آموزش ریاضی پیش‌دبستان و دبستان از راه فعالیت و بازی‌های در فضای باز
فضای باز به ویژه اگر دست نخورده باشد سرشار از زندگی است و جایی که سرشار از زندگی است سرشار از دانش ریاضی هم هست. تنها باید به کودکان فرصت داد که خودشان این دانش را در بستر زندگی درک کنند. کودک خردسالی که در برابر جویی یا رودی ایستاده است و پیوسته از خود می‌پرسد چه طور می‌شود از این رود یا جوی رد شد، در چارچوب تجسم و ادراک فضایی دارد برای خود راه‌های گذشتن از رود یا جوی را می‌سازد. او به ناگزیر در فرایندی قرار گرفته است که به آن فرایند پرسانه گشایی می گویند. راه گذر از رود یا جوی چه گونه شدنی است؟ با پل. پل‌ها برپایه ارتباط دو مکان ساخته می‌شوند که در میان آنها یک شکاف یا رود و چیزی هست. ساخت این ارتباط به دانش ریاضی و هندسی نیاز دارد. شکل پل و اندازه آن و هرچیز دیگری برگرفته از دانش ریاضی و شناخت دقیق هندسه است. اما یک کودک خردسال که نمی‌تواند در دنیای واقعی پل بسازد. اما او که تجربه دیدن پل را در جاهای دیگر و زمان‌های دیگر دارد می‌تواند از این تجربه برای ساخت پل در دنیای تخیلی یا دنیای بازی خود بهره ببرد. تنها کاری که ما به عنوان مربی و آموزگار کودکان در چنین هنگامی باید انجام دهیم هدایت درست آنها برای رسیدن به یک نتیجه است. آنها می‌توانند در زمین ماسه‌ای یا در باغچه‌ای که در آن بازی می‌کنند پل بسازند و درباره‌ی روند ساخت پل خود گزارش دهند.
فعالیت و بازی در فضای باز همیشه امکان این را فراهم می‌کند که کودکان با تحرک و جنبشی که از سمت فضا محدودکننده نیست کار خود را انجام دهند. به قولی«با آن كه رشد، تكامل و بلوغ خواه‌ناخواه رخ می‌دهد، اما بهتر است در محیطی مناسب مانند محیطِ باز روی دهد. کودکان از راه تحرک می‌آموزند كه مهارتهای حركتی خود را بهبود ببخشند و به هماهنگی، تعادل و آگاهی جسمانی برسند. ورزش ماهیچه‌ها را نیرومند می‌کند، پایداری آنها را بالا می‌بَرَد، تراكم استخوانی و انعطاف آنها را بیش‌تر می‌کند و کاركِرد قلبی - تنفسی را بهبود می‌بخشد. » اکنون شاید پرسیده شود که تحرک و جنبش چه ارتباطی با یادگیری دانش ریاضی دارد؟
در آموزک بخوانید: برتری های یادگیری کودکان در فضای باز
كودكان از راه تحرک، دانستنی‌هایی درباره‌ی خود، محیط و مکان‌یابی (توپولوژی) اشیاء به‌دست می‌آورند، مفهوم شكل، فرم و حركت را درمی‌یابند. همچنین درباره‌ی فضا، مسیر، جهت و تسلط آگاه می‌شوند. برای نمونه همه‌ی این آگاهی‌ها در نوشتن و به‌كارگیری اشیاء یا گذر از پهنای خیابان به‌كار می‌آید. تحرک توان‌مندسازی كودكان در شناخت اشیاء و افكار را در پی دارد. اگر به جزء جزء این پدیده‌ها دقت کنیم می‌بینیم که دانش ریاضی در بطن همه آنها دیده می‌شود.
کودکان باید فعالیت بدنی داشته باشند، همه‌ی اندام‌ها باید حرکت کنند و تمرین همیشگی باید انجام شود. جدا کردن ورزش از دیگر فعالیتها در دبستان‌ها تأکید بر جدایی رشد ذهن و بدنی است. گویی ذهن در کلاس درس رشد می‌کند و بدن در تمرین‌های ورزشی. بورمن می‌گوید: رشد ذهنی، بدنی و احساسی باید در کنار هم انجام گیرد و رشد هر یک در گرو رشد دیگری است. فعالیت بدنی باید در همه‌ی کارها روان باشد و همه بدن را درگیر کند. بنابراین یکی از سودمندی‌های بودن کودکان در محیطِ باز، آزادی آنها در فعالیت است. حال این فعالیت می‌تواند کشیدن یک کامیون اسباب‌بازی یا کندن زمین باشد. همچنین بودن کودکان در محیطِ باز، مشارکت در کارهای کم تحرک مانند تماشای تلویزیون یا بازی رایانه‌ای را از آنان می‌گیرد. «کودکان حق بازی و فعالیت در محیط اَمن را مانند نسل‌های گذشته دارند». آنها می‌توانند ورزش و فعالیت داشته باشند و احساس خستگی نکنند.
