اهمیت بازی در تقویت حواس پنجگانه‌ کودکان پیش‌ دبستانی

نوزادان و کودکان دنیا را از طریق حواس پنج‌گانه‌ی خود کشف می‌کنند. به همین دلیل، بازی کردن برای کودکان پیش‌دبستانی بسیار مهم است. کودکان در قالب روشی آموزشی و تفریحی حواس پنج‌گانه‌ی خود را تقویت کرده، به کمک این حواس با دنیای پیرامون‌شان ارتباط برقرار می‌کنند. از این رو، تقویت حواس پنج‌گانه‌ کودکان پیش‌دبستانی اهمیت فراوانی دارد.

رشد حواس پنجگانه‌ کودکان

نوزادان از طریق سیستم‌های حسی خود یادگیری درباره‌ی جهان پیرامون را آغاز می‌کنند. آن‌ها اطلاعات را از طریق اندام‌های حسی - مانند چشم و گوش - دریافت می‌کنند. به این ترتیب است که مغز و حواس با همکاری یکدیگر دنیایی معنادار می‌سازند.

رشد حواس، پایه و اساس یادگیری و ادراک کودکان است. نوزادان از بدو تولد در قبال تحریک حسی واکنش نشان می‌دهند. آن‌ها سر خود را به سمت صدا می‌چرخانند، اشیا را با چشم دنبال می‌کنند و با کمک لمس کردن، دست‌ها و پاهای خود را کشف می‌کنند.

به‌تدریج بین دست و چشم کودک هماهنگی ایجاد می‌شود و کودک می‌تواند آنچه را می‌بیند با دست لمس کند. سپس با گذاشتن اشیا در دهانش و تحریک حس چشایی، کاوشگری را با چشم و دست و دهانش آغاز می‌کند.

جالب است بدانید که کودکان خردسال چگونه موقعیت‌های جدیدی را هنگام بازی تجربه می‌کنند. کودکان خردسال با شنیدن، لمس کردن، دیدن، چشیدن و بوییدن دنیای خود را درک می‌کنند. اگر علاقه دارید اطلاعات بیشتر کسب کنید: مقاله یادگیری از راه حواس پنجگانه در کودکان را مطالعه کنید.

با توسعه‌ی عمق دید، کودک قادر خواهد بود بدون زمین افتادن به راه رفتن ادامه دهد. هرچند حواس به‌طور مستقل رشد می‌کنند، در پایان یک سالگی کودک به یکپارچگی حسی دست خواهد یافت. کودکان می‌توانند اطلاعات به‌دست‌آمده از محیط را با کمک حواس خود، به‌ویژه بینایی و شنوایی، پردازش کنند؛ بنابراین رشد حواس پنج‌گانه‌ی کودکان پیش‌دبستانی نقشی مؤثر در تجربه‌ی جهان پیرامون‌شان و گسترش دامنه‌ی لغات آن‌ها دارد.

حواس پنجگانه چیست؟

بویایی، چشایی، بینایی، شنوایی و لامسه از حواس پنج‌گانه هستند.

1. حس بینایی

از طریق حس بینایی قادر خواهیم بود:

• آنچه را می‌بینیم تفسیر کنیم.
• اشیا یا محیط اطراف خود را بشناسیم.
• مسیریابی کنیم.
• با نام‌گذاری آنچه می‌بینیم واژه بسازیم.

هنگامی‌که نوزاد متولد می‌شود، سیستم بینایی‌اش به‌طور کامل توسعه نیافته است و نمی‌تواند به‌خوبی ببیند. به‌طور معمول نوزادان فقط بین 20 تا 30 سانتی‌متر فاصله را می‌بینند. به همین دلیل، تحریک حس بینایی از بدو تولد برای رشد این حس بسیار مهم است. کودک شما باید یاد بگیرد:

• اشیا را با چشم خود دنبال کند.
• رنگ‌ها را تشخیص دهد.
• موقعیت‌ها را تجزیه‌ و تحلیل کرده، ادراک فضایی به دست آورد.
• بین چشم‌ و دستش هماهنگی ایجاد کند.
• عمق تصاویر را درک کند.

بین 1 سالگی تا 18 ماهگی، توانایی بینایی کودکان مشابه بزرگسالان خواهد شد. برخی بازی‌ها کودک را وادار می‌کنند که با چشمانش اسباب‌بازی را دنبال کنند. این‌گونه بازی‌ها نه‌تنها ماهیچه‌های چشم را تقویت می‌کند، بلکه ادراک بصری او را نیز بهبود می‌بخشد.

