آموزش تربیت بدنی در کلاسهای چندپایه
در این مقاله ابتدا تدریس چندپایه تعریف شـده است. سـپس مفاهیم کلاس های چندپایه و چگونگی تدریس درس تربیت بدنی در این کلاس‌ها مرور شده و در پایان نیز برای بهبود کیفیت این درس در کلاس های چندپایه پیشنهادهایی ارائه شده است.
«Multigrade teaching» بــه معنــی «تدریس چندپایه» دو بخش دارد و بخش اول آن از دو کلمــه "Multi" و "grade" تشــکیل شده است. اولی به معنی چند، مقدار زیادی، بسیاری و یا بیش از یک، و دومی به معنی پایه، رتبه و درجه و طبقه است. بنابراین کلاس چندپایه به کلاسی گفته می شود که دانش آموزانی بین دو تا شش پایه در آن قرار دارند و همه تحت آموزش اند. در برخی از کشورها یک معلم به طور همزمان در یک اتاق به دانش آموزان شش پایه آموزش میدهد .(.aPeO, __۱_) در کشور ایران هم گاهی یک معلم به شش پایه و یک گروه از کودکان دوره آمادگی آموزش می دهد (مرتضویزاده، . ۱۳۹۲) تدریس چندپایه روش مناسبی برای دستیابی به اهداف آموزشوپرورش برای همه محسوب میشود که غالباً در جوامع دورافتاده، کوچک و محروم اتفاق میافتد. بسیاری از معلمان در آسیا و اقیانوسیه به تدریس دانش آموزانی از یک یا چندپایه در یک کلاس مشغول هستند و بسیاری در کامبوج، چین، هند، اندونزی، فیلیپین، ویتنام و جاهای دیگر هماکنون در حال اجرای این شیوه اند .
تدریس چندپایه همیشه آسان نیست. اجرای آن، به خوبی، به این معناست که شما به کودکانی آموزش می دهید که در غیر این صورت قادر نخواهند بود به مدرسه بروند. بنابراین به آنها برای کسب دانش و مهارت مورد نیاز برای آیندهای بهتر کمک می کنید. به هر حال در بسیاری از کشورها نه تنها در جنوب شرق آسیا، بلکه در بسیاری از نواحی اروپا، آمریکای شمالی و استرالیا، تدریس چندپایه اولین گزینه برای مدیریت کلاس درس است (مرتضویزاده، . ۱۳۹۴)
از تدریس چندپایه به طور گستردهای در نواحی جهان که جمعیت کم دارند، استفاده می شود. معلم کلاس چندپایه در یک جلسه، دو تا شش پایه را آموزش میدهد و همزمان به کارهای اداری، آموزشی و پرورشی آنها رسیدگی میکند. کلاس تکپایه ۲۵ ساعت تدریس هفتگی دارد و هر کلاس چندپایه (متشکل از دو تا پنج یا شش پایه) نیز دارای همین تعداد ساعت هفتگی برای هر پایه است (مرتضویزاده، ۱۳۹۲ ) در حالیکه حجم محتوای کتابهای چندپایه و تکپایه تفاوتی ندارند، ولی هنگام تهیه برنامه های درسی دوره ابتدایی، به معلم و کلاس های چندپایه توجه نشده است به همین دلیل، در دوره های کاردانی و کارشناسی تربیت معلم، به معلمانی که برای دوره ابتدایی آموزش داده می شوند، روش تدریس تربیت بدنی آموزش داده نمی شود.
علاوه بر آن مشکلاتی چون کمبود وقت، زیاد بودن درس ها و پایه ها، کمبود تعداد دانش آموزان در هر پایه و یا کل پایه ها، ترکیب جنسی مختلف، کمبود امکانات و وسایل ورزشی، فقدان فضای مناسب برای انجام فعالیت های مربوط به این درس، و فقدان معلم متخصص در این ماده درسی سبب شده است که معلم به درس تربیت بدنی توجه کمتری داشته باشد و گاهی هم فراموش کند که درس تربیت بدنی در برنامه درسی دانش آموزان وجود دارد.
