اختلال نافرمانی مقابله جویانه (ODD) در نوجوانان، علت ها، نشانه ها و درمان آن (قسمت چهارم)

اختلال نافرمانی مقابله جویانه ODD در نوجوانان، علت، نشانه ها و درمان آن (قسمت نخست)

اختلال نافرمانی مقابله جویانه (ODD) در نوجوانان، علت، نشانه ‌‌ها و درمان آن (قسمت دوم)

اختلال نافرمانی مقابله جویانه (ODD) در نوجوانان، علت، نشانه ها و درمان آن (قسمت سوم)

3. تغییر در سبک زندگی

درمان اختلالات روانی یک درمان طولانی مدت و گاهی همیشگی است. برای درمان کودکان و نوجوانانی که مبتلا به ODD هستند، باید والدین زمان زیادی بگذارند و شبانه روز مراقب رفتارهای خود و فرزندشان‌ باشند. برای راحت‌تر شدن این کار، بهتر است پدر و مادر‌ برنامه‌های روزانه‌ی خود را به گونه‌ای تغییر دهند که در راستای‌ درمان فرزند بیمار خود باشد. به عبارتی بهتر است نسبت به سبک زندگی که تاکنون داشته‌اند تجدید نظر کنند. پدر و مادر برای این کار بهتر است از تکنیک‌های زیر استفاده کنند:

• همیشه بر نکات مثبت تاکید کنید. کودک خود را تحسین کنید و هنگامی که در رفتارهای نامناسب خود تغییرات مثبتی را بروز داد، او را تشویق کنید. «پیروزی‌های کوچک» او را، برای بهتر شدن با نگاه مثبت‌ تشخیص دهید و اشتیاق خود را نسبت به این پیشرفت‌های کوچک نشان دهید.
• خودتان را کنترل کنید. اگر فکر‌ می‌کنید جر و بحث و یا حرف زدن‌ با کودکتان ممکن است در این لحظه کار را بدتر کند و اثر عکس به شما بدهد، مکان را ترک کنید و خود را به توفان عصبانیت و واکنش‌های آنی نسپارید. مثلا اگر از کودک‌ می‌خواهید که در ساعت خاصی تلوزیون را خاموش کند و بخوابد ولی او تمرد‌ می‌کند و شما بر این کار اصرار‌ می‌کنید و‌ او دوباره‌ رفتارهای پرخاشگرانه‌اش را از سر می‌گیرد.
• خطوط جنگی خود را مشخص کنید. از آن‌جا که درگیری و اعمال قدرت با کودک مبتلا به ODD اجتناب ناپذیر است، بهتر است اولویت‌های خود را مشخص کنید و برای موارد بسیار مهم این کار را انجام دهید و برای مواردی که اولویت ضعیف‌تری دارند، از سلاح حوصله و صبر استفاده کنید.

• برای کودک برنامه‌ی مشخص روزانه بنویسید. وقتی کودک یک برنامه‌ی مدون روزانه داشته باشد و بداند که انجام جزییات‌ این برنامه برای شما مهم است، هرچند در ابتدا در مقابل انجام آن‌ مقاومت‌ می‌کند ولی در نهایت و به صورت ناخودآگاه خود را با این برنامه وفق‌ می‌دهد. به علاوه، با این کار کودک متوجه‌ می‌شود که انتظارات شما از او چیست و دراین باره دچار سردرگمی‌ نمی‌شود.
• به او درباره‌ی ضرورت انجام بعضی کارها با آرامش توضیح دهید. مثلا به او بگویید که نادیده گرفتن زنگ ساعت‌ در صبح، باعث‌ می‌شود که او دیر به مدرسه برسد.
• محدودیت‌هایی که اعمال‌ می‌کنید سبک و متناسب با سن کودک‌ باشد. مثلا محدودیت در تلوزیون دیدن یا استفاده از کامپیوتر نباید به قدری باشد که از حد طبیعی خارج شود. در غیر این صورت نافرمانی نهفته‌ی کودک دوباره بیدار و‌ کنترل آن بسیار دشوار‌ می‌گردد. چرا که هر فردی به صورت ذاتی با‌ بی‌عدالتی و تنبیه یا پاداش بیش از حد مخالف است و در صورتی که درباره‌ی او حتی در مواردی که به نظر صحیح است‌ بی‌عدالتی و خروج از اعتدال را ببیند، سعی‌ می‌کند با انجام رفتارهایی نارضایتی خود را از این امر نشان دهد. بنابراین‌ انجام چنین کارهایی در برابر کودکان مبتلا به ODD، باعث تشدید نشانه‌های بیماری-اش می‌شود. 
• تنها نمانید. برای انجام برنامه‌های کنترل فرزند مبتلا به ODD خود، از بزرگسالان دیگر (مانند همسر و معلمان) یاری بگیرید. 

خود را از لحاظ روحی و بدنی تقویت کنید. اگر به موضوع دیگری -غیر از فرزند خود- علاقه دارید حتما آن را دنبال کنید. تلاش کنید که مدیریت رفتار فرزندتان همه‌ی وقت و انرژی شما را به خود اختصاص ندهد. استرس‌های خود را با ورزش و انجام فعالیت‌های آرامبخش -مثل مراقبه یا مدیتیشن- کاهش دهید.

