آموزش ریاضی پیش‌دبستان و دبستان از راه بازی‌های پرتابی

فعالیت‌ها و بازی‌های پرتابی در اصطلاح به فعالیت‌ها و بازی‌هایی گفته می‌شود که در آن‌ها هدف‌گیری با توپ یا هر افزار دیگری انجام می‌شود تا این توپ یا افزار به هدف که می‌تواند سبد، حفره یا میله و...باشد برسد. فعالیت‌ها و بازی‌های پرتابی در رشد ماهیچه‌های دست و هماهنگی دست‌ها با چشم و قدرت برآورد و پیش بینی نقش دارد.
فعالیت‌ها و بازی‌های پرتابی و ارتباط آن با ریاضی پیش دبستان و دبستان نشان می‌دهد که این فعالیت‌ها و بازی‌ها از جنبه‌های گوناگون به رشد درک ریاضی یا شمارورزی کودکان کمک می‌کند. مهم‌ترین این جنبه‌ها عبارتند از:
- فعالیت‌ها و بازی‌های پرتابی چون با شمارش و عدد سرکار دارند به شناخت دانش عددی کمک می‌کنند.
- فعالیت‌ها و بازی‌های پرتابی چون هیجان دارند، سبب انگیزش بیش‌تر کودکان به یادگیری ریاضی می‌شود
- فعالیت‌ها و بازی‌ها پرتابی شناخت و درک فضایی- زمانی را در کودکان پرورش می‌دهد.
- فعالیت‌ها و بازی‌های پرتابی چون فرایندی هستند پرسانه سازی و پرسانه گشایی را در کودکان خردسال رشد می‌دهند
- فعالیت‌ها و بازی‌های پرتابی درک از سنجش و ریزبینی و درک از اندازه‌های مکانی و زمانی را در کودکان رشد می‌دهد.
- درشت حرکت‌ها را با ریزحرکت ها درهم می‌آمیزد
- ارتباط چشم با دست را افزایش می‌دهد
- عضله‌ها و ماهیچه‌های دست تا شانه را در هنگام پرتاب ورزیده می‌کند
- بازی‌های پرتابی برگرفته از ورزش‌ها

بازی‌های پرتابی به طورکلی یا پرتاب به قصد هدف‌گیری است مانند بسکتبال، یا پرتاب به قصد گرفتن و برگردان از سوی کسی دیگر است مانند والیبال هم چنین یا با دست‌ها انجام می‌شود مانند والیبال و بسکتبال یا با پاها انجام می‌شود مانند فوتبال. این بازی‌ها الگوهای ویژه‌ای دارند که حالت‌های خام آن از سوی کودکان خردسال انجام می‌شود. لگد زدن به توپ و هم راه آن دویدن الگویی خام از بازی فوتبال است. دست‌رشته کردن توپ از دست یکی به دیگران الگویی خام از بازی والیبال است. هرچه که کودک این بازی‌ها را بیش‌تر انجام دهد مهارت‌اش در آن‌ها بیش‌تر می‌شود.

در آموزک بخوانید: توپ بازی فعالیتی برای کودکان 3 تا 6 سال

بازی‌های پرتابی و درگیری با دست یا پا

- بازی‌های پرتابی اگر با دست باشد گاهی درگیر شدن دو دست است و گاهی درگیر کردن یک دست. هر کدام هم ویژگی خود را دارد. برای مثال پرتاب توپ بولینگ با یک دست است و شکل بدن و موقعیتی که بدن برای پرتاب می‌گیرد مهارت خاصی را می‌طلبد. پرتاب‌ها هم البته به اندازه توپ بستگی دارد. پرتاب‌هایی که با یک دست انجام می‌شود توپ‌ها اندازه‌ای هستند که در یک دست جای می‌گیرند و پرتاب‌هایی که با دو دست انجام می‌شود اندازه بزرگ‌تری دارند. شکل پرتاب اگر به سوی زمین باشد مهارت ساده‌تری است و اگر به سوی بالا باشد به سبب قانون گرانش پیچیده‌تر خواهد بود.
- گاهی پرتاب با با توپ نیست و پرتاب دیسک است. در این وضعیت برای پرتاب بدن روی یک پا می‌چرخد و این سبک پرتاب خود نیاز به مهارت ویژه‌ای دارد. کودکان زیر شش سال در پرتاب‌ها همه این گونه را ممکن است انجام دهند اما همه را به شکل خام انجام می‌دهند. هرچه سن آن‌ها به ده سالگی نزدیک می‌شود در پرتاب کردن الگوی های کامل‌تری را پیروی می‌کنند.

