اختلال اضطراب جدایی کودکان را بیشتر بشناسید

یکی از شایع‌ترین اختلالات در کودکان، اضطراب جدایی است که سلامتی آن‌ها را مورد تهدید قرار می‌دهد. اضطراب جدایی، نشانه‌ای از آگاهی کودک از جدا شدن والد (مادر – پدر)، مراقب یا پرستار است که کودک در هنگام جدایی احساس ناراحتی و ترس می‌کند. این نوع اضطراب از ۱۸ماهگی تا سه‌سالگی امری طبیعی است که بخشی از رشد طبیعی فرد محسوب می‌شود اما اگر بنا به هر دلیلی این اضطراب ادامه داشته باشد و به صورت نگرانی مفرط نسبت به والد یا فردی که کودک به شدت به آن وابسته است به وجود آید، از آن با نام اختلال اضطراب جدایی نام می‌برند.

آمارها حاکی از آن است که چهار تا پنج‌‌درصد کودکان از این اختلال رنج می‌برند که در صورت عدم پیگیری می‌تواند تا بزرگسالی ادامه یابد. روانشناسان، خانواده‌های تک‌والدی، محیط پر از استرس، مشکلات خانوادگی و نقل مکان را از جمله علل شایع بروز اختلال اضطراب جدایی در کودکان می‌دانند.

در رابطه با عوامل و نشانه‌های اختلال اضطراب جدایی کودکان، برخورد والدین با این قضیه و نوع درمان آن، نظرهای «مهرناز یکتا»، کارشناس ارشد روانشناسی بالینی را بخوانید:

علل اصلی اختلال اضطراب جدایی در کودکان را در چه می‌دانید؟

علت‌های مختلفی را برای این اختلال می‌توان برشمرد. یکسری از علت‌ها، بیولوژیکی و ژنتیکی هستند که به فعالیت دستگاه عصبی کودک مرتبط می‌شود، علل دیگر را می‌توان در خانواده‌ها جست‌وجو کرد مانند خانواده‌های تک‌والدی، خانواده‌هایی که الگوهای ارتباطی بسیار نزدیک و درهم‌تنیده‌ای دارند و نسبت به هم شدیدا وابسته‌اند، خانواده‌هایی که محیط زندگیشان مملو از استرس است و والدین دایما در حال تنش هستند یا خانواده‌هایی که یکی از افراد نزدیک‌شان را مانند یکی از فرزندان یا پدربزرگ یا مادربزرگ را از دست داده‌اند. علل دیگر مربوط به ویژگی‌های شخصیتی کودک می‌شود مثلا کودکان درونگرا یا خجالتی که مستعد این اختلال هستند.

با توجه به عللی که برشمردید، به نظر می‌آید که نقش والدین و خانواده از سایر عوامل دیگر پررنگ‌تر است.

می‌توان گفت که رفتار والدین به مساله اضطراب جدایی بیشتر دامن می‌زند، جدا از موارد برشمرده مربوط به خانواده، برخی از والدها باعث می‌شوند که کودک‌شان به آنها بسیار وابسته شود یا اینکه به آنها اجازه استقلال نمی‌دهند. بالطبع کودک وقتی بزرگ شود والدین بنا به هر دلیلی حتی در مدت زمان کوتاهی مانند ۳۰ دقیقه بخواهند از فرزندشان جدا شوند کودک دچار اضطراب می‌شود. می‌توان گفت در شکل‌گیری این اختلال خانواده و رفتارش بسیار مهم است.

کودک از جدا شدن کدامیک از والد (پدر –مادر) خود بیشتر رنج می‌برد؟

به این سوال دقیق نمی‌توان پاسخ داد چون برای هر کودکی ممکن است که متفاوت باشد چراکه این مساله به مراقب اصلی کودک باز می‌گردد. ممکن است گاهی پدر مراقب اصلی کودک باشد و گاهی مادر یا حتی پرستار.

آیا جنسیت کودک در شدت و ضعف این اضطراب نقش دارد؟

تحقیقات علمی نشان داده که میزان شیوع اضطراب چه به صورت طبیعی و چه اختلال در دختر و پسر یکی است.

چه هنگام اضطراب جدایی مشکل‌ساز می‌شود و به صورت غیرطبیعی و اختلال خود را نشان می‌دهد؟

زمانی اضطراب جدایی مشکل ساز می‌شود که طولانی مدت شود. مثلا اضطراب جدایی در دوران پیش‌دبستان در حد نرمال یک نشانه دلبستگی ایمن و سالم است که باید به صورت طبیعی بعد از سه تا چهار دقیقه از بین برود اما اگر نشانه‌های اضطراب طولانی شود به‌طوری‌که کودک تا اتمام ساعات مهد و مدرسه بی‌تابی کند و از خود نشانه‌های اضطراب جدایی را نشان دهد غیرطبیعی است که در این حالت می‌گوییم کودک دچار اختلال شده است که نیازمند درمان و مداخله است.

آیا اضطراب جدایی در کودکانی که وارد مهد یا دبستان می‌شوند، طبیعی است؟

اضطراب جدایی در دبستان یا مهد تا حدی طبیعی است مانند التماس کردن، گریه سر دادن و... . سیر نرمال این است که هر روز این علایم کمتر شود و کودک به محیط و افراد جدید اعتماد و عادت کند و از خود رغبت نشان دهد اما اگر با گذشت زمان این علایم از بین نرود و ادامه داشته باشد شکل اختلال و غیرنرمال به خود می‌گیرد. البته لازم است که والدین به این امر آگاهی داشته باشند که ترس از رفتن به مدرسه همیشه به معنای اختلال اضطراب جدایی نیست بلکه ممکن است کودک از اختلال ترس یا افسردگی رنج ببرد و از آنجا که خصوصیات و ویژگی‌های این اختلال‌ها با یکدیگر همپوشانی دارد برای تشخیص، والد باید حتما به روانشناس مراجعه کند.

نشانه‌های کودکی که از این اختلال رنج می‌برد چیست؟

نشانه‌ها به صورت جسمانی یا کلامی هستند. نشانه‌های جسمانی مانند سردرد، دل درد، ‌حالت تهوع، استفراغ که اصولا این علایم در کودکان دبستانی بیشتر دیده می‌شود یا نشانه‌های کلامی مانند فریاد زدن، ‌اعتراض کردن، گریه سردادن،‌ التماس کردن، چانه‌زدن با والد. در کودکان پیش دبستانی نیز دیدن کابوس با تم‌های جدایی نیز از علایم این اختلال است.

می‌توان گفت ترس کودکان از تنها خوابیدن به دلیل اختلال اضطراب از جدایی است؟

بله. چراکه یکی از نشانه‌های کودکانی که از اختلال اضطراب جدایی رنج می‌برند دیدن کابوس‌های شبانه با تم‌های جدایی است و به همین دلیل کودک از تنها خوابیدن واهمه دارد یا حتی وقتی که کودک کنار والدش می‌خوابد، مدام از خواب می‌پرد تا حضور والدش را در کنار خود چک کند.

شما به والدین برای جلوگیری از این اختلال در کودکانشان چه توصیه‌هایی می‌کنید؟

پدر و مادر باید بدانند که کودک هم نیاز به امنیت و ایمنی دارد و هم به استقلال و برای این پیشگیری از این اختلال بهتر است که والد از شش ماهگی به بعد به صورت مقطعی و در زمان‌های کوتاه‌مدت، کودکش را با یک مراقب دیگر تنها بگذارد تا کودک هم جدایی را تجربه کند و هم اعتماد به دیگران را. این آموزشی است که کودک باید در پایان یک سالگی ببیند و بعد از آن کودک باید از یک‌سالگی وارد بازی با همسالان شود و زمانی که پدر و مادر احساس کنند که کودک‌شان دچار اضطراب جدایی شده فورا آنها را به مهد بفرستند.

چه سنی را برای ورود این دسته از کودکان به مهد مناسب می‌دانید؟

سه سالگی بهترین زمان ورود به مهد است که کودک هم جدایی را تجربه می‌کند و هم می‌تواند با همسالان خود بازی کند.

آیا صحبت کردن پدر و مادر با کودک در هنگام جدایی در کاهش اضطراب نقش دارد؟

بله. والد به هنگام جدایی مثلا زمانی که کودک را می‌خواهد به مهد ببرد، باید روی موارد مثبت محیط جدید تاکید کند و آنچه که در این زمینه بسیار مهم است رفتاری است که والدین به هنگام جدایی از خود نشان می‌دهند که باعث اطمینان خاطر به کودک شود مانند اینکه وی را در آغوش بگیرد، نوازش کند یا اینکه در اوایل جدایی بهتر است والد بعد از آنکه فرزندش را ترک کرد، در گوشه‌ای بایستد و پنهانی نظاره‌گر رفتار کودک باشد که اگر اضطراب فرزندش تشدید پیدا کرد و علایم جسمانی از خود بروز داد، بازگردد چراکه این حس به کودک القا می‌شود که مادر و پدر من برگشت‌پذیرند. این موضوع در آینده به کودک کمک می‌کند تا از شدت اضطرابش کم شود.

بسیار دیده شده که والدین برای آنکه کودک بعد از جدایی قشقرق به پا نکند به وی باج می‌دهند و با وعده وعیدهایی مثل خریدن اسباب بازی و غیره سعی می‌کنند رفتار کودک‌شان را تصحیح کنند، از نظر شما آیا این کارها صحیح است؟

باج دادن غلط است چراکه بچه به گونه‌ای تربیت می‌شود که در قبال رفتن به هرجا یا هنگام جدایی از محیط بیرونی باید پاداشی دریافت کند، والدین می‌توانند به جای باج دادن یا دادن جایزه و اسباب بازی به تشویق کودک بپردازند. تشویق کلامی بیشتر از جایزه خریدن روی کاهش این اضطراب تاثیرگذار است.

بازی درمانی می‌تواند در درمان اختلال اضطراب جدایی نقش یاری‌کننده داشته باشد؟

روان‌درمانی کودک شامل یکسری از آیتم‌ها مانند بازی درمانی، هنر درمانی و موسیقی درمانی است که مشاور از طریق این موارد به عللی که منجر به این اختلال شده است پی می‌برد. کودک در بازی‌های خود خشم و اضطرابش را نشان می‌دهد و مشاور به شدت از اضطراب و هیجاناتش آگاه می‌شود و آسان‌تر به درمان کودک می‌پردازد حتی اگر لازم باشد در بازی درمانی، والد هم وارد بازی شود. در هنردرمانی نیز مشاور و روانشناس به وسیله نقاشی، خطوط به‌کار رفته شده و رنگ‌های استفاده شده می‌تواند به هیجانات کودک بدون هیچ‌گونه سانسور و مداخله‌ای پی ببرد و با آگاهی از آنچه که در درون کودک می‌گذرد، به وی کمک می‌کند تا زودتر این اختلال درمان شود.

مقاله‌های مرتبط با این موضوع

با اضطراب جدایی کودکان چه کنیم؟