در آموزک بخوانید: فضای باز و بسته: مدیریت زمان هنگام آموزش و بازی کودکان
از این رو محیطِ باز فضایی برای یادگیری و آموزش است و حیاطِ بازی و تفریح نیست. آن‌چه محیط باز در خود دارد محیط بسته ندارد: کودکان آزادانه تحرک می‌كنند و از همه‌ی توانایی‌های بدنی خود برای موقعیت‌‌های خیالی بهره می‌گیرند، به آسانی مفاهیم مربوط به مقیاس‌های بزرگ را می‌آموزند. هاردیپ در تصویر 1.5 پُلی می‌سازد. او با كسی سخن نمی‌گوید، زمان این را داشته است كه درباره‌ی مفاهیم پهنا، بلندی، اندازه‌گیری نسبی اندازه و تعادل بیاندیشد و یاد بگیرد. او از راه تحرک می‌آموزد.
تشریح دوباره معنای كار و بازی در فضای باز
هر ساختار آموزشی باید دربردارنده‌ی كار و بازی باشد. معنای واژه‌ی بازی چنین است: سرگرم كردن فرد، آزاد، سبُک، آزادی حركت، فعالیت، لذت، ورزش، اسباب‌بازی و انجام دادن. و تعریف كار نیز این گونه است: کوشش بدنی یا ذهنی برای انجام دادن یا ساختن چیزی، كوشش، زحمت، خدمت‌رسانی. در برخی دبستان‌ها این اندیشه‌ی اشتباه هست كه کودکان در كودكستان بازی می‌كنند اما به دبستان می‌آیند تا كار كنند؛ در كلاس كار می‌كنند و در زنگ تفریح بازی. یعنی كار ارزشمندتر از بازی‌ست و بازی بر خلاف كار است. بهتر است این دو واژه را جدا از هم و ناسازگار باهم ندانیم؛ بازی برای كودكان كاری جدی‌ست. فِروبِل بازی را كار كودكان می‌داند. نباید یكی را بر دیگری برتر دانست. ناسازگار پنداشتن این دو موضوع كمكی نمی‌كند و باید هر دو را برای كودكان و بزرگسالان بخشی از زندگی بدانیم. ما در دبستان‌ها به كار و بازی نیازمندیم اما پیش از آن باید بر سر معنای این دو به توافق برسیم.
در آموزک بخوانید: آموزش کودکان در فضای باز و نیاز آن ها به تحرک و جنبش
از این رو بازی در فضای باز چیزی بیش از بیرون بودن است؛ موضوع كار و بازی در باغچه است. در كودكستانی در نروژ هرگاه از مربیان درباره‌ی برنامه‌ی درسی پرسیده می‌شود، می‌گویند «طبیعت برنامه‌ی ماست»، یعنی باغچه تنها محل بازی نیست بلكه محیط كار نیز هست؛ کودکان در آن نقش باغبان‌ها را بازی می‌كنند اما به‌راستی به كاشت، نگه‌داری و برداشت گیاهان می‌پردازند، برگ‌ها را جارو می‌كنند، گیاهان را هَرَس می‌كنند و به آنها كود می‌دهند. در این‌جا شما به برنامه‌ریزی درسی نیاز ندارید، زیرا آماده است. کودکان در محیط باز نباید تنها به دیدن كارگرانی بپردازند که كار می‌کنند و سپس سرگرم بازی خود شوند.
در فعالیتها و بازی‌های در فضای باز چند اصل مهم است که می‌تواند به ژرف کردن این فعالیتها و بازی‌ها کمک کند. این اصول چنین‌اند:
• برنامه‌ریزی مناسب.
• در دسترس بودن بزرگ‌ترها هنگام نیاز.
• داشتن منابع گوناگون و بی‌پایان.
• میزان مهارت کودکان.
• گروه‌بندی یا بخش‌بندی حساب شده کودکان. یا به گروه‌‌های هم‌سال یا گروه‌‌های بزرگ‌تر و کوچک‌ها که به شکلی مناسب بچه‌های کم‌سن‌تر از بچه‌های در سن بالاتر برخی از مهارت‌ها را بیاموزند.
