آموزش فرآیندی برای پیشرفت و توسعه

نویسنده: محمد علی نائلی

چکیده:

در جامعه مکتبی ما آموزش و پرورش یک تکلیف الهی است و سهم عمده‌ای را در شکوفا ساختن استعدادهای افراد جامعه بر عهده دارد. تحولات اجتماعی امروز توسط انسان‌های تحصیل کرده و عالم هدایت و رهبری می‌شود و آنان در دگرگونی‌های توسعه‌ای ملت‌ها نقش اساسی دارند. این مهم و چنین رسالتی تا چند دهه اخیر مورد عنایت قرار نگرفته بود، به طوری که نظریه‌پردازان کلاسیک توسعه، فرایند توسعه یافتگی را با شاخصهای کمی ارزیابی می‌کردند. بر اثر مطالعات دقیق و تحلیل‌های واقع‌گرایانه، نگرش کارشناسان جهانی توسعه و صاحب‌نظران اقتصادی در انتخاب شاخص‌ها تغییر کرد و شاخصهای کیفی جایگزین شاخصهای کمی گردید. بدین ترتیب، آموزش و پرورش که منبع اساسی برای احراز توانایی‌های اکتسابی است، جایگاه رفیع خود را در فرایند توسعه آشکار ساخت. تا جایی که مطابق نظریه‌ها و یافته‌های پژوهشی جدید، سرمایه‌گذاری در آموزش و پرورش بسیار پرسود و نرخ برگشت سرمایه در آن به ویژه برای جوامع در حال توسعه قابل توجه است.

مقدمه:

آیه شریفه «قل ربّ زدنی علما»-بگو پروردگارا بر مراتب دانش و بینش من بیفزا، خطاب بر پیامبر مرسلین، به عنوان راهنمای ابدی و تکلیف الهی برای قدم گذاشتن به دنیای آموختنی‌ها و تحصیل دانش و کسب مهارت‌هاست. علم و دانش حد و مرزی ندارد و مقید به جنس، نژاد، و قومیت نیست، سن و سال نمی‌شناسد، آغازی دارد ولی فرجامی بر آن متصور نیست و تحصیل آن بر هر مسلمان واجب است-طلب العلم فریضة علی کلّ مسلم.

دانشمندان علوم تربیتی و مربیان بزرگی چون جان لاک، ژان ژاک روسو، امانوئل کانت، هانری پستالوزی، جان دیویی، ماریا مونته سوری و آلفرد نورث وایت هد، هر یک با آرا و افکار تربیتی خود چون چشمه زاینده تمدن بشری را آبیاری نموده‌اند. اعلامیه جهانی حقوق بشر نیز به عنوان حقی، آموزش و پرورش را بر همگان لازم دانسته است. بنابراین به عنوان یک حجت الهی و کرامت کبریایی و راهنمای بشریت، خداوند علم و دانش را بر انسان ارزانی می‌دارد و می‌فرماید: اقرأ باسم ربّک الّذی خلق-خلق الانسان من علق-اقرأ و ربّک الاکرم-الّذی علّم بالقلم-ای پیامبر! به نام پروردگارت خواندن را آغاز کن-پروردگاری که آفریننده است-انسان را از خون بسته و لخته شده آفرید-بخوان ای پیامبر! و پروردگار تو کرامتش نامحدود است، از آنجهت که با خامه و قلم، بشریت را با علم و دانش آشنا ساخت (سوره علق آیه‌های ۴-۱ (امروز صحبت از انسان کیفی است، کیفیتی که مبتنی بر قدرت تفکر و خلاقیت اوست. چنین فضیلتی بر اساس کسب آگاهی و تحصیل دانش حاصل می‌شود و این یک عطیه خداوندی است. در سوره زمر، آیه ۹ می‌فرماید: هل یستوی الّذین یعلمون و الّذین لا یعلمون انّما یتذکّر اولو الالباب-آیا آنان که با سلاح علم مجهزند و افرادی که با جهل و نادانی دست به گریبانند با هم برابرند؟ در جای دیگر اشاره بر آن است که در جمع بندگان الهی، صرفا دانشمندانند که خدا شناس واقعی‌اند و از او بیمناکند-انّما یخشی اللّه من عباده العلماء (سوره فاطر، آیه ۲۵).

مقاله کامل را از بخش پیوست دریافت کنید.