در سایت آموزک بخوانید:‌ لجبازی پرخاشگرانه‌ی کودکان، تعریف، علت‌ها و راه‌های مدیریت آن (قسمت نخست)

4. دارودرمانی

در صورتی که درمان‌هایی ذکر شده‌ بی‌اثر باشد و یا این‌که اثر مطلوبی از آن‌ها نبینیم، به منظور کنترل برخی از رفتارهای نادرست در مبتلایان به ODD و همچنین درمان برخی از بیماری‌های همراه، از طرف پزشک داروهایی برای بیمار تجویز‌ می‌شود. این داروها در هر مرحله‌ی درمان از نظر نوع و دوز تغییر می‌کنند.‌ بنابراین بیمار همیشه باید تحت نظارت باشد و از لحاظ بهبود نشانه‌های ODD و سایر اختلالات روانی همراه، سنجیده شود. داروهایی که به کودکان و نوجوانان مبتلا به ODD داده‌ می‌شوند‌ موارد زیر هستند:

• میتل فنیدیت (ریتالین)
• دکستروآمفتامین (دکسدرین)
• اس سیتالوپرام (لکساپرو)
• فلوکستین (پروزاک)
• گوانفاسین (تنکس)
• کلونیدین (کاتاپرس)
• ریسپریدون (ریسپردال)
• آریپیپرازول (ابیلیفای)

پژوهش‌ها همچنین نشان داده‌اند که برخی مکمل‌های غذایی ممکن است نشانه‌های ODD را بهبود ببخشند. مانند:

• اسیدهای چرب امگا 3 برای تنظیم خلق و خو و احساسات
• ویتامین E برای کمک به جذب امگا 3
• ملاتونین برای کمک به عادی سازی الگوی خواب
• روی (زینک) برای کمک به خنثی سازی مواد شیمیایی مغز که‌ می‌توانند باعث بیش فعالی و تحریک پذیری شوند.

جمع بندی:

اختلال نافرمانی مقابله جویانه (ODD)، یک اختلال روانی نسبتا شایع در میان کودکان است. در این اختلال، رفتارهای زننده و ضداجتماعی مانند پرخاشگری، عدم تمکین به قانون و مقررات و برخوردهای خشمگین با همسالان و بزرگترها و همچنین بدگمانی، کینه‌جویی و رفتارهای تلافی جویانه وجود دارد. وجود این رفتارها، این بیماری را از سایر مخالفت‌ها و لجبازی‌های طبیعی کودکان در سنین مختلف متمایز‌ می‌کند. نشانه‌های این اختلال در سنین مدرسه و نوجوانی بیشتر خود را نشان‌ می‌دهند. این کودکان معمولا در تعامل با دیگران دچار مشکل هستند و به دلیل رانده شدن از جمع دوستان و همچنین قربانی دانستن خود در تمام اتفاقات بدی که رفتارهای ناخوشایندشان برایشان رقم زده است، به سمت کارهای ضداجتماعی، اذیت و‌ آزار‌ دیگران و سوءمصرف الکل و مواد مخدر‌ می‌روند. بنابراین این بیماری از دسته بیماری‌های روانی بسیار خطرناک برای فرد و جامعه است که حتما باید در اولین فرصت درمان آن آغاز شود.
درمان این کودکان و نوجوانان ترکیبی از درمان‌های مختلف -از جمله رفتاردرمانی، خانواده درمانی و دارو درمانی- است. این درمان‌ها باید بر اساس پیشرفت بهبود فرد در هر مرحله برایش طراحی و انجام‌ شود. 
نکته‌ی مهم درباره‌ی این اختلال، ارتباط آن با سایر بیماری‌های عصبی-روانی مانند ADHD، اختلالات یادگیری و... است. بنابراین تشخیص این بیماری و همچنین درمان آن‌ بسیار دشوار‌ می‌گردد. چرا که افتراق نشانه‌های این اختلال از نشانه‌های اختلالات همراهش در مواقعی بسیار دشوار است. از طرفی زمان بروز هرکدام از این اختلالات با یکدیگر متفاوت است و این‌که اول درمان کدام اختلال را شروع کنیم تصمیم مهمی است که پزشک بر اساس شدت و ضریب خطر هرکدام از این بیماری‌ها‌ می‌گیرد. . از طرفی برخی از این اختلالات نشانه‌های یکدیگر را تقلید‌ می‌کنند. مثلا اگر کودکی همزمان ODD و اختلال دوقطبی داشته باشد، مشخص‌ نمی‌شود که پرخاشگری‌اش‌ ناشی از بیماری دوقطبی او است یا ODD؟ با توجه به درمان متفاوت این دو بیماری، والدین و پزشک باید جزییاتی را که باعث تفاوت این دو اختلال می‌شود را‌ به خوبی بشناسند تا‌ یکی از آن‌ها نادیده گرفته نشود.
در آخر باید گفت که مهم‌ترین شاخص برای امیدبخش بودن درمان اختلالات روانی کودکان مانند‌ ODD، آگاهی و احساس مسئولیت پدر و مادر است. والدین باید این بیماری را خوب بشناسند و به همراه مشاور قدم به قدم فرزند خود را با حوصله به سمت درمان پیش ببرند.