قصه گفتن به کمک حس لامسه برای کودکانی که ضعف بینایی دارند، بهترین راه برای تفهیم داستان به آن‌هاست.

2. حس شنوایی

از طریق حس شنوایی قادر خواهیم بود:

• صداهایی را که می‌شنویم تفسیر کنیم.
• تشخیص دهیم صدا از کدام جهت می‌آید.
• فاصله‌ی منبع صدا را تشخیص دهیم.
• اهمیت صدا را درک کنیم (صدای اتومبیلی که با سرعت به‌سمت شما حرکت می‌کند، درباره‌ی خطری هشدار می‌دهد.)

حس شنوایی نوزاد ‌نسبت‌به حس بینایی او توسعه‌یافته‌تر است؛ زیرا از حدود هفته‌ی 23 بارداری، جنین به‌تدریج این توانایی را کسب می‌کند که صداهای بیرون از بدن مادر را بشنود. از سوی دیگر، نوزاد تازه ‌متولد‌شده صدای مادر خود را به‌خوبی تشخیص می‌دهد و با شنیدن صداهای بلند عکس‌العمل نشان خواهد داد.

اگر علاقه دارید کودکان پیش‌دبستانی خود را با فعالیت‌هایی مانند کاربرگ، کاردستی، بازی و شعر با موضوع تقویت حواس پنجگانه‌ آشنا کنید مقاله‌ی فعالیت هایی برای تقویت حواس پنجگانه ی کودکان پیش دبستانی + کاربرگ را در سایت آموزک مطالعه کنید.

مهارت شنوایی و گوش دادن از مهارت‌های حیاتی دوران کودکی هستند و ارتباط نزدیکی با یادگیری دارند. هرچه کودکان بهتر بشنوند، رشد فکری آن‌ها بهتر خواهد بود. یادگیری کودکی که از حس شنوایی خوبی برخوردار است در مقایسه با کودکی که نمی‌تواند صداها را به‌خوبی پردازش کند، بهتر است.

3. حس بویایی

از طریق حس بویایی قادر خواهیم بود:

• بوی مطبوع و نامطبوع را تشخیص دهیم.
• تفاوت بوها را تشخیص دهیم.
• درباره‌ی خطر پیش‌ روی خود هوشیار باشیم.

میلیون‌ها سلول مویی ریز در بینی بو و رایحه‌های موجود در محیط را دریافت می‌کنند. حس بویایی از هفته‌ی 14 بارداری به‌ وجود می‌آید، اما بعد از تولد باید بیشتر تحریک شود. جالب آنکه نوزاد حتی پیش از اینکه بتواند مادر خود را ببیند از طریق بوی مادر او را می‌شناسد.

کودکان با بازی، کاردستی، شعر، کاربرگ‌‌های آموزشی می‌توانند موضوعات مختلف را به خوبی آموزش ببینند. اگر علاقه دارید حواس پنجگانه‌ی کودک خود را تقویت کنید مقاله‌ی فعالیت‌هایی برای تقویت حواس پنجگانه‌ی کودکان پیش‌دبستانی را در سایت آموزک مطالعه کنید. 

جالب اینجاست که بویایی تنها حسی است که به مرکز عاطفی مغز ارتباط دارد. به همین دلیل است که با استشمام شامپوی آشنا یا رایحه‌ای دیگر غرق در خاطرات می‌شوید؛ همچنین بو ما را از خطر آگاه می‌کند. وقتی فردی در خطر است، از بدنش ماده‌ای شیمیایی (فورومون) ساطع می‌شود. حیوانات و کودکان بوی این مواد را تشخیص می‌دهند.

4. حس چشایی

از طریق حس چشایی قادر خواهیم بود:

• تشخیص دهیم آیا غذایی خوردنی است یا خیر.
• چهار طعم اصلی شیرین، ترش، شور و تلخ را شناسایی کنیم و میان آن‌ها تفاوت قائل شویم.

طعم غذاها را با کمک جوانه‌های چشایی موجود روی زبان‌مان درک می‌کنیم. برای چهار طعم مختلف گیرنده‌هایی متفاوتی وجود دارد.

نوزادان با مجموعه‌ی کاملی از غدد چشایی متولد می‌شوند. اگرچه چند سال طول می‌کشد تا این غدد به‌طور کامل رشد کنند، کودکان از ابتدا می‌توانند طعم شیرینی، ترشی، شوری و تلخی را حس کنند.

حس چشایی ارتباطی تنگاتنگ با بویایی دارد. حس چشایی کودک در رحم شروع به رشد می‌کند و تا هفته‌ی 28 بارداری شکل می‌گیرد.

