خندیدن کودک را سرکوب نکنیم

کارشناسان پرورش مهارت شوخ طبعی را از اصول تربیتی مهم در خانواده می‌دانند «شیطنت های کودک خردسالم و به قول آشنایان و دوستان شیرین کاری هایش، همیشه مرا رنج می دهد. گاهی اوقات لنگه کفش را به جای گوشی تلفن برداشته و با دوست خیالی اش صحبت می کند، در برخی مواقع عصای پدربزرگش را برداشته و با خنده های بی پایانش، شروع به گفتن لطیفه های تکراری و بی مفهوم می کند. برخلاف عقیده همسرم که او را کودکی باهوش و شیرین می داند و حمایتش می کند، من نگران هستم». مادر پسر بچه هفت ساله از شوخ طبعی‌های فرزندش نگران است در حالی که به عقیده متخصصان ویژگی شوخ طبعی از خصایص انسان‌های باهوش به شمار آمده و پرورش آن در کودکان سبب افزایش خلاقیت و کمک به رشد شناختی کودک می‌شود.

نوع نگرش افراد به زندگی نقش مهمی در شیوه مقابله با فراز و نشیب‌ها و تحقق آمال و آرزوهای آن‌ها دارد. محققان با بررسی روش‌ها و راهکارهای نیل به موفقیت و کسب خوشبختی به این نتیجه دست یافته‌اند. مثبت اندیشی و شوخ طبعی در دنیای پرهیاهو و پرمشغله امروزی، اصلی مهم در دستیابی به خوشبختی محسوب شده و کاربرد مهارت‌های شوخی در زندگی تضمین کننده سلامت روان و جسم افراد محسوب می‌شود. اندیشمندان شوخ طبعی را اصل دوم رسیدن به ارتباط موفق دانسته و استفاده گزینشی و آگاهانه از الفاظ و عبارات لطیف را راهکاری موثر برای مقابله با تنش و استرس معرفی می‌کنند. قابلیت نگریستن با نگاهی طنز به دنیای اطراف از نخستین سال‌های تولد در کودکان وجود دارد و به عقیده متخصصان، پرورش آن از سوی افراد خانواده و محیط‌های آموزشی امکان پذیر خواهد بود.

دکتر مهین علامه، روانپزشک کودک شوخ طبعی را یکی از ویژگی‌های مهم و شیوه ای ارزشمند در رشد کودک و ارتقای تعاملات مثبت اجتماعی او معرفی می‌کند و در این خصوص معتقد است، خندیدن به مسائل به ظاهر بی اهمیت و ساختن داستان‌های خنده دار، از موضوعات مختلف و مباحثی که اغلب افراد آن‌ها را جدی می‌گیرند، از خصایص بارز کودکان محسوب شده و کودکان از این طریق به کشف حقیقت و واقعیت‌های زندگی می‌پردازند. این متخصص اضافه می‌کند، تحقیقات بیانگر آن است که کودکان شوخ طبع در مقایسه با همسالان خود از زندگی شادتری برخوردار بوده، عزت نفس بیشتری دارند و به کنترل درآوردن اوضاع از ویژگی‌های متداول این افراد محسوب می‌شود. در خانواده‌هایی که پرورش مهارت شوخ طبعی از اصول تربیتی والدین محسوب می‌شود، کودکان قادر به انتقال احساسات و عواطف خود به دیگران بوده و روابط اجتماعی قوی تری دارند. این کودکان سریع تر از افراد دیگر، مهارت‌ها را آموخته و خود را با شرایط جدید و غیرقابل پیش بینی سازگار می‌کنند.

دکتر مسعود آبیار، روانشناس و استاد دانشگاه در این باره معتقد است ترویج مهارت خندیدن و اهمیت دادن به نگاه متفاوت کودکان در محیط خانواده، ارتباط مستقیم با افزایش هوش هیجانی (EQ) در کودکان دارد. این روانشناس اضافه می‌کند: تجربه نشان می‌دهد در اغلب خانواده‌ها افکار متفاوت و شوخ طبعانه کودکان جدی گرفته نشده و در برخی مواقع سرکوب می‌شود، این در حالی است که کودکان با استفاده از تفکری که در علم روانشناسی به تفکر جادویی معروف است، دست به اعمالی متفاوت می‌زنند.

آنها با این شیوه تفکر با دوستان خیالی خود صحبت می‌کنند، مهمانی راه انداخته و در بازی‌های خود، حرکات و حرف‌های عجیب و خنده دار می‌زنند. در صورتی که این رفتار از سوی والدین و مسئولان آموزشی جدی گرفته نشده و کودکان به خلق دنیای خیالی و دروغگویی و شیطنت متهم شوند، مهارت ارتباط موفق و افزایش خلاقیت در آن‌ها کاهش خواهد یافت. این متخصص اضافه می‌کند: خندیدن کودکان به مسائل بی اهمیت مانند به زمین افتادن یک قاشق طبیعی بوده و برخورد موضع گیرانه بزرگ ترها و سرکوب خندیدن در آن‌ها عوارض بی شماری را در نحوه رشد شخصیتی کودک بر جا خواهد گذاشت.