• بستر سازی برای گفت‌وشنود.
• زمان‌بندی حساب شده و کافی برای انجام فعالیت و بازی
خرید کتاب و ابزار مربوط به آموزش ریاضی
طبیعت و فضاهای باز فرصت‌های زیادی را برای آموزگاران، والدین و مراقبان فراهم می‌کند تا کودکان خردسال را در یادگیری ریاضی با کیفیت بالا درگیر کنند. هنگام کاوش در فضای باز، کودکان به طور طبیعی درگیر گونه‌ای بازی همراه با یادگیری ریاضی می‌شوند که بیش از آن که برنامه ریزی شده باشد در بستر زندگی است. چنین تجربه‌ای که از راه بازی رخ می‌دهد می‌تواند به رشد مهارتهای ریاضی و نگرش ریاضی مثبت کودکان کمک کند. در این راه مراقبان می‌توانند بر پایه علایق و ایده‌های کودکان برای ترویج یادگیری ریاضی روش‌هایی خلاقانه را به کار بگیرند. برخی از راه‌های انجام این کار عبارتند از: حمایت از حل مسئله کودکان، تشویق کودکان به تفکر در مورد مشکلات، معرفی واژگان و مفاهیم جدید و مرتبط، و ایجاد محیطی که در آن کودکان احتمالاً مشکلی را کشف می‌کنند که در وهله اول نیاز به راه‌حل دارد! یا برای کودکانی که از جمع آوری اشیا لذت می‌برند می‌توان به آنها پیش‌نهاد کرد به یک ویژگی خاص مانند وزن، طول یا رنگ توجه کنند. برای کودکانی که از کاوش لذت می‌برند می‌توان پرسش‌هایی را طرح کرد که آنها را به تفکر وادارد. «من تعجب می‌کنم که چرا آن چوب از تپه می‌غلتد اما دیگری نه؟» این پیش‌نهادها کودکان را وادار می‌کند تا مفاهیمی را در نظر بگیرند که از رشد اولیه ریاضی پشتی‌بانی می‌کند، مانند شکل، سرعت، وزن و ابعاد و شمار آنها.
و همین طور کودکانی که انرژی بالاتری دارند می‌توانید روش‌هایی را پیش‌نهاد دهیم که در آن تحرک و جنبش باشد. فعالیتها و پرسش‌هایی مانند این: «تا کجا می‌توانی آن توپ را پرتاب کنی؟»یا «با چه سرعتی می‌توانیم از این طرف به آن طرف بدویم؟» یا «کدام درخت از این‌جا دورتر است؟ گام بزن تا بفهمی!»
در کتابک بخوانید: پیوند کودک و طبیعت در طراحی زیست‌گرای فضای مدرسه‌ها
برای این که دانش ریاضی را در طبیعت برنامه ریزی کنیم مربیان می‌توانند با گنجاندن مواد و چیزهای طبیعی (به عنوان مثال، برگ، شاخه، سنگ) و شکل طبیعی زمین (برای مثال، تپه‌ها، درختان) در برنامه یادگیری کودکان اثرگذار باشند. هنگامی که از کودک خواسته می‌شود که برگ درختان را دسته بندی کند یا بشمارد باید برگ در کنار او باشد. یا هنگامی که می‌خواهیم که کودکان سنگ‌ها را عمودی روی هم بچینند باید پیش از این مربیان یک دوره سنگ‌ها را خود به ترتیب از بزرگ تا کوچک روی هم چیده باشند که کودک با مشکل ترکیب بزرگ تا کوچک روبه رو نشود. افزون بر این مربیان باید در کنار کودکان حضور داشته باشند و پرسش‌های آنها را پاسخ دهند تا روند یادگیری هدف‌مند پیش برود.
