کودکان در جهان دیجیتال، بخش پایانی

پیش از مطالعه این مطلب، بخش نخست و دوم آن را بخوانید.

گزارش سازمان کودکان جهان در سال ۲۰۱۷: کودکان در جهان دیجیتال یک بررسی زمان‌بَر را برپایه اطلاعات تازه و جامع درباره‌ی زندگی‌شان در جهان دیجیتال ارائه کرده‌اند. این اطلاعات با ارزیابی شواهد، بحث درباره‌ی موضوع‌های روز و کاوش درباره‌ی برخی موضوع‌های اصلی جهان دیجیتال به‌دست آمد. در پایان نیز این بررسی با بیان اصول و پیشنهادهای آشکار برای برخورد با جهان تازه‌ای که آن‌ها با آن روبه‌رو شده‌اند، سرانجام یافت.

در روند این گزارش، دیدگاه‌های کارفرمایان صنایع در پیوند با حوزه‌ی دیجیتال و فعالان این حوزه ارائه شده است. همچنین در این گزارش دیدگاه‌های کودکان و نوجوانان بیست‌وشش کشور جهان که در کارگاه‌های آموزشیِ سواد دیجیتال شرکت کرده بودند، آورده شد. همچنین دیدگاه نوجوانان بیست‌وچهار کشور دیگر به شکل «گزارش U» (U-Report)[۲] گردآوری شد. این اطلاعات درباره‌ی تجربه‌های دیجیتال این نوجوانان از سوی وبلاگ‌نویسان جوان که در انجمن «صدای جوانان یونیسف» در سراسر جهان فعّالیت دارند، گرآوری شد و در پایان، مرکز «پژوهش‌های جهان مجازی کودکان»، آن‌ها را تجزیه و تحلیل کرد.

فصل نخست این گزارش به فرصت‌هایی می‌پردازد که دیجیتالی شدن برای همهٔ کودکان جهان پدید می‌آورد. ولی تمرکز آن بیش‌تر بر روی کودکان محرومی است که دچار فقر، جنگ و دیگر بحران‌ها هستند. برای نمونه، فناوری اطلاعات و ارتباطات برای کودکانی که در مناطق دورافتاده‌ی برزیل و کامرون زندگی می‌کنند و دخترانی که در افغانستان از خانهٔ خود نمی‌توانند بیرون بیایند، امکان آموزش را فراهم می‌آورد. همچنین ICT به وبلاگ‌نویسان و خبرنگاران کودک در جمهوری دموکراتیک کنگو کمک می‌کند تا از حقوق خود دفاع کنند. تجربه نشان داده است که این کودکان هنگام اضطرار، از راه فضای مجازی به‌طور فزاینده از خودشان، خانواده‌هایشان و همچنین کودکان دیگر، پشتیبانی می‌کنند. همچنین این انجمن‌ها، به‌معنای واقعی، یک گوشِ شنوا برای رساندن صدای کودکان توان‌خواه به گوش جهانیان هستند. «ایوان باکائیدوف»، نوجوان هجده ساله‌ای که به فلج مغزی دچار است، در این گزارش می‌نویسد: «روزی که با یک دفترچه‌ی یادداشت الکترونیکی (نوت‌پد) به اینترنت وصل شدم، زندگی‌ام به‌معنای واقعی، دگرگون شد.»

فصل دوم این گزارش به ارزیابی اطلاعات به‌دست آمده از کسانی می‌پردازد که از جهان دیجیتال عقب مانده‌اند، یا آگاهانه آن را تَرک کرده‌اند. بیش‌ترین دلایلی که برای این کار ارائه شده، تأمل‌برانگیز است: نزدیک به یک‌سوم جوانان جهان – نزدیک به ۳۴۶میلیون نوجوان و جوان پانزده تا بیست‌وچهار ساله - به اینترنت اتصال ندارند. در آفریقا، سه نفر از هر پنج نفر، اینترنت ندارند، در حالی که این نسبت در اروپا، یک به بیست‌وپنج نفر است. ناهمسانی‌هایی که در بهره‌مندی از جهان دیجیتال وجود دارد، تنها به اتصال یا عدم اتصال آن‌ها به اینترنت محدود نمی‌شود. در جهانی که ۵۶ درصد وب‌سایت‌ها به زبان انگلیسی است، بسیاری از کودکان نوشته‌هایی را که به زندگی روزمره‌ی آن‌ها پیوند دارد، نمی‌توانند پیدا کنند، و یا آن نوشته‌ها را بفهمند. از سوی دیگر، نبود مهارت‌های به‌کارگیری از اینترنت یا نداشتن افزارهایی - مانند لپ‌تاپ - که برای دسترسی به امکانات جهانِ دیجیتال نیاز است، باعث بی‌بهره ماندن آنان از فرصت‌های آموزشی جهان نو می‌شود. اگر این خلاءها که در جهان دیجیتال پدید آمده‌است، پُر نشود، کم‌کم اختلاف‌های اجتماعی و اقتصادی بیش‌تر و ژرف‌تر می‌شود.