- این بازی‌ها زنجیره‌ای از مهارت‌های شناختی و فیزیکی را در کودکان افزایش می‌دهد که البته در بستر همه‌ی آن‌ها آموزش ریاضی است.
- یادمان باشد که در مهارت پرتاب و گرفتن توپ یا هر شئ دیگری پسرها و دخترها توانایی خاص خود را دارند. پسرها در این مهارت از جنبه رشدی زودتر به بلوغ می‌رسند. اگرچه باید به یاد داشته باشیم که عوامل متعددی در فعالیت‌های پرتابی چه پسران و دختران نقش دارد. عواملی مانند خانواده، همسالان، مربیان و فیزیک کودک و بستری که در آن زندگی کرده است. کودکی که در طبیعت بزرگ شده و بیش‌تر در کنش و واکنش با درختان و خاک و سنگ و آب بوده است، از کودکی که در آپارتمان بزرگ شده بلوغ زودرس‌تری در پرتاب دارد و این شامل دختر و پسر به یکسان می‌شود. با این همه به طورکلی در پرتاب‌های ویژه مانند پرتاب با یک دست از بغل ۶۰درصد پسران در سن 5 سال و 3 ماهگی، توانایی انجام این مهارت را دارند در حالی که در دختران این سن تا 8 سال و 6 ماهگی می‌رسد.

بازی پرتاب توپ با کاردستی‌های خانگی

بازی‌هایی که به سافت‌بال یا توپ نرم شناخته می‌شوند، رده گسترده‌ای از حرفه‌ای تا کودکانه دارند. توپ‌های نرم توپ‌هایی هستند که ضربه آن‌ها سبب آسیب رسانی به کودک نمی‌شود. توپ‌های پلاستیکی کوچک و سبک، توپ‌های از الیف پارچه و پنبه، توپ‌های دست پیچ کاغذی همه از گونه توپ‌هایی است که می‌توان از بازار تهیه کرد یا برخی از آن‌ها را مانند توپ‌های پارچه‌ای و کاغذی را با نخ پیچ کردن با کم‌ترین امکانات درست کرد.
بازی سافت‌بالی که در این جا برای نمونه آورده شده است از یک کارتن مقوایی و پنج سوراخ که دور آن نوارهای رنگی آبی، سبز، زرد، نارنجی و قرمز ساخته شده است. در کنار آن باید گروهی توپ به همین رنگ داشته باشیم. فاصله پرتاب از سوراخ‌ها بسته به سن و توان کودک قابل تنظیم است. در این بازی نیز می‌توان شمارورزی، شناخت شکل‌ها و مهارت‌های دست ورزی و مهم‌تر از همه یک بازی هیجان انگیز را برای کودکان خردسال فراهم کرد.
گونه دوم از بازی‌های سافت‌بال ضربه زدن به توپ روی زمین با افزارهایی مانند چوبک و دست‌کش است. در این زمینه نیز می‌توان بازی‌های گوناگونی را طراحی کرد یا از منابع در دسترس در اینترنت استفاده کرد.

در آموزک بخوانید: بازی‌های ساده در خانه، پرتاب توپ

فعالیت و بازی پرتاب حلقه

یکی از جذاب‌ترین فعالیت‌ها و بازی‌ها، پرتاب حلقه است. درست کردن حلقه و میل حلقه با مواد دورریز بسیار رایج است. برای نمونه می‌توان با استفاده از بشقاب‌های یک‌‍بار مصرف یا مقواهای سنگین‌تر و رنگ‌آمیزی آن‌ها پرتابه‌های مناسب را ساخت. بسته به سن کودکان می‌توان فاصله پرتابه را از میل پرتابه تنظیم کرد. گیرایی این بازی در مشارکت چند کودک و برد و باخت در آن است. این بازی به مهارت‌های گوناگون به ویژه هماهنگی چشم و دست و از آن مهم تر سنجش ذهنی وزن پرتابه و فشاری که باید به دست بیاید کمک می‌کند و از جنبه شماردن و حدس زدن نیز به بازی‌های ریاضی در پیوند است.