خرید کتاب کودک و نوجوان با موضوع محیط‌زیست
سودمندی بازی ریاضی در فضای باز
فضای باز نسبت به فضای بسته جنبش و تحرک بیش‌تری برای یادگیری ریاضی فراهم می‌کند. همین طوری زندگی طبیعی‌تر و واقعی‌تر در فضای باز بهتر به نمایش گذاشته شده است. در فضای باز مواد عملی مانند برگ، گیاهان، شاخه‌ها، سنگ‌ها، سوراخ‌ها، تپه‌ها، گودال‌ها، تاب ها، پیاده روها یا سرسره‌های طبیعی(برف بازی) وجود دارد که می‌توان موضوع‌های ریاضی را به تناسب به کودکان آموزش داد. یکی از ویژگی‌های فضای باز این است که کودکان همچنین زمانی درگیر فعالیت‌هایی می‌شوند که برای‌شان جالب است، انگیزه بیش‌تری برای یادگیری و حل مسئله دارند. به عنوان مثال، ممکن است یک کودک از جمع آوری اشیا در طبیعت لذت ببرد و کودک دیگر ممکن است از این اشیا برای رسیدن به هدفی که در ذهن دارد استفاده کند، مانند استفاده از ترکه‌های چوب برای ساخت یک خانه کوچک. فعالیتها و بازی‌های ریاضی در فضای باز یکنواختی روش‌های یادگیری سنتی را می‌شکند و ریاضی را جذاب و لذت بخش می‌کند. در فضای باز تجربه شکلی عملی و جنبشی دارد که کودکان می‌توانند مفاهیم ریاضی را به دنیای واقعی پیوند دهند. به طورکلی اگر بخواهیم چند محور از سودمندی ریاضی در فضای باز برای کودکان پیش دبستانی و دبستانی را بشماریم می‌توانیم به موارد زیر اشاره کنیم:
• کاهش اضطراب ریاضی: برای برخی از کودکان، ریاضی می‌تواند ترسناک باشد. فعالیتها در فضای باز محیطی آرام و بدون خطر را برای ایجاد اعتماد به نفس در مهارتهای ریاضی ارائه می‌دهد.
• یادگیری چند حسی: ریاضی در فضای باز حواس چندگانه را درگیر می‌کند - بینایی، لامسه، و گاهی وقت‌ها حتا شنوایی یا بویایی. این رویکرد چند حسی به کودکان کمک می‌کند اطلاعات را بهتر حفظ کنند.
• مهارتهای زندگی : فعالیت‌های ریاضی در فضای باز بیش‌تر شامل مهارتهای عملی مانند اندازه‌گیری، شناخت شکل‌ها، اندازه‌ها و الگوها و شناخت و چرخش زمان طبیعی و شمارش است . این مهارت‌ها برای زندگی روزمره ضروری هستند و در یک زمینه دنیای واقعی آموخته می‌شوند.
• نگرش مثبت نسبت به ریاضی: با پیوند دادن ریاضی با تجربه‌های لذت بخش در فضای باز، کودکان به احتمال زیاد نگرش مثبتی نسبت به موضوع ریاضی پیدا می‌کنند که منجر به بهبود عملکرد تحصیلی می‌شود.
در آموزک بخوانید: کدام بهتر است: بازی در فضای بسته یا بازی در فضای باز؟
گستره فعالیتها و بازی‌های ساختارنایافته ریاضی در فضای باز
نمونه‌‌ای از فعالیتها و بازی‌های ساختارنایافته که برای آن طرحی وجود ندارد و کودکان در این روند خودشان برنامه ریزی می‌کنند برای آموزش ریاضی پیش دبستانی و دبستانی پیش‌نهاد می‌شود.
• پیاده روی در طبیعت. شمارش و شناخت شکل‌ها و رنگ‌ها
یک پیاده‌روی روزانه با کودکان را می‌توان به شمارورزی در زندگی روزمره پیوند داد. برای این که تفکر کودک درگیر شود ابتدا نقشه‌ی پیاده‌روی و شمارورزی را تهیه کنید. این که قرار است در این پیاده‌روی پرندگان یا جانورانی مثل سگ و گربه را بشمارید. رنگ‌های آنها را مشخص کنید. یا این که قرار است درختان در پارک یا پیاده رو را بشمارید. یا این که گل‌های یک یا چند بوته را بشمارید. رنگ‌های آنها را تفکیک کنید و در برگه‌ای که از پیش تهیه کرده‌اید، به شکل خط خطی یا انگشت زدن کودک انجام دهید.
• بگرد و پیدا کن و بشمار و بشناس
یکی از بهترین فعالیت‌های ریاضی در فضای باز این درخواست از کودکان است که برای پیدا کردن مقدارهای مشخصی از هر چیزی که در پیرامون می‌بیند بکوشند. مانند این که ۵ مخروط یا میوه کاج می‌خواهیم، ۷ برگ سبز و ۵ برگ خشک نیاز داریم. یا سه برگ قرمز می‌خواهیم شش برگ سبز. در این روش همان‌طور که آنها کاوش و این چیزها را گرد می‌آورند، شمارش و شناخت عددها را تمرین و یک فعالیت ساده را به یک ماجراجویی ریاضی سرگرم کننده تبدیل می‌کنند.