فصل سوم گزارش به بخش تاریک موضوع، یعنی خطرها و آسیب‌های جهان دیجیتال برای کودکان - مانند تأثیر اینترنت بر حریم خصوصی و از میان بردن حقوق فردی آن‌ها – می‌پردازد. ICT برخی از خطرهای سُنتی دوران کودکی را تقویت کرده است: برای نمونه، زورگویان در گذشته، تنها به دیوارهای حیاط مدرسه محدود بودند، ولی اکنون آن‌ها قربانیان خود را تا درون خانه‌های‌شان می‌توانند دنبال کنند. همچنین، خطرهای تازه‌ای نیز در این سال‌ها برای کودکان پدید آمده است که از آن‌ها در گسترش دامنه‌ی شکارچیان و قاچاقچی‌ها، تقویت افزارهای ویژه‌‌‌ی سوءاستفاده‌ی جنسی از کودکان، پذیرش سفارش و ایجاد بازارهای پخش و فروش این افزارها و حتی خود کودکان - همچون کالاهای جنسی - می‌توان اشاره کرد. همچنان که در گزارش‌های به‌دست آمده از یک کودک قربانی تجارت آنلاین، گفته است: «هنگامی که یک فرد خارجی در اینترنت به ما می‌گوید: برهنه شو! ما باید شروع به درآوردن لباس‌های‌مان کنیم.» پس از این رویدادها، خطرهای دیگری هست که بسیاری از کودکان و والدین آنان از آن آگاه نیستند. مانند تهدیدهایی که برای آشکار کردن حریم خصوصی آن‌ها انجام می‌گیرد. برای نمونه از پایگاه‌های پردازش داده‌ها، ویژگی‌های این قربانیان را می‌توان به‌دست آورد و به‌سادگی به نشانی خانه و دیگر مشخصه‌های آن کودک پی بُرد. همه‌ی این راه‌ها را اینترنت برای افراد سودجو فراهم کرده است.

در فصل چهارم گزارش، برخی تغییرهایی که دیجیتالی شدن بر زندگی کودک پدید می‌آورد، بررسی می‌شود. ICT چگونگی دوست‌یابی و توانایی حفظ دوستان را در کودکان دگرگون کرده است، زیرا این فناوری به آن‌ها این توانایی را می‌دهد که با همسالان خود تماس همیشگی داشته باشند. فناوری دیجیتال همچنین باعث تغییر در اوقات فراغت کودکان شده است. جهانِ جذاب دیجیتال به کودکان اجازه می‌دهد که از فعّالیت‌های روزانه‌ی خود عکس و فیلم تهیه کنند و در شبکه‌های اجتماعی بازنشر دهند. همچنین آن‌ها را در جهان بی‌پایان بازی‌ها غوطه‌ور می‌کند.

این گزارش با کارهای اولویت‌دار و راهکارهای عملی که در پایان ارائه می‌کند، نتیجه می‌گیرد که جامعه چگونه از توان دیجیتالی شدن به نفع کودکان محروم می‌تواند بهره ببرد و زیان‌های آن را برای محافظت از کودکانی که آسیب‌پذیر هستند، کم کند. این کارها و پیشنهادها دربرگیرنده موضوع‌های زیر هستند:

