بازی مخصوص کودکان است. کودکان در بازی، خود را پیدا می‌کنند و نقش‌های آینده زندگی خود را بازی می‌کنند. آیا تاکنون به شیوه بازی کودکان و نقش آن در رشد و تکامل آن‌ها فکر کرده‌اید یا از آن دسته پدر و مادرانی هستید که زمان بازی کودکشان را به حداقل می‌رسانند و اوقات کودکشان را با آموزش‌های گوناگون پر می‌کنند؟

دکتر مهدی تهرانی دوست، دبیر انجمن روانپزشکی کودکان و نوجوانان معتقد است: «گاهی اوقات فشار زیاد والدین به کودکان برای انتقال معلومات به آنها، جلوی رشد خلاقیت‌شان را می‌گیرد.» بازی جزئی از رشد کودکان و وسیله ارتباط برقرار کردن کودک با محیط خارج و محیط انسانی است خلاقیت فکری کودکان، توانایی حرکتی، بینایی و شنیداری آن‌ها با بازی رشد می‌کند. اگر زمان بازی را از کودکان بگیریم، این قسمت از رشد آن‌ها را با مشکل روبه‌رو کرده‌ایم. این روانشناس معتقد است: «کودکان باید ساعاتی از روز را به بازی‌های مختلف و با اشکال مختلف بپردازند».

جست‌وخیز، بهترین بازی برای رشد خلاقیت

آنچه کودکان برای رشد سالم به آن نیاز دارند، بازی بهتر و بیشتر به سبک قدیم است. بازی‌های خود انگیخته فعال و آزاد مانند دویدن به دنبال پروانه، بازی با اسباب‌بازی‌های حقیقی مانند ماشین و عروسک و یا حتی جست‌وخیز کردن معمولی همراه والدین اغلب در این روزها قربانی تلاش بزرگ‌ترها برای تقویت توانایی فرزندانشان می‌شود. مطالعات گوناگون نشان می‌دهند کودکان را اگر به حال خود رها کنید، خودشان با کوچک‌ترین وسایل پیرامون خود یک بازی ترتیب خواهند داد. این بازی‌ها در رشد خلاقیت کودکان، کشف علایق آن‌ها، رشد مهارت‌ها برای حل مشکلات، ارتباط با دیگران و سازگاری آنها با محیط مدرسه کمک کننده‌اند.

الفبای رشد خلاقیت

دکتر تهرانی دوست، بازی کردن را راهی برای رشد خلاقیت کودکان می‌داند و در این‌باره می‌گوید: «رشد خلاقیت با آموزش‌های کلاسیک حاصل نمی‌شود. خلاقیت یافتن راه حل‌های جدید است و کودک در می‌یابد که در مواجهه با مشکلات چگونه راه‌حل‌های تازه‌ای پیدا کند. این در حالی است که آموزش‌های کلاسیک فقط به انتقال یک سری محفوظات می‌پردازد».

برخلاف آنچه والدین انتظار دارند، هر قدر اسباب‌بازی دارای شکل اختصاصی‌تر و بنیادی‌تر باشد، قوه تخیل کودک را بیشتر تحریک می‌کند، مثلاً شاید یک تکه چوب که می‌توان از آن به عنوان شمشیر یا عصا استفاده کرد بیشتر از یک عروسک گرانقیمت که فقط می‌تواند یک شخصیت داشته باشد به خلاقیت کمک کند. برای رشد خلاقیت کودک تلاش کنید اسباب‌بازی مناسب سن او را تهیه کنید. کودکان خردسال به اسباب‌بازی‌هایی نیاز دارند که حواس پنجگانه آن‌ها را تحریک کند. اسباب‌بازی‌هایی که رنگ‌ها، حالات مختلف سطح (نرمی و زبری) مواد و شکل‌های جالب و متنوع برای کودک ایجاد می‌کنند، مناسب‌ترین اسباب‌بازی برای کودکان زیر یک سال هستند. کودکان پیش دبستانی از بازی با مکعب‌ها، وسایل نقاشی و رنگ‌آمیزی و هر چیزی که محرک بازی‌های تخیلی باشد، لذت می‌برند.