در آموزک بخوانید: بازی و سرگرمی در خانه، توپ و حلقه

بازی بولینگ با دورریزها

اگر به پیرامون خود نگاه کنیم همواره انواع بطری‌های پلاستیکی دورریز را می بینیم که می توان با آن بازی‌های جذاب طراحی و درست کرد. یکی از این بازی‌ها بولینگ است. ساخت بولینگ با بطری های یک‌بار مصرف به شکلی که خود دوست داریم. با رنگ‌آمیزی یا ساده یا با پوشاندن بطری آغاز می‌شود. سپس بطری را به اندازه‌ای که مناسب می‌دانیم با شن یا سنگ ریزه و هرچیزی که دوست داریم آن قدر که مناسب است پر می‌کنیم. نه خیلی زیاد که سنگین شود و نه خیلی کم که خودبه‌خود بیافتد. سپس روی بطری‌ها را شماره‌گذاری می‌کنیم. هفت بطری برای این کار کافی است. سپس یک توپ مناسب انتخاب می‌کنیم و کودکان می‌توانند با آن بازی خود را انجام دهند. بازی بولینگ یکی از فعالیت‌ها و بازی‌هایی است که از آن می‌توان دانش ریاضی مانند شماردن، سنجیدن، گمانه‌زنی، سمت و سو و جهت‌ها و بسیاری دانش‌های دیگر را به کودکان آموزش داد.

دارت و بازی‌های نشانه‌ای

یکی از گونه‌های بازی‌های پرتابی، بازی دارت یا نشانه‌گیری است. دارت یکی از شناخته‌شده‌ترین بازی‌های پرتابی است که اثر ویژه‌ای بر هماهنگی چشم و دست می‌گذارد. هنگام بازی دارت، چشم‌ها سیگنالی را به مغز ارسال می‌کند و مغز موظف است به سرعت پاسخی به دست‌ها ارسال کند تا برای عمل بعدی هماهنگ شود. این هماهنگی مفهومی ساده به نظر می‌رسد اما برای کسب این هماهنگی، تمرین زیادی نیاز دارد. از دیگر سودمندی‌های بازی‌های نشانه‌گیری، افزایش تمرکز است. کودکان برای بازی دارت، به تمرکز بیشتری نیاز دارند و همین امر سبب می‌شود ذهن پویای کودک، برای چند لحظه بر هدف مشخصی متمرکز شود.

در آموزک بخوانید: تمرین های ساده برای تقویت دست ورزی و تمرکز کودکان

بسکت‌بال کودکانه

یکی از بهترین ورزش‌هایی را که می‌توان در زمینه مهارت‌های درست ورزی و شمارورزی به کار گرفت بسکت‌بال کودکانه است. از این بازی‌افزار همه جا می‌فروشند و حتا می‌توان در صورتی که نیاز بود به شکل دستی و خیلی ساده آن را ساخت.
بسکت‌بال را حتا می‌شود یک کودک به همراه یک مربی انجام دهد اما اگر دو کودک یا سه کودک باشند بهتر است. اگر بیش از این بودند باید کودکان را گروه‌بندی کرد.

طراحی یک بازی یا مسابقه و ثبت روند آن کاری است که مربی یا آموزگار برعهده دارد.
- اگر کودکی در پرتاب توپ در سبد مشکل دارد، باید فاصله را کوتاه گرفت و بعد که کم کم کودک دستان اش ورزیده‌تر شد از دورتر توپ را در سبد پرتاب کند.
- تعداد پرتاب‌ها و شماری که خطا می‌رود و شماری که در سبد می افتد یکی از بهترین روش‌ها برای آموزش شمارش و حساب است.
- فاصله کسی که بیش‌ترین پرتاب درست را در سبد دارد با کسی که پشت سر او است، آموزش حساب مانند افزودن و کاستن است.
- فاصله پرتاب توپ را می‌شود با اندازه گیری سنتی مانند وجب کردن یا چوبک اندازه گرفت یا اندازه گیری رسمی را با استفاده از متر و خط کش انجام داد.