تربیت بدنی از اولین و قدیمی ترین مواد درسی همه دوره های تحصیلی است که از طریق آموزش فعالیت های حرکتی و ورزشی نقش عمدهای در تربیت جسمی، روحی و روانی دانش آموزان پیدا کرده است. به همین دلیل حوزه یادگیری تربیت بدنی یکی از ۱۱ حوزه یادگیری «برنامه درسی ملی» است. درس تربیت بدنی در دوره ابتدایی براساس نیازها، علاقه ها و ویژگی های جسمانی، حرکتی، ذهنی و عاطفی کودکان ۷ تا ۱۲ سال شکل می گیرد. کودکان در این سنین به بازی های گروهی علاقه مند هستند، توانایی همکاری با دیگران را دارند، از فعالیت جسمانی لذت می برند، از نظر اجتماعی آگاهی بیشتری پیدا کرده اند و آمادگی آموزش قوانین و مقررات، آداب صحیح اجتماعی و اصول سالم زیستن در آنها دیده میشود (ارشاد، آزمون و جودی، . ۶ :۱۳۹۱)
در بسیاری از کلاس های چندپایه، درس تربیت بدنی در برنامه درسی دانش آموزان جایگاهی ندارد. برخی از معلمان درس تربیت بدنی را زنگ تفریح دانش آموزان در نظر می گیرند و برای سرگرم کردن آنها توپ فوتبال یا والیبال در اختیارشان قرار می دهند.
تا با انجام فعالیت های تکراری و بدون هدف، سرگرم شوند و خود به تدریس پایه ای دیگر می پردازند.
چگونگی آموزش تربیت بدنی در کلاس های چندپایه
کلاسه ای چندپایه غالباً در مناطق دورافتاده و دور از دسترس قرار دارند. آنها غالباً دور از مرکز آموزش و پرورش هستند و حمایت آموزشی کمتری از آنها می شود. بنابراین معلمان نقش تعیین کننده ای در آسان کردن کل فرایند یاددهی- یادگیری دارند. عدم آموزش آنها و یا آماده سازی برای موقعیت‌های چندپایه، یکی از چالش های کلاس های چندپایه است . در کشور ایران معلمانی که برای تدریس در کلاس های چندپایه به کار گرفته می شوند، غالباً سربازمعلم، خرید خدمتی، حق التدریس و فارغ التحصیلان مراکز تربیت معلم هستند که سال های اولیه خدمت خود را تجربه میکنند (مرتضوی زاده، . ۲۱ : ۱۳۹۲ )
برای تدریس تربیت بدنی در کلاس های چندپایه ابتدا باید ترکیب سنی و جنسی دانش آموزان را مشخص کنید و برای سؤال های زیر پاسخ دقیق و روشنی بیابید:
- چند پایه دارید؟
- در هر پایه چند دانش آموز وجود دارد؟
- چند نفر از آنها به انجام کارهای گروهی و چند نفر به انجام کارهای فردی علاقه دارند؟
- با توجه به شناختی که از آداب و رسوم جامعه محلی دارید، آیا دختران و پسران میتوانند به صورت گروهی با هم ورزش کنند؟
- در محیط مدرسه شما چه فعالیت هایی را میتوان سازماندهی کرد؟
- چه امکانات و وسایل ورزشی در اختیار دارید؟
- با این تعداد دانش آموزان، محیط و امکانات، با چه روشی باید کلاس را اداره کرد؟
- تا چه اندازه به بازی ها یا ورزش های بومی و محلی آشنایی دارید؟
پس از شناخت دانش آموزان، محیط و امکانات مدرسه، در اولین جلسه برای همه دانش آموزان مواردی چون گروه بندی، قوانین و مقررات، نحوه توزیع و جمع آوری وسایل، تعیین سرگروه، نحوه ارتباط معلم و دانش آموزان، و ارزشیابی را مشخص کنید. اگر چهار تا شش پایه دارید، آنها را به دو گروه تقسیم کنید و بکوشید برای دانش آموزان پایه اول تا سوم ورزش‌ها و فعالیت های جداگانه و برای دانش آموزان چهارم تا ششم بازیها و فعالیت های دیگری طراحی کنید. در انتخاب نوع ورزش و فعالیت ها به عواملی چون سن، جنس، علاقه ها، تجربیات دانش آموزان، و آداب و رسوم جامعه محلی توجه کنید. فعالیت‌هایی را طراحی کنید که موجب شادی و نشاط دانش آموزان شود.
