زبان و رشد ذهنی

نوشته‌های ا.آر. لوریا روانشناس روس سبب تفکر و پژوهش بسیار در زمینه یادگیری انسان شده است. به ویژه تأکید او راجع به تأثیر قاطع زبان در رشد فرآیندهای ذهنی کودکان، عامل مهمی در بسط علاقه، به مقولهٔ نقش زبان در یادگیری است.

این مقاله نکات عمدهٔ نظریه لوریا را در بر دارد و ما را به تحقیقات کسان دیگری که در این زمینه تحقیق کرده‌اند، ارجاع می‌دهد. به ویژه بحث او راجع به همبستگی دو نظام علامتی‌جالب است. او با استدلال اظهار می‌دارد که زبان به‌طور ریشه‌ای قواعد تقویت را تغییر می‌دهد و در مجموع تشکیل مفهوم و عمل تجرید را تسهیل می‌کند.

زبان که تجربهٔ نسل‌ها و به‌طور عام با تجربهٔ نوع بشر درآمیخته است، از ماه‌های اولیهٔ زندگی کودک وارد جریان رشد او می‌شود. فرد بزرگسال با بردن نام اشیا و مشخص کردن پیوندها و مناسبات آن‌ها با هم اشکال جدیدی از انعکاس واقعیت را در ذهن کودک ایجاد می‌کند که از نظر عمق و پیچیدگی، با آنچه که او در ضمن تجربهٔ فردی تشکیل داده، غیرقابل‌مقایسه است. کل این فرآیند انتقال دانستنی‌ها و تشکیل مفاهیم، که پایهٔ تأثیر بزرگسال بر کودک است فرآیند اساسی رشد عقلی کودک را تشکیل می‌دهد و چنانچه در جریان تعلیم و تربیت، این نحوهٔ شکل‌گیری فعالیت ذهنی کودک از نظر دور بماند، فهم یا تبیین علّی هریک از واقعیت‌های روان‌شناختی کودک غیرممکن خواهد بود.

بنابر آنچه اشاره شد، در روسیه مطالعه فرآیندهای ذهنی کودک تحت عناوین ارتباط درونی کودک با محیط و کسب تجارب عمومی از طریق گفتار، اصل بسیار مهم روان‌شناسی است و تمام تحقیقات دانشمندان روان‌شناس آن کشور بر همین مدار است.

نظریه این که اصل با چنین قطعیتی همراه است و نظر به این که محور بررسی ماست، ضروری است که آن را هرچه بیشتر مورد مداقه قرار دهیم. اگر فرض کنیم که ارتباط لفظی با بزرگسال فقط محتوای فعالیت آگاه و هشیار او را تغییر می‌دهد (بدون این‌که شکل آن را دگرگون بسازد) اشتباه کرده‌ایم. ارتباط بین کودک و بزرگسال از نظر درونی، قطعا معنی‌دار است. چون تحصیل نظام ناطقه (با واسطه بزرگسال) متضمن تجدید سازمان فرآیندهای ذهنی کودک است و از این قرار، کلمه، «فاکتور» باعظمتی‌می‌شود که فعالیت ذهنی را شکل می‌دهد، انعکاس واقعیت را کامل می‌کند و اشکال جدیدی از دقت، حافظه و تخیل، فکر و عمل پدید می‌آورد.

با تحصیل «مکمل فوق العاده» ای همچون کلمه، مهم‌ترین «فاکتور» در صحنهٔ حیات انسان پدیدار می‌شود، مطلبی که در کلمات «پاولف» عنوان شده است: «اصل جدید فعالیت عصبی...تجرید توأم با تعمیم علامت‌های بی‌شمار اولین نظام علامتی و مجددا...تجزیه و ترکیب این علامت‌های جدید تعمیم‌یافته و ظرفیت نامحدود انسان از بابت جهت‌یابی در محیط و شکل والای سازش، یعنی دانش، مربوط به همین‌هاست.

مقاله کامل را از بخش پیوست دریافت کنید.

نوشته: ا.آر. لوریا و اف.یا. یودوویچ

 ترجمه شکر ا...نجفی