1. دسترسی کم هزینه‌ی همه کودکان به منابع با کیفیت آنلاین را فراهم کنید. این کارها باید دربرگیرنده ایجاد مشوق‌هایی برای شرکت‌های مخابراتی و فناوری، برای کاهش هزینه‌های استفاده از اینترنت باشد. در این راستا باید هنگام آماده‌سازی برنامه‌های زیرساختی، نیازهای بنیادی را که در مرحله‌ی نخست با اینترنت پیوند ندارند، در نظر بگیریم. مانند سرمایه‌گذاری روی موضوع‌هایی که حساسیت جامعه را برنمی‌انگیزد و به محتوای مناسب فرهنگی و زبانی می‌انجامد. و همچنین مبارزه با بازدارنده‌های فرهنگی و دیگر مواردی که از اتصال کودکان - به‌ویژه دختران - به اینترنت پیش‌گیری می‌کند.
2. کودکان را از آسیب‌های فضای مجازی دور کنید. این کار باید شامل هماهنگی هرچه بیش‌تر در سطح جهانی و ملّی و تعمیق همکاری میان نیروهای انتظامی و صنایع پشتیبان فضای مجازی برای همگام شدن با فناوری دیجیتال باشد. این کارها قاچاق غیرقانونی و دیگر سوءاستفاده‌های جنسی از کودکان را کاهش می‌توانند بدهند.
3. از حریم خصوصی کودکان محافظت کنید. کارهای مورد نیاز باید دربرگیرنده تعهد بسیار بیش‌تر بخش‌های خصوصی و دولتی برای محافظت از اطلاعات کودکان در برابر سوءاستفاده و ایجاد سامانه‌ی رمزگذاری ایمن باشد. همچنین اجرای استانداردهای جهانی در گردآوری و به‌کارگیری از اطلاعات در پیوند با کودکان باید در نظر گرفته شود. همچنین به کودکان در پیوند با حفظ حریم شخصی و رویارویی با تهدیدهای فضای مجازی، باید آموزش‌های لازم داده شود.
4. برای آگاهی و ایمنی کودکان هنگام استفادهٔ لذّت‌بخش از فضای مجازی، به آنان آموزش دهید. این کارها باید دربرگیرنده همکاری بیش‌تر دولت‌ها و مدیران بخش فناوری برای ایجاد زمینه‌های ارتباطی مناسب با کودکان و سامان دادن برنامه‌های درسی از دبستان تا دبیرستان برای آگاهی کودکان از سودها و زیان‌های جهان مجازی، پشتیبانی از کتابخانه‌های آنلاین و استفاده از فضا و ظرفیت کتابخانه‌های عمومی برای آموزش مهارت‌های دیجیتال باشد. همچنین در آموزش آموزگاران باید سرمایه‌گذاری گسترده‌ای انجام بگیرد. با آموزش درست به آموزگاران، دانش‌آموزان مهارت محافظت از خود را در برابر آسیب‌های جهان دیجیتال به‌خوبی می‌توانند بیاموزند. باید به‌یاد داشت که اصل پایه‌ای آموزشِ سواد دیجیتالی این است که دانش‌آموز در جایگاه یک شهروند، برای خود حقوقی را در جهان دیجیتال به رسمیت بشناسد.
5. از توانِ بخش خصوصی برای پیشبرد معیارها و روش‌های اخلاقی که از کودکان در برابر جهان آنلاین محافظت می‌کند، بهره‌مند شوید. کارهای این حوزه باید ناظر بر توسعه و بازاریابی فراورده‌های استانداردهای اخلاقی باشد. با تولید این فراورده‌ها و فراهم کردن محتواهای امن، نگرانی‌ها را در بهره‌مندی کودکان از فضای مجازی می‌توان کاهش داد. از این رو آن‌ها با خاطری آسوده از اینترنت می‌توانند استفاده‌های گسترده‌تری انجام دهند. بخش خصوصی - به‌ویژه صنایع فناوری و ارتباطات سیار - مسئولیت ویژه و توانایی بی‌مانندی در هدایت تأثیر فناوری دیجیتال بر روی کودکان دارد.
6. کودکان را در کانونِ سیاست‌گذاری‌ها و تصمیم‌های خود درباره‌ی فناوری دیجیتال قرار دهید. کارها باید دربرگیرنده سرمایه‌گذاری در به‌دست آوردن اطلاعات بهتر و بیش‌تر درباره‌ی دسترسی کودکان و همچنین فعّالیت‌های آنان در فضای مجازی باشد. این اطلاعات به ما در برنامه‌ریزی در بخش‌هایی که کودکان بیش‌تر گرایش دارند به آن بپردازند، کمک می‌کند. همچنین بر پایه این اطلاعات، باید چارچوب‌های نظارتی ویژه‌ای راه‌اندازی شود که نیازهای واقعی کودکان را بشناسد و آن‌ها را بیش‌تر به همان سمت سوق دهد.

در پایان به اهمیّت تقویت هماهنگی و اشتراکِ دانش در سطح جهانی برای از میان برداشتن چالش‌های جهان دیجیتال باید اشاره کرد. این کار تعمیق همکاری با سازمان‌های جهانی کودکان و تعامل بیش‌تر و منظم‌تر با برنامه‌ریزان و قانون‌گذاران را نیاز دارد.

۲. «U-Report»، یک روش رایگان نظرسنجی است که به کمک آن درباره‌ی موضوع‌های مهم جهانی از شمار گسترده‌ای نظرخواهی می‌شود. این نظرسنجی در فضای مجازی انجام می‌پذیرد و از سایت‌هایی مانند «فیس بوک» و دیگر شبکه‌های اجتماعی کمک گرفته می‌شود. (مترجم)