معمول، آن‌ها را نامگذاری می‌کند. در مرحله مقدماتی طراحی، کودک ارتباط میان نقاشی، تفکر و واقعیت را درک می‌کند. نهادهائی که او در ناشی خود می‌آفریند، دائم در حال تغییر هستند. به کشیدن شکل‌هائی تصوری، برای همه چیز می‌پردازد که شاید با واقعیت منطبق نباشد. او در این مرحله به مفاهیم شکل می‌دهد. کودک هفت تا نه ساله، با رسیدن به مرحله طراحی از افراد و اشیاء، تصویرهای واقعی می‌کشند. کاربرد رنگ و زمینه را فرا می‌گیرد و حرکت در نقاشی‌های او مشهود است. بعد از مدتی، رشد هنر او به مراحل کامل‌تری می‌رسد. مفهوم رشد هنری «لون فلد» با مراحل رشد فکری پیاژه تشابه بسیار دارد. این امکان وجود دارد که هنر به‌عنوان عرضه پنهانی آنچه در نهاد کودک وجود دارد و نیز در حد توان انطباق و کنترل عضلانی او تا حدی از رشد کلی فکر او نشئت می‌گیرد. سایر زمینه‌های ابراز خلاقیت نیز بر مرحله‌ای بودن نظریه رشد دلالت دارد.

اعمالی که یک کودک انجام می‌دهد با پیشرفتی که در این رابطه دارد، نحوه و محتوای آموزش او را از پیش تعیین نمی‌کند؛ اما در حقیقت، قالبی به‌وجود می‌آورد که بتوان در آن تصمیم‌هائی را گرفت و انتظارهائی را مطرح کرد. جهت‌هائی را نیز برای آموزش مشخص می‌کند تا کودک با یاری معلم از مرحله‌ای به مرحله تکامل‌یافته‌تر راه یابد. برای نمونه، نباید از کودکی که در مهد کودک است، انتظار داشت از روی تصویرها نقاشی کند. یک طفل کودکستانی نمی‌تواند اتاق خود را با تمام اشیاء آن در ابعاد و جای خاص خود ترسیم کند.

مفهوم مراحل رشد، به این معنی نیست که معلم باید فقط به انتظار رشد کودک بنشیند. او باید کودک را یاری و هدایت کند تا برای برخورد با وسایل و ابراز خلاقیت‌ها به راه‌های تکامل‌یافته‌تری برسد. وظیفه هدایتی که بر عهده معلم است، برای کودکان نیز به اندازه بزرگسال‌ها دارای اهمیت است. آشنائی با مراحل رشد، نشانه‌هائی را ارائه می‌دهد که معلم می‌تواند برای جهت بخشیدن به آموزش کودک از آن‌ها استفاده کند. کارهای هنری مربوط به کودکان در سال‌های اول، بیشتر شامل استفاده از ابزار روی سطح صاف است.

کودک بیش از هر چیز به طرح و رنگ توجه دارد. نباید بیش از چند رنگ خاص در اختیار کودک قرار داد. آن‌ها به‌تدریج با رنگ‌های بیشتری آشنا می‌شوند. مخلوط کردن رنگ‌ها، کودکان را به کشف رنگ‌های جدیدتری می‌رساند. در این مرحله، کودکان آزمایش یا طرح و رنگ را دوست دارند و با حرکت دست روی کاغذ، شکل‌هائی را می‌کشند. هر چه کودکان بیشتر رشد می‌کنند، نقاشی‌های آن‌ها مفهوم کامل‌تری به خود می‌گیرد. نقاشی با آبرنگ به‌طور معمول، فعالیتی آرام و انفرادی به‌شمار می‌آید. هر کودک کاغذ و آبرنگ منحصر به خود درد و با سایر کودکان، کمتر تماس پیدا می‌کند. حتی هنگامی که دو کودک در مقابل سه پایه به نقاشی سرگرم می‌شوند، کمتر با هم تماس دارند، زیرا هر یک به‌کاری جدا مشغول هستند.

کودکان، بیشتر از نقاشی کردن در کنار هم یا به شکل گروهی لذت می‌برند. در این حال، کاربرد سه پایه‌های دو طرفه یا استفاده از دیوار برای نقاشی مناسب است. وظیفه معلم در آموزش نقاشی، این نیست که کودکان را به نقاشی از روی الگوئی که او می‌کشد، وا دارد، بلکه باید آن‌ها را تشویق کند که به کند و کاو یا ابزار سرگرم شوند، ناظر پیشرفت آن‌ها باشد و به کمک روش‌هائی تازه و مناسب با رشد کودک به آن جهت دهد. باید به کودکان این نکته را تفهیم کرد که آن‌ها با هنرمندهای باتجربه رقابت نمی‌کنند. گرچه کار آن‌ها ساده است، اما هدف آن نیست که کار آنان با کار یک فرد خارج از مدرسه و یادگیری مقایسه شود، بلکه هدف، کشف و رشد استعدادهای آن‌ها است.

دکتر پریناز بنی سی، عضو باشگاه پژوهشگران جوان

منابع:

”آموزش در دوران کودکی“/ نوشته: اسپادک، برنارد / مترجم: محمدحسین نظری نژاد

”مقدمه‌ای بر روانشناسی کودکان“ / نوشته: توماس آنجل. ام. جی سیاک، گلین وی / مترجم: عباس مخیر

”روانشناسی رشد، سفر پرماجرای کودک“ / نوشته: کاول، پاول سین /

”تحلیل روان‌شناختی نقاشی کودکان“ / نوشته: کرس لوئیز/ مجله شادکامی و موفقیت