استانداردهای طراحی مدارس و فضاهای آموزشی

محلی که برای طراحی مدرسه و احداث آن در نظر گرفته می‌شود باید ضمن نزدیک بودن به مسیر وسایل نقلیه عمومی، از کارخانجات، خطوط راه‌آهن و شاهراه‌ها، بیمارستان، گورستان، کشتارگاه، دامداری، مرغداری، دباغ خانه، محل انباشتن زباله و کود، مراکز پر سر و صدا و پر رفت و آمد و سایر مراکزی که به نحوی ممکن است ایجاد مزاحمت، دود، بو، گرد و غبار و سر و صدا نماید، دور باشد.

معیار جهت مساحت زمین مورد نیاز به منظور طراحی مدرسه تعداد دانش‌آموزانی خواهد بود که بایستی در آن مدرسه به تحصیل اشتغال ورزند.

بر این اساس حداقل اندازه لازم به ازای هر دانش‌آموز ۶ تا ۸ متر مربع می‌باشد که فضای لازم جهت ورزش دانش‌آموزان نیز می‌بایست طبق ضوابط موجود، مد نظر قرار گیرد. در هر حال حداقل مساحت لازم زمین، بدون توجه به تعداد دانش‌آموزان هزار متر مربع پیشنهاد گردیده است.

زمین بازی باید به قدر کافی وسعت داشته باشد که بدون ازدحام و برخورد ضمن بازی، فعالیت دانش‌آموزان را به راحتی فراهم کند. این شرط با در نظر گرفتن مساحتی حدود ۱۰ متر مربع برای هر دانش‌آموز مطلوب خواهد بود که البته این استاندارد بیشتردر محل‌هایی با ارزانی و فراوانی زمین قابل عمل خواهد بود.

در طراحی مدرسه تابلو کلاس درس باید در محلی مناسب که نور کافی به آن می‌رسد قرار داشته و در معرض دید کامل دانش‌آموزان و به رنگ سبز مناسب و غیر براق باشد تا از ایجاد خیرگی بر اثر بازتاب نور جلوگیری گردد. فاصله تابلو کلاس درس از اولین ردیف دانش‌ آموزان ۲/۲ متر کمتر نباشد.

برای هر نفر دانش‌آموز در کلاس حداقل باید ۲/۵۱ متر مربع سطح در نظر گرفته شود. حداکثر ابعاد قابل قبول برای کلاس درس ۸ متر طول و ۷ متر عرض می باشد. ارتفاع سقف کلاس نباید از ۳ متر کمتر باشد.

حداکثر ارتفاع پله در مدرسه ۱۸ سانتی متر و حداقل عرض آن ۳۰ سانتی متر و طول آن حداقل ۱.۳۰ متر باشد.

سالن اجتماعات، کارگاه، آزمایشگاه، مکان‌های ورزشی و اتاق‌های عمومی در نقشه ساختمانی در طراحی مدرسه طوری منظور شود، که مزاحمتی برای کلاس‌های درس بوجود نیاورد.

آبخوری عمومی آموزشگاه باید دارای شرایط زیر باشد

۱- کف محوطه آبخوری قابل شستشو و دارای شیب کافی و مناسب به طرف مجرای فاضلاب باشد.

۲- دیوار لبه آبخوری بایستی از جنس قابل شستشو (نظیر کاشی) بوده و دارای شیب مناسب بطرف مجرای فاضلاب باشد.

۳ - دیوار اطراف آبخوری از جنس قابل شستشو (نظیر کاشی ، سرامیک ، سنگ و …) باشد.

۴- آبخوری عمومی دانش‌آموزان باید با شیرهای مناسب با آب سردکن مجهز گردد. ارتفاع شیر آن متناسب با سن دانش‌آموزان در دوره های مختلف تحصیلی (۱۰۰ - سانتیمتر) از سطح زمین باشد.

۵ – آبخوری باید خارج از سرویس‌های بهداشتی و با رعایت شرایط بهداشتی و با فاصله حداقل ۱۵ متر احداث گردد.

• تعداد توالت‌ها در مدرسه به ازاء هر ۴۰ نفر حداقل یک چشمه توالت و هر ۶۰ نفر یک دستشویی در نظر گرفته شود.
• ارتفاع دستشویی‌ها متناسب با سن دانش‌آموزان در دوره های مختلف تحصیلی ۷۵ – ۶۰ سانتیمتر از سطح زمین باشد.
• کلاس‌ها باید حتی الامکان طوری ساخته شوند که از نور طبیعی استفاده نمایند، ترجیحاً پنجره‌ها در سمت چپ دانش‌آموزان تعبیه شود و سطح آن‌ها حدود یک پنجم مساحت کلاس باشد.
• در مورد کلاس‌های شبانه و یا کلاس‌هایی که اجباراً از نور مصنوعی استفاده می‌نمایند شدت روشنایی بایستی برابر ۵۰۰ - ۳۰۰ لوکس بوده و نحوه تابش طوری باشد که ایجاد خیرگی در دانش‌آموزان ننماید. میزان نور راهروها بایستی برابر ۱۵۰ – ۱۰۰ لوکس و برای رختکن، توالت‌ها و دستشویی‌ها حداقل ۱۰۰ - ۵۰ لوکس در نظر گرفته شود.
• درجه حرارت مناسب جهت کلاس‌ها بین ۲۱ - ۱۸ درجه سانتی‌گراد و رطوبت ۶۰ – ۵۰ درصد می‌باشد.