مهارت های حرکتی پایه، از جمله دویدن، پریدن، پرتاب کردن و گرفتن اشیا، مهارتهایی هستند که کودکان را برای فعالیت های دیگر آماده می‌سازند. چون کودکان نمی‌توانند خودبه خود مهارت های حرکتی و جسمانی لازم را برای شرکت موفق در فعالیت‌های جسمانی پرورش دهند، باید به روش‌های گوناگون فرصت کافی در اختیارشان قرار گیرد تا بتوانند مهارت های خود را پرورش دهند.
متناسب با شرایط اقلیمی، جغرافیایی و قومی منطقه، بازیهای بومی- محلی را محور کار خود قرار دهید، زیرا این بازیها از آداب رسوم دانش‌آموزان نشئت میگیرند، از قبل با آنها آشنا هستند، جذابیت کافی دارند و میتوانند تأثیرات مثبتی در ساعات درس تربیت بدنی داشته باشند.
هدف اصلی تربیت بدنی (که با هدف کلی آموزشوپرورش یکسان است)، تربیت همه جانبه کودکان و نوجوانان به عنوان افرادی مفید مسئولیت پذیر در جامعه است. بنابراین برنامه آموزشی آنان باید به قدری اساسی و فراگیر باشد که آنان بتوانند معلومات و تجربه‌های لازم را برای رسیدن به اهداف آموزش وپرورش کسب کنند (نبوی و ذکایی، ۵۲ :۱۳۸۶ )
علاوه بر این ها، برای تدریس درس تربیت بدنی میتوانید اقدامات زیر را انجام دهید:
برای ارائه فعالیت های خود، ابتدا برنامه ریزی کنید؛ یعنی فعالیت ها را با برنامه ریزی مناسب به کودکان ارائه دهید تا بتوانند به طور مرتب با مهارت‌ها سروکار داشته باشند و به تکرار و تمرین آنها بپردازند.
وسایل مورد نیاز را متناسب با نوع فعالیت تهیه کنید. بکوشید با توجه به کمبود امکانات و تجهیزات ورزشی در کلاس های چندپایه، بازی ها و فعالیت‌هایی را انتخاب کنید که بتوانید به کمک دانش آموزان، وسایل مورد نیاز آن ها را انتخاب کنید.
پیش از شروع بازی یا فعالیت‌ها، دانش آموزان را به رعایت قوانین، ارزش‌های اخلاقی و بهداشتی، کار گروهی، احترام به خود و دیگران، صبر و خویشتن‌داری، حس مسئولیت پذیری و نظم و انضباط ترغیب کنید.
فعالیت‌ها را به گونه ای سازماندهی کنید که دانش آموزان به آموزش و یادگیری تشویق شوند. فضای مناسبی انتخاب کنید و به نوع آب وهوا توجه داشته باشید. در هوای سرد در فضای سرپوشیده و کلاس درس و در هوای آفتابی در حیاط مدرسه فعالیت ها را اجرا کنید.
قوانین و مقررات مورد نظر را برای هر فعالیت به وضوح بیان کنید. در این صورت، دانش آموزان کاری را انجام می‌دهند که شما می‌خواهید. نوع فعالیت یا بازی را با ذکر نام آن برای دانش آموزان شرح دهید. سپس از دانش آموزان بخواهید تا قبل از شروع بازی، بدن خود را گرم کنند. این عمل به آنها کمک میکند عضلات خود را گرم کنند و به تدریج برای شرکت در بازی آماده شوند. پس از شروع فعالیت ها به ایمنی دانش آموزان توجه کنید.
معلم کلاس چندپایه نمی تواند در درس تربیت بدنی در همه جلسات بر کار دانش آموزان نظارت کند. این وظیفه را معمولاً به دانش آموزان ارشد یا «معلمیار» واگذار میکند. غالباً هم به دلیل کافی نبودن تعداد دانش آموزان مجبور میشود به چندپایه و گاهی هم به همه دانش آموزان کلاس، یک فعالیت مشترک ارائه کند تا به صورت گروهی اجرا کنند.