پرورش مهارت شوخ طبعی

محققان پرورش مهارت شوخ طبعی از دوران نوباوگی در محیط خانواده را از شیوه‌های موثر در شکوفایی استعدادها و مهارت‌های آنان معرفی می‌کنند. تحقیقات نشان می‌دهد افرادی که در خانواده‌های شوخ طبع پرورش یافته و همیشه برای خندیدن نکته ای را پیدا می‌کنند از سلامت جسمی بیشتری برخوردار هستند. این افراد نسبت به درد مقاوم بوده و سیستم ایمنی قوی تری دارند. ضربان قلب افراد شوخ طبع متعادل بوده، میزان فشارخون متناسب و بهبود عملکرد سیستم گوارشی از دیگر مشخصات این افراد محسوب می‌شود. به عقیده متخصصان حس شوخ طبعی از لحظه تولد به صورت فطری در همه افراد وجود داشته و نیازمند پرورش صحیح است.

دکتر ثمین ملکوتی روانپزشک کودک درخصوص شیوه پرورش مهارت شوخ طبعی از نخستین سال‌های تولد می‌گوید: نوزادان درک روشنی از نحوه ارتباط متقابل و انتقال حس شوخ طبعی ندارند اما معنا و مفهوم لبخند و شادکامی را در افراد مجاور خود به خوبی درک می‌کنند و به محرک‌هایی مانند قلقلک دادن، شکلک و حرکات خنده دار به صورت خنده پاسخ می‌دهند. به عقیده این متخصص زمانی که والدین و افراد خانواده، صداهای حیوانات را تقلید می‌کنند، این حرکات برای نوزادان ۹ تا ۱۵ ماهه که به دنبال کشف و شناخت دنیای اطراف خود هستند، جالب بوده و می‌خندند.

خنده وخوشحالی آن‌ها، نقش مهمی در پرورش حس شوخ طبعی و ارتقای سطح خلاقیت در آن‌ها دارد. همزمان با رشد کودک و یادگیری زبان، کودک با درک ریتم و مفاهیم طنز گونه آشنا شده و در جملات خود از مفاهیم خنده دار استفاده می‌کند. کودکان در سنین سه تا پنج سالگی در تلاش‌اند والدین خود را بخندانند. برای نمونه زمانی که از یک کودک سه ساله پرسیده می‌شود، بینی‌ات را نشان بده به کفش‌هایش اشاره می‌کند و پس از آن با صدای بلند می‌خندد. در این حالت، همراهی والدین با کودک و ادامه شوخی به پرورش حس شوخ طبعی کمک خواهد کرد.

کودکان پیش دبستانی، علاقه مند به یافتن موضوعات خنده دار در میان تصاویر و رسم اشکال خنده دار هستند. بچه فیلی که عینک آفتابی زده یا اتومبیلی که چرخ‌هایی به شکل مربع دارد، برای کودکان جالب بوده و رسم چنین تصاویری به افزایش مهارت‌ها و کمک به رشد شناختی کودک می‌کند. قرار گرفتن کودکان در گروه‌های همسال مهد کودک یا دبستان، نقش مهمی در توسعه حس شوخ طبعی کودک دارد.

شکلک در آوردن و تکرار لطیفه‌های ساده، خندیدن‌های بی موقع، بزرگنمایی کردن واقعیات، تکرار آن‌ها در موقعیت‌های مشابه و برقراری ارتباط با موضوعات دیگر به طوری که مفهوم طنز پیدا کند از ویژگی‌های کودکان شوخ طبع در این سنین است. بلند خندیدن والدین با کودک، تعریف کردن قصه‌های خنده دار، تشویق کودک به خنده و فراهم کردن محیطی فانتزی با چسباندن تصاویر جذاب، اسباب بازی، خواندن شعر و اجرای نمایش‌های کمدی برای کودک در توسعه مهارت شوخ طبعی موثر است.

به عقیده دکتر مسعود آبیار، روانشناس، سرکوب حس شوخ طبعی در کودکان سبب بروز این حس به نیرویی انتقادگرو عیب جو در آینده می‌شود. از طرف دیگر باید توجه داشت خندیدن به اشتباهات کودک، سبب آسیب به عزت نفس و ایجاد استرس بیشتر در کودک می‌شود. با افزایش حس شوخ طبعی در کودکان و آموزش این مهارت می‌توان به کودک کمک کرد تا به خوشحالی درونی دست پیدا کرده و با کسب تجربیات بهتر و آموزش مهارت‌های کنترلی، برای ورود به اجتماع و دست یابی به موفقیت آماده شود.