در آموزک بخوانید: آموزش کودکان در فضای باز و نیاز به هوای تازه و آفتاب
• نقاشی روی زمین و سطوح سیمانی و سخت
کار با گچ‌های رنگی و ترسیم شکل روی زمین‌های مناسبی که وجود دارد مانند سطوح سیمانی و سخت در گذرگاه‌ها یا در پارک‌ها می‌توانند یک تجربه خلاقانه از یادگیری ریاضی به هم راه حسی از بازی باشد. این روشی عالی برای شناخت شکل‌ها است.
• فعالیت و بازی‌های در پیوند با آب
در طبیعت و در فصل‌های مناسب می‌توان فعالیتها و بازی‌های آب را که از پیمانه کردن تا شمارش و اندازه گیری است انجام دهند. هم چنین آشنایی با ساعت آفتایی یکی از فعالیت‌های جالبی است که کودکان به آن علاقه نشان می‌دهند.
• شناخت الگوها و توالی‌ها در فضای باز
شناسایی الگوها و توالی‌ها با استفاده از پدیده‌های طبیعی مانند برگ، سنگ یا گل است. کودکان را تشویق می‌کند تا جهان طبیعی را از نزدیک مشاهده کنند و تفکر جبری را برای تشخیص و تشکیل الگوها و توالی‌ها به کار گیرند.
• فعالیت ستاره شناسی و نجوم در فضای باز
شمارش ستاره‌ها یک فعالیت آرام و آموزشی است که یادگیری ریاضی را با ستاره شناسی مقدماتی و آماتور ترکیب می‌کند. در یک شب صاف، کودکان می‌توانند ستاره‌ها را بشمارند، درباره عددها بیاموزند. درکی از فاصله‌های دور و نزدیک داشته باشند. فاصله‌های بسیار دور را بشناسند. این فعالیت نه تنها کودکان را با وسعت کیهان آشنا می‌کند، بلکه با مفهوم بی نهایت در یک محیط فعالیت ریاضی فیزیکی نیز آشنا می‌شود.
بازی‌ها و فعالیت‌های اکتشافی در فضای باز
بازی‌ها و فعالیت‌های اکتشافی در فضای باز یکی از بهترین روش‌ها برای آموزش مفاهیم پیش شمارورزی و شمارورزی است. فعالیت‌هایی مانند پرنده نگری یا اکتشاف درختان از این گروه هستند.
• نمونه فعالیت پرنده‌نگری برای آموزش ریاضی
پرنده نگری تنها شناخت از پرندگان نیست، بلکه روشی برای آموختن شمارورزی در عمل و در بستر طبیعت است.
- چه شماری از پرندگان روی این سه درخت نشسته‌اند؟
- از میان آنها چند کلاغ یا چند گنجشک هستند
- حالا یکی به آنها افزوده شد، چند تا شدند؟
- دو تا از آنها کم شد چند تا شدند؟
- کدام پرنده در بالاترین شاخته نشسته است؟
- کدام پرنده در پایین‌ترین شاخه؟
- کدام پرنده خواند و چند بار
- کدام پرنده دانه می‌خورد
همین کار را می‌توان در فضای مانند پارک‌ها با گربه‌ها و بچه گربه‌ها انجام داد. در مورد شناخت درختان و کاوش آنها هم می‌توان با میوه‌ها و هم با برگ‌ها این اکتشاف را انجام داد. طرح و نقش برگ‌ها، میوه‌هایی مانند کاج که مناسب برای آموزش شمارورزی و هندسه هستند.
بازی مهارت و دست‌ورزی در فضای باز
بازی‌های مهارت و دست‌ورزی گونه بزرگی از فعالیتها و بازی‌هایی هستند که می‌توان از راه آنها ریاضی را آموزش داد. کودکان به ساخت کاردستی یا فعالیت‌های در پیوند با آن علاقه فراوان دارند و همیشه بخشی از زمان خود را در این راه می گذارنند. این کاردستی یا دست ورزی گاهی می‌تواند بازی‌های آزاد و بدون نقشه و برنامه باشد. مانند بازی در باغچه و گِل‌بازی که کودک به تقلید از بزرگسالان با چوب و مصالح دیگر خانه سازی و روند ساخت یک خانه را تجربه می‌کند. در این شکل از بازی‌ها کودک در فضای طبیعی درک ویژه‌ای از اندازه‌ها و مفاهیم فیزیکی مانند سنگینی و سبکی، درون و بیرون می‌آموزد که هرگز در کلاس درس مانند آن را نمی‌تواند بیاموزد.
نویسنده
لینک کوتاه