در پایان هر جلسه، دانش آموزان نیاز دارند که از نظر جسمی و روحی به حالت آرام اولیه بازگردند. پس مدت زمانی را به بازگشت به حالت اولیه اختصاص دهید و در این زمان آنها را تشویق کنید تا با اجرای برخی از فعالیت ها، به تدریج به حالت اولیه بازگردند. پس از بازگشت به حالت اولیه از دانش آموزان بخواهید فعالیت‌ها را در منزل تمرین کنند.
پیشنهادها
دانش آموزان را تشویق کنید هر روز یا دو روز یک بار، حداقل ۲۰ دقیقه زودتر در مدرسه حضور یابند تا به صورت گروهی به فعالیت های ورزشی بپردازند. به دانش آموزان اجازه دهید به صورت گروهی یا فردی به بازی مورد علاقه خود بپردازند. این عمل سبب میشود تا ساعت درس تربیت بدنی در برنامه روزانه خالی شود و معلم وقت بیشتری برای تدریس سایر درس ها داشته باشد.
می توانید ساعات درس تربیت بدنی همه پایه ها را در جلسه مشترک، ترجیحاً در جلسات آخر به صورت مشترک قرار دهید تا دانش آموزان همه پایه ها با هم فعالیت کنند.
اگر تعداد دانش آموزان برای انجام ورزش های گروهی مناسب باشد، میتوانید ساعت تربیت بدنی همه پایه ها را در جلسات متفاوت قرار دهید تا به صورت جداگانه به تدریس بپردازید.
هر جلسه این درس را در طول هفته به چهار قسمت ۲۰ تا ۲۵ دقیقه تقسیم کنید. این کار سبب میشود تا در طول هفته، چهار جلسه در برنامه هفتگی دانش آموزان قرار گیرد.
تربیت بدنی را با درس های دیگر تلفیق کنید. برای مثال، معلم برای تدریس موضوع «دوری و نزدیکی» در درس ریاضیات پایه اول، دانش‌آموزان را بیرون از کلاس می‌برد و جایی دور از دانش آموزان را مشخص می کند. سپس از آنها می خواهد به سرعت به طرف نقطه تعیین شده حرکت کنند، به آن دست بزنند و سریع برگردند. معلم ضمن نشان دادن دوری و نزدیکی در درس ریاضیات، سرعت در درس علوم، و نرمش و دومیدانی را در درس تربیت بدنی آموزش می دهد.
منابع:
۱. ارشاد، آزمون و جودی .(۱۳۹۱) راهنمـای تدریس درس تربیت بدنی. اداره کل چاپ و توزیع کتابهای درسی. تهران.
۲. مرتضوی زاده، سیدحشمت االله .(۱۳۹۲) راهنمای تدریس در کلاسهای چندپایه. انتشارات عابد. تهران.
۳..(۱۳۹۴) مدیریـت و برنامه ریزی کلاسهای چندپایه. انتشارات کورش چاپ. تهران.
۴. نبوی، محمد و ذکایی، محمود .(۱۳۸۶) روش تدریس تربیت بدنی در مدارس. انتشارات سمت. تهران.
. Cash, Terr\.(____). 0uOtigrade teaching. Cur-ricuOuP DeveOoSPent. Sri Lanka. _۱ SeStePEer,
.aPeO, Shereen AEdEO 5a]ek(__1_).PuOtigrade education teacher in eg\St. The APerican univer-
sit\ in caro. Paris_ UNESC2. _. 0uOr\an-.\ne, Catherine. The SreSaration of teachers for PuOtigrade teaching . Teaching and
Teacher Education __ 5_1±514. _. Titus, D. (___4). The iPSOePentation of PuOti-grade teaching in ruraO schooOs in the .eetPan-shooS Education region_ LeadershiS and 0anage-Pent chaOOenges. UnSuEOished PhD thesis, 5hodes
Universit\, *rahaPs ToZn. 9. UNESC2 %angkok.( __1_).PracticaO TiSs for Teaching 0uOtigrade COasses. PuEOished E\ UN-
ESCO Bangkok
نویسنده
منبع
رشد تکنولوژی آموزشی، شماره ۲ آبان ۹۴
لینک کوتاه