انگیزه و رشد خلاقیت کودک درمحیط خانواده زمانی از بین می‌رود که

۱ ـ تاکید بیش از حد والدین برهوش و حافظه کودک

۲ ـ ایجاد رقابت میان کودکان

۳ ـ تاکید افراطی برجنسیت کودک

۴ ـ قرار دادن قوانین خشک و دست و پاگیر در منزل

۵ ـ عدم آشنایی والدین با مفهوم واقعی خلاقیت

۶ ـ انتقاد مکرر از رفتارهای کودک

۷ ـ بیهوده شمردن تخیلات کودک

۸ ـ عدم شناسایی علائق درونی کودک

۹ ـ عدم وجود حس شوخ طبعی درمحیط منزل

۱۰ ـ تحمیل نقش بزرگسال به کودک

برای افزایش و رشد خلاقیت کودکان

۱ ـ هرگزکودک را تحقیرنکنید. کودکی که احساس حقارت کند هرگزدست به خلاقیت نمی‌زند.

۲ ـ امکانات و وسایلی در اختیار آن‌ها قرار دهید تا به کمک آن‌ها خلاقیت‌های خود را ابراز نمایند. به عنوان مثال وسایل موسیقی، نقاشی و طراحی و…

۳ ـ کارهای خلاق کودکان را تشویق کنید و آن‌ها را در معرض نمایش قرار داده و از ارزیابی بیش از حد آنان خودداری کنید.

۴ ـ ازتاکید برتصورات قالبی درخصوص جنسیت کودکان شدیداً خودداری نمایید. (به عنوان مثال دختر ماشین‌بازی نمی‌کند، پسر عروسک‌بازی نمی‌کند یا پسرگریه نمی‌کند).

۵ ـ امکان شرکت در فعالیت‌ها و کلاس‌های ویژه را برای آنان فراهم نمایید.

۶ ـ اگر مشکلات یا گرفتاری‌هایی درخانواده وجود دارد ازآن مشکلات به شیوه مثبتی استفاده کنید و با تشویق به کودک خود اجازه ابرازاحساسات و اظهار نظر بدهید.

۷- اجازه بدهید کودک خودش باشد حتی اگر رفتارهای عجیب از او سر بزند وسعی کنید در حضور جمع، کودک خود را خلاق معرفی نکنید؛ در غیر این صورت اطرافیان انتظارات بیش ازحدی از کودک شما خواهند داشت.

توصیه‌ها

به عقاید جدید و تازه کودکتان احترام بگذارید، کودکانی که به نوعی خلاقیت آن‌ها برانگیخته شده، روابط و مفاهیم را درک می‌کنند. تشویق کودکان به ابراز عقاید جدید، در رشد خلاقیت آن‌ها مؤثر واقع می‌شود.
از کودکتان بخواهید بازی‌ها و کارهای ناتمام را تکمیل کند. بخواهید در قالب‌بازی، جملات ناتمام، داستان‌های ناکامل، تصاویر و نقاشی‌های نیمه تمام و حتی اشیای ناقص را کامل کنند.

به فرزندتان اجازه دهید اشیا را لمس کند. مشاهده همراه با لمس اشیا، آن‌ها را در بازی‌های خیالی، اختراعات و پاسخ‌گویی به آزمون‌های خلاقیت یاری می‌دهد.

حدود یک متر از اتاق کودکتان را از سطح زمین به طرف بالا به‌طور سراسری و افقی کاغذ سفید بچسبانید و به او بگویید هر طور که دوست دارد، روی آن‌ها نقاشی و طراحی کند.

ویژگی‌های کودکان خلاق

کودکان خلاق اغلب با آب وتاب حرف می‌زنند. ذکرجزئیات یک ماجرا وبه تفضیل سخن گفتن می‌تواند نشانه قدرت خیال و تصورزیاد باشد. دقت وتوجه شدید درگوش دادن، مشاهده کردن یا انجام دادن کاری دارند. شور و نشاط و مشغولیت‌های شدید جسمانی دارند. در صحبت‌های خود از قیاس استفاده می‌کنند.
عادت به وارسی منابع مختلف دارند. با دقت به اشیا و پیرامون خود می‌نگرند. اشتیاق به صحبت کردن درباره کشفیات با دیگران دارند.

توانایی ابداع بازی‌های جدید و تغییر در بازی‌ها دارند. کنجکاوی زیادی برای سردرآوردن از امور دارند درگفتارخود جسارت زیادی دارند. سؤالات عجیبی طرح می‌نمایند.

بازی خلاق با کودک