نوزادان تقریباً همه چیز را در دهان خود قرار می‌دهند و این اقدام حس چشایی آن‌ها را تحریک می‌کند.

در کتاب «چشایی – مجموعه حواس پنچگانه» به زبانی ساده و تصویری کودکان را با حواس خود آشنا می‌کند.

5. حس لامسه

از طریق حس لامسه می‌توانیم:

• احساس درد و لذت را تجربه کنیم.
• دما را درک کنیم.
• فشار زیاد یا کم را درک کنیم.
• ویژگی‌های حسی یک شی را درک کنیم.

حس لامسه از طریق گیرنده‌های لمسی پوست درک می‌شود. حس لامسه اولین حسی است که پس از لقاح ایجاد می‌شود. جنین قادر است به دما و محرک‌های درد در رحم واکنش نشان دهد.

لمس و نوازش کودکان نقش مهمی در رشد و سلامتی آن‌ها دارد. حس لامسه برای رشد عاطفی کودکان مهم است. کودکانی که به اندازه‌ی کافی لمس نمی‌شوند، رشد عصبی کندتری دارند که منجر به تأخیر در رشد می‌شود.

در ابتدا، نوزادان همه چیز را از طریق لمس کشف می‌کنند. این شیوه یکی از بهترین راه‌های یادگیری درباره‌ی دنیای پیرامون‌شان است.

کتاب «چراهای شگفت‌انگیز حواس پنج‌گانه» یکی از کتاب‌های مجموعه‌ی «چراهای شگفت‌‌انگیز» است. این مجموعه دربرگیرنده‌ی آثاری جالب، سرگرم‌کننده و در عین حال خواندنی‌ است و در آن به سؤالات اساسی کودکان و نوجوانان درباره‌ی جهان و شگفتی‌های آن پاسخ داده شده است.

مزایای بازی‌ در پرورش حواس پنجگانه‌ کودکان پیش‌دبستانی

یکی از بهترین راه‌ها برای تقویت حواس پنج‌گانه‌ی کودک بازی‌های حسی است. بازی حسی به فعالیتی گفته می‌شود که حواس کودک شما را تحریک کند.

شن‌بازی و آب‌بازی از بهترین بازی‌های حسی هستند. هر کودکی باید این بازی‌ها را انجام دهد. این بازی‌ها فواید بی‌شماری دارند.

1. رشد مغز

بر اساس تحقیقات، بازی‌های حسی باعث تقویت اتصالات شبکه‌های عصبی مغز می‌شوند. این اتفاق منجر به تقویت مهارت‌ حافظه می‌شود و زمینه‌ای ایجاد می‌کند که در آینده یادگیری مهارت‌های زبانی و حل‌مسئله آسان‌تر شود.

2. تقویت شناخت و تفکر

مشاهده، امتحان کردن و دست زدن به مواد جدید باعث تقویت ذهن کودکان می‌شود. کودک از طریق بازی‌های حسی با مفاهیم ریاضی مانند اندازه، الگو و تطابق آشنا می‌شود؛ همچنین کودک با دیدن جسمی که روی آب شناور است یا جسمی که داخل آب فرو می‌رود با نیروی گرانش آشنا می‌شود.

3. آگاهی

شرکت کردن در بازی‌های حسی به کودک کمک می‌کند تا درباره‌ی محیطی (محیط فیزیکی) که در آن زندگی می‌کند، آگاه‌تر شود؛ همچنین نقاط قوت و توانایی‌های خود را بیشتر می‌شناسد، که منجر به افزایش عزت‌نفس او خواهد شد.

4. سازگاری

هنگام بازی‌های حسی کودکان در موقعیت‌های جالب و جدیدی قرار می‌گیرند که باید با آن سازگار شوند. این تجربیات مثبت به آن‌ها کمک می‌کند تا با موقعیت‌های جدید بعدی بهتر سازگار شوند و اعتماد‌به‌نفس‌شان افزایش یابد.

5. آسودگی

اغلب اوقات مزایای احساسی بازی‌های حسی نادیده گرفته می‌شود. بازی‌های لمسی آرامش‌بخش‌اند مانند ورز دادن خمیرِ بازی، دست زدن به ماسه، برنج و آب.

احساسات منفی کودکان پرتنش، نگران و ناراحت اغلب هنگام بازی‌های حسی فراموش می‌شوند.

در آموزک بیشتر بخوانید: یادگیری از طریق بازی ماسه و آب

6. تقویت زبان

هنگامی‌که کودکان با یکدیگر سرگرم انجام دادن بازی‌های حسی هستند فرصت بی‌نهایتی برای برقراری ارتباط کلامی خواهند داشت. آن‌ها تلاش می‌کنند درباره‌ی تجربه‌ها، ایده‌ها و خواسته‌های خود با دیگران صحبت کنند.

علاوه‌بر این، وقتی کودکان از ماهیچه‌های انگشتان و دستان‌شان هنگام بازی حسی استفاده می‌کنند، خود را برای مهارت‌های نوشتاری آماده می‌سازند.

7. مهارت‌های حرکتی

هنگامی‌که کودک می‌دود، می‌پرد، لگد می‌زند و از پله بالا می‌رود، ماهیچه‌های بزرگ بدنش در بازوها، پاها و بالاتنه درگیر می‌شوند. هنگامی‌که جسمی را فشار می‌دهد، می‌چرخاند و می‌ریزد ماهیچه‌های کوچک او که بیشتر در انگشتان و دست‌ها قرار دارند، ورزیده می‌شوند.

8. خلاقیت

کودک با خمیر ریش می‌تواند روی میز با نقاشی بکشد و این‌گونه لمس ابرها روی آسمان را به تصویر بکشد. هنگامی‌که کودکان با تخیلات خود سرگرم می‌شوند و از نتایج آن لذت می‌برند، عزت‌نفس ایشان افزایش می‌یابد و در دفعاتِ بعدی خلاقیت آن‌ها راحت‌تر بروز پیدا می‌کند.

9. مهارت حل‌مسئله

وقتی کودک با اجسام گوناگون سروکار دارد و در فعالیت‌هایی نامحدود شرکت می‌کند، فرصت‌هایی برای پیش‌بینی، حل‌مسئله، تصمیم‌گیری و مقایسه‌ی نتیجه با پیش‌بینی‌هایش ایجاد می‌شود. در نتیجه کودک استراتژی‌های دیگری را جایگزین می‌کند تا ببیند آیا نتایج آن‌ها متفاوت است یا خیر.

اگر علاقه‌مند هستید با کودک خود اسباب‌بازی برای یادگیری حواس پنجگانه (حس بینایی، حس لامسه) بسازید، طراحی بازی‌ حسی با قیف‌ و شلنگ را از دست ندهید. 

10. رشد اجتماعی و احساسی

هنگام انجام دادن بازی‌های حسی، کودکان اغلب در گروه‌های کوچک با یکدیگر در تعامل‌اند. این امر باعث می‌شود که ارتباط برقرار کردن با دیگری را یاد بگیرند؛ همچنین این موقعیت‌ها کمک می‌کند حس همدلی در کودک تقویت شود و با دیدگاه سایر کودکان آشنا شوند.

موارد فوق فقط چند نمونه از مزیت بازی‌های حسی است.

بازی‌ها چگونه باعث تقویت حواس پنجگانه‌ کودکان پیش‌دبستانی می‌شوند؟

بازی‌های جذابی مانند پرورش گل و گیاه، ساخت خانه با قطعات ساده، باز کردن قفل‌های ساده و... به کودکان امکان می‌دهد با استفاده از حس لامسه‌ی خود، قطعات را به‌درستی در جای خود قرار دهند و چیدمان صحیح را فرا بگیرند؛ همچنین بازی‌های صوتی مانند شعر خواندن، بازی‌های نقش‌آفرینی و... باعث می‌شوند تا حس شنوایی کودک تقویت شود و به بهبود تلفظ و تفهیم زبان کمک می‌کنند.

بازی‌های مرتبط به حوزه‌ی بینایی مانند پیدا کردن اشیا در یک تصویر، رنگ‌آمیزی و... حس بینایی کودک را تقویت کرده، به بهبود مهارت شناخت رنگ‌ها، شکل‌ها و الگوهای گوناگون کمک می‌کند.

بازی‌های مرتبط به حوزه‌ی بویایی و ذائقه مانند آشپزی، شناسایی طعم‌ها و... ذائقه و حس بویایی کودک را تقویت کرده، به بهبود شناسایی طعم‌ها، بوها و مزه‌های گوناگون کمک می‌کند.

به‌علاوه، بازی‌ باعث افزایش خلاقیت، پرورش مهارت‌های اجتماعی، تقویت حافظه و تمرکز خواهد شد. در نتیجه، بازی برای حفظ سلامت حواس پنج‌گانه‌ی کودکان پیش‌دبستانی بسیار مؤثر است.