هر فضای آموزشی که ساخته می‌شود، نیازمند رعایت نکاتی است تا استاندارد شود. برای آشنایی با نکات استاندارد فضای آموزشی در سایت آموزک می‌توانید این مقاله را مطالعه کنید.

• کلیه مراکز آموزشی باید مجهز به وسایل اعلام و اطفاء حریق بوده و از نظر طراحی بایستی پیش‌بینی‌های لازم جهت تأمین راه‌های ورودی و خروجی اضطراری با توجه به ظرفیت مدرسه و تعداد طبقات به عمل آید. این راه‌ها بایستی با علائم ویژه و با رنگ سبز مشخص گردد تا محل فرار اضطراری مشخص گردند.
• حداقل دو راه فرار برای مواقع اضطراری که از هر نقطه داخل ساختمان قابل رویت باشد لازم است و بایستی امکان تخلیه در کوتاه‌ترین زمان میسر گردد و اجزاء سازه‌ای مسیرهای فرار در مقابل حریق مقاوم باشد.
• وجود هر گونه حوض و حوضچه در محوطه مدارس ممنوع است.
• هر مدرسه بایستی دارای اتاق خدمات بهداشتی مجهز به تجهیزات کامل جهت انجام فعالیت‌های بهداشتی تغذیه‌ای و معاینات بهداشتی درمانی دانش‌آموزان شامل بیماریابی، بینــایی سنجی، شنوایی سنجی و پایش رشد - آموزش بهداشت و تغذیه به کارکنان و دانش‌آموزان - کمک های اولیه در مواقع بروز حادثه باشد.

• در هر مدرسه باید به ازاء‌ هر دانش‌آموز ۵/۰ متر مربع فضای سبز در نظر گرفته شود.
• به منظور جلوگیری از ایجاد گرد و غبار در محیط مدرسه، محوطه مدرسه باید با آسفالت یا بتون کف و نظایر آن مفروش گردد.
• دید مستقیم از کلاس‌های درس به زمین‌های ورزشی و بازی برای دانش‌آموزان میسر نباشد تا تمرکز آنان از بین نرود.
• سطح زمین‌های ورزشی باید صاف و یک‌ دست و بدون هرگونه پستی و بلندی ساخته شود و از اصطکاک کافی نیز برخوردار باشد.

• تجهیزات ورزشی باید مطابق با اصول بهداشتی باشد و هر چند روز یک‌بار تمیز شود. تورهای دروازه‌ها راکت‌ها، حلقه‌های بسکتبال و ... باید مطابق با استاندارد تهیه شود.
• تعداد درهای ورود و خروج باید متناسب با تعداد دانش‌آموزان باشد.
• رختکن و تعویض لباس اکیدا نباید در زمین با سطوح پایین‌تر باشد.
• در مواردی که در زمین بازی از توپ استفاده می‌شود محصور کردن آن حد اقل با ارتفاع ۳ متر از بروز حوادث احتمالی چون برخورد توپ با شیشه پنجره‌های کلاس و نیز بدن دانش‌آموزان جلوگیری خواهد کرد.
• در محوطه باز که محل بازی و جست و خیز دانش‌آموزان است هیچ نوع مانعی نباشد.

• در طراحی مدرسه راه‌های دسترسی و عرض و ارتفاع سردر ورودی در محوطه طوری طراحی شود که امکان ورود و حرکت آسان خودروهای سبک و سنگین امدادی را فراهم آورد.
• محل عبور دانش‌آموزان ومسیر عبور وسایل نقلیه (مثل آمبولانس- ماشین حمل اثاثیه و تجهیزات مدرسه- ماشین آتش نشانی وغیره) باید از هم جدا باشد و در صورت عدم امکان محل عبور دانش‌آموزان با نصب علایم راهنمای مشخص شود.
• محل عبور دانش آموزان باید مشخص و قابل رویت باشد.
• جدا کننده‌ها (دیوار محوطه و جدا کننده پارکینگ از سایر قسمت‌ها) در صو رتیکه به صورت نرده باشد فاصله میله‌های عمودی آن نباید از ۱۰ سانتی‌متر بیشتر باشد.
• جدا کننده‌ها باید دارای ارتفاع کافی حداقل به میزان ۸۰/ ۱ متر باشد.

در جانمایی سرویس‌های بهداشتی اصول زیر می‌بایستی رعایت گردد

• موجب آلودگی خاک‌های سطحی نشود.
• در معرض باد غالب قرار نگیرد.
• امکان دسترسی راحت برای استفاده کنندگان فراهم باشد.
• امکان توسعه آنی این فضاها در صورت افزایش ظرفیت مدارس وجود داشته باشد.
• استقرارآبخوری در داخل فضای سرویس‌های بهداشتی مطلقا ممنوع است.
• مکان استقرار سرویس‌های بهداشتی دارای فاصله مناسب با کلاس‌ها و سایر فضاهای آموزشی باشد.
• در صورتی که تعداد سرویس‌های توالت بیش از ۴ چشمه باشد. تعبیه دو ورودی وخروجی الزامی است.
• عرض دهنه ورودی ۲۰/ ۱متر نباشد.
• محل تعبیه ورودی در دسترس مستقیم با فضای دستشویی‌ها بوده ودارای دید مستقیم به فضای توالت‌ها نباشد.
• چون سرویس بهداشتی معمولا روی کرسی چینی احداث می‌شود. تعبیه حداقل ۳ پله با ارتفاع مناسب مطابق با مشخصات مندرج در استاندارد ملی ایران الزامی است.

طراحی مدرسه و فضای دستشویی‌ها

• چشمه‌های توالت باید به صورت قرینه نسبت به هم باشند.

طراحی مدرسه و رنگ در فضاها

• در طراحی مدرسه بهتر است از رنگ‌های روشن استفاده شود چون اتاق‌ها بزرگ‌تر به نظر می‌آیند.
• در طراحی مدرسه بهتر است از بیشترین سطح‌های سقف و دیوار برای دستیابی به بالاترین میزان بازتاب نور استفاده شود. می‌توان با طراحی مناسب نور و استفاده از بازتاب سطح‌های مجاور تا ۲۵ درصد از شمار چراغ‌ها کم کرد.

طراحی مدرسه و راهرو و دیوارها

• در طراحی مدرسه و طراحی راهرو و پله‌ها بهتر است رنگ سرد و آرام باشد که این رنگ‌ها علاوه بر آرامش محیط در کنترل هیجانات روحی دانش‌آموزان تاثیر دارد. ابعاد راهروها رنگ دیوارها و جنس و نوع مواد و مصالح در روحیه دانش‌آموز تاثیر می‌گذارد.

طراحی مدرسه و تجهیزات آتش‌نشانی

• در طراحی مدرسه باید خاموش کننده‌های دستی پودر وگاز ۶ کیلویی و گاز کربنیک ۴ کیلویی به تعداد لازم حداکثر به فاصله هر ۲۲ متر یک دستگاه در نظر گرفته شود.
• استفاده از قرقره‌های آتش‌نشانی (هورزیل) متصل به آب شهر یا منبع ذخیره مجزا و پمپ مستقل در فواصل لازم و مناسب ضرورمی‌باشد.
• آموزش‌های لازم جهت استفاده مناسب و اصولی از امکانات و تجهیزات ایمنی برای کادر آموزشی ودانش‌آموزان در سطوح مختلف الزامی است. همچنین خاطر نشان می‌سازد که قبل از احداث، تأسیس و بهره‌برداری از مدارس اخذ تاییدیه ایمنی از آتش‌نشانی می‌تواند در ارتقاء ایمنی مدرسه نقش به‌ سزایی ایفا نماید.
• قبل از نصب بخاری‌ها نسبت به سرویس و رفع نقایص احتمالی آن‌ها بالاخص در ناحیه سیستم سوخت رسانی دستگاه اقدام نمائید. کوره دستگاه‌ها را حتماً نظافت کنید.
• حتی الامکان وسایل گرمازا را در فاصله نیم متر ازدودکش مربوطه نصب نمائید.
• وسایل گرمازا مانند بخاری‌ها را در نزدیکی وتماس نزدیک با پرده‌ها وسایر اجسام قابل اشتعال نصب نکنید.
• در صورت بروز آتش‌سوزی در بخاری‌ها خونسردی خود را حفظ کرده و در وهله اول جریان سوخت دستگاه را قطع کرده و ابتدا سازمان آتش‌نشانی را مطلع نمایید.

• چنانچه از سقف‌های شیروانی استفاده شود، فضای داخلی آن از ضایعات و فضولات پرنده‌های وحشی که یکی از عوامل بروز حریق خود به خودسوز می‌باشد، حداقل ماهی یکبار توسط سرایدار پاک‌سازی شود.
• طراحی مدرسه حتی المقدور از استفاده از سقف‌های شیروانی با خرپاهای چوبی احتراز شود.