فرهنگ‌سازی رفتارهای محیط زیستی در کودکان
شاکله شخصیت انسان، همچون پی و ستون‌های یک ساختمان، داربست وجودی او را تشکیل می‌دهد رفتارهایش را در طول حیات، رهبری می‌کند. در پرتو وراثت گرایش‌های فطری، روحیات پرستش، کنجکاوی و خلاقیت، خیرخواهی، هنر دوستی و کمال طلبی در انسان شکوفا و عمدتاً در همان ۷ سال اول کودکی شکل می‌گیرند و درهمین دوران صفاتی مثل شجاعت، استقامت، بردباری، همزیستی و جامعه پذیری یا عکس آن ها در وجود کودک نهادینه می‌شود. این مقاله به نقش اهمیت ایجاد و پرورش عادت‌های مطلوب در کودک می‌پردازد.
اگر شکل گیری اساس شخصیت انسان را، آنچنان که پژوهش‌ها نشان می‌دهند، درهمان سال‌های نخست زندگی او یعنی دوران کودکی‌اش بدانیم، هم زمان باید برای ایجاد عادت های مطلوب و آموزش مهارت‌های اولیه و ضروری به کودک به نحوی شایسته، منطقی و دور از تحمیل و اجبار گام برداریم. این آموزش‌ها در طول دوره آمادگی (۴ تا ۶ سالگی) اغلب در قالب بازی، شعر، قصه و... صورت می‌گیرند.
یکی ازمهم‌ترین آموزه‌ها، که درزندگی انسان بسیار اثرگذار است و موجب دوام و استحکام روابط اجتماعی می‌شود، ایجاد و پرورش عادت به نظم و انضباط در کارهاست. اصولاً نظم و ترتیب از مصادیق زیبایی و زیبندگی، و منطبق بر گرایش های فطری انسان است.
در پرتو همین ویژگی انسان یاد می‌گیرد دقیق و وقت شناس باشد، حد و جایگاه خود را بشناسد، به حق دیگران احترام بگذارد، محیط کار و زندگی خود را آراسته و پیراسته سازد، منطقی، درست و زیبا سخن بگوید و بنویسد، در مصرف خوراک، پوشاک و انرژی اندازه نگه دارد، شکرگزار باشد و با ملاحظه هر نعمت، خدای را سپاس بگزارد، در هر گرفتاری و حادثه ای خود را نبازد و جامع فضایل و خصایص برجسته دیگری باشد که از این ویژگی مهم برمی خیزند.
در اینجا می‌خواهیم به مشکلی اشاره کنیم که از کاستی های موجود در رعایت نظم و انضباط برمی خیزد. با اتکا به آمار بررسی‌های موجود، میزان مصرف آب انرژی از سویی و تولید زباله و پسماند از سوی دیگر در میان مردم کشور ما، نسبت به سایر کشورها بیشتر و در مواردی زیاد نگران کننده است که با توجه به موقعیت سرزمینی و جغرافیایی ایران و و سایر مسائل موجب نگرانی‌ها و انگیزه هشدارهایی شده است.
فرهنگ‌سازی در این زمینه به کار و تلاش، تفکر و دلسوزی بیشتر و اقدام پدران و مادران و معلمان و مربیان نیاز دارد و این میسر نمی‌گردد، مگر از راه برنامه ریزی و اجرا از خانه و کودکستان.
در زیر فهرست وار به چند پیشنهاد در این مورد اکتفا می‌کنیم تا اگر فرصت دیگری دست داد، به تفصیل به آن بپردازیم.
- آب را یکی از مهم‌ترین نعمت‌های خدای مهربان بدانیم و در خلوت جلوت (به ویژه در مقابل کودکان) با احترام با آن برخورد کنیم. درست مصرف کنیم، آن را هدر ندهیم و از آن به نیکی یاد کنیم. در هنگام نوشیدن آب، با ادب و لذت مراتب شکرگزاری خود را برای این نعمت بزرگ اعلام کنیم.
- به کودکان بیاموزیم که از تولید پسماند و زباله بیجا، بی رویه و غیرمسئولانه بپرهیزند و این را در عمل نشان دهند. مثلاً از کاغذی که هنوز جایی برای نوشتن در آن است، استفاده کنند و بی جهت و با بی‌حوصلگی آن را مچاله نکنند و دور نیندازند.
- با باقیمانده مواد مصرفی خود که جزء دورریختنی ها قرار می‌گیرد، به درستی برخورد کنند؛ بدین معنا که بخش خشک آن ها (مثل کاغذ، چوب، پارچه، فلز، پلاستیک، شیشه و...) را جداگانه و بخش تر و خیس آن ها را پس از دفع آب و مایع در جای دیگری قرار دهند و به رفتگر بسپارند یا در سطل زباله بیندازند.
- همواره به یاد داشته باشیم و به طریقی مهربانانه به کودکانمان هم بگوییم که با بازیافت و تبدیل زباله می‌توان ازدوباره استفاده کرد. در زباله یک سرمایه حتی زباله تر غذایی، میوه‌ها و سبزی‌ها را نیز می‌توان به کود و کمپوست تبدیل نمود.
- باور کنیم و این باور را به کودکان نیز انتقال دهیم که زمین، محدود است و گنجایش هضم این همه زباله را ندارد. در صورت دفن زباله‌ها و نگهداری آنها نیز شیرابه باقیمانده مواد مسموم و مواد مضرشان وارد محیط می‌شوند و انسان را گرفتار می‌سازند.
- در نهایت، کودکان را به اهمیت محیط زیست، ضرورت استفاده بهینه از منابع آن و نگهداری صحیح نعمت های ارزشمند خدادادی، حساس و متوجه سازیم.
همه این آموزه ها را می‌توان با توضیح و گفتوگو و در قالب داستان، شعر، بازی، نقاشی، کاردستی و بازدید از مراکز بازیافت و... در کودکان نهادینه کرد. تنها در این صورت می‌توان امیدوار بود که در آینده، شاهد این همه هدر رفت در آب و انرژی و هزینه کلان برای مصرف نباشیم. شاید در نتیجه همین تعالیم ساده آیندگان از محیط زیستی سالم، هوایی پاک و اقتصادی توأم با قناعت در خانواده و جامعه برخوردار گردند.
آموزک در رابطه با این موضوع، مقاله‌ی زیر را پیشنهاد می‌دهد:
منبع
مجله رشد آموزش پیش دبستانی، شماره ۲۸، پاییز ۹۴
لینک کوتاه