اصول کتاب‌خوانی برای کودک کم‌شنوا: راهنمای معلمان و کارشناسان

کتاب‌خوانی برای کودکان و نوجوانان کم‌شنوا و ناشنوا بسیار لازم و مفید است و سبب بهبود همهٔ مهارت‌های زبانی آنان می‌شود. مهارت‌های زبانی کودکان عامل اصلی تعیین‌کنندهٔ کسب مهارت‌های اساسی و از طرفی،‌ مؤثرترین عامل در موفقیت خواندن آنان در بزرگ‌سالی است. در این مقاله، نکاتی برای معلمان و کارشناسان کودکان گفته خواهد شد که بسیار مفیدند. روزانه، برای همهٔ دانش‌آموزان‌تان، در هر مقطعی که هستند، کتاب بخوانید. کتاب‌خوانی روزانه برای دانش‌آموزان، سبب ارتقای مهارت‌های بینایی، افزایش گنجینهٔ واژگان و درک خواندن آنان می‌شود. نقش شما در مقام معلم در کتاب‌خوانی کودکان این است که:

• برای آن‌ها محیط کتاب‌خوانی غنی‌ای ایجاد کنید.
• کتاب‌های خوبی به آن‌ها معرفی کنید و در اختیارشان قرار دهید.
• عادت‌ها و رفتارهای مناسب خواندن را به آن‌ها نشان دهید.
• دانش‌آموزان را به خواندن کتاب‌های داستانی افسانه‌ها و داستان‌های غیرافسانه‌ای، مجلات، کتاب‌های کمدی و روزنامه‌ها ترغیب کنید.
• آن‌ها را تشویق کنید که دربارهٔ خودشان هم مطالبی بخوانند.

بنابراین آنچه می‌بایست در مدرسه یا مرکز ویژهٔ کودکان کم‌شنوا مشاهده شود، فضایی است که در آن معلم به کودکان کم‌شنوا می‌آموزد چگونه کتاب بخوانند؛ علاوه بر این، دانش‌آموزان می‌توانند دربارهٔ آنچه قصد دارند بخوانند یا خوانده‌اند با هم‌کلاسی‌ها و معلم‌شان صحبت کنند، برداشت خود را از کتاب‌های خوانده‌شده در کلاس مطرح کنند و معلم نیز به گفته‌های آنان با دقت گوش دهد و به دانش‌آموزان بگوید که تا چه حد کارشان درست بوده است.

 اصول مهم در کتاب‌خوانی برای کودکان کم‌شنوا و ناشنوا

در سال ۱۹۹۷، شپلر[1] پانزده اصل مهم را مطرح کرد که معلمان می‌بایست هنگام کتاب‌خوانی برای کودکان کم‌شنوا در نظر داشته باشند. بررسی او بر اساس کارهایی است که والدین ناشنوا به هنگام کتاب‌خوانی برای فرزندان ناشنوا و کم‌شنوای خود انجام می‌دهند. این اصول عبارت‌اند از:

۱. داستان‌ها را به زبان اشاره برگردانید. تأکید اصلی را بر انتقال مفاهیم بگذارید و از اشاره‌های دستی فراوان استفاده کنید.

۲. در محدودهٔ دید کودک باشید. هنگام خواندن طوری قرار بگیرید که کودک هم چهرهٔ شما را هنگام صحبت کردن (زبان گفتاری) ببیند و هم بیان‌تان با زبان اشاره را مشاهده کند.

۳. توضیحاتی به محتوای داستان بیفزایید. دربارهٔ متن داستان توضیحاتی برای کودک بیان کنید که مطلب کاملاً برایش قابل‌فهم شود.

۴. داستان را چندین‌بار بخوانید و به‌تدریج از «داستان‌گویی» به «داستان‌خوانی» برسید. دفعات اولی که برای کودک داستان می‌گویید مطمئن شوید متوجه داستان شده است و هیچ بخشی از آن نیست که کودک آن را نفهمیده باشد. سپس آرام‌آرام تأکیدتان را بر متن نوشته‌شدهٔ داستان، بیشتر و بیشتر کنید.

۵. اجازه دهید که کودک در پروسهٔ خواندن شما را راهنمایی کند. کودکان دوست دارند چه کتاب‌هایی برای‌شان خوانده شود؟ اگر کودک مایل است فقط قسمتی از کتاب را برایش بخوانید و سپس به سراغ باقی قسمت‌ها بروید، چه؟ کاری را بکنید که او دوست دارد.

۶. معانی و مفاهیم انتزاعی را به‌صورت واقعی، ملموس و محسوس درآورید. معانی پوشیده و در لفاف را واضح و روشن برایش بیان کنید.

۷. با تغییر محل اشاره کردن، فضای داستان را تغییر دهید. گاهی روی صفحهٔ کتاب اشاره کنید، گاه جلوی صورت کودک و گاه نیز در محل عادی و معمول.

۸. نوع اشاره کردن‌تان را با فضای داستان مطابقت دهید. احساسات خود را نشان دهید و بااحساس قصه بگویید. با اشاره‌ها بازی کنید و با انجام دادن اغراق‌آمیز حرکات، حالات و بیان چهره‌ای خود، شخصیت‌های داستان و هیجانات و احساسات‌شان را به کودک نشان دهید.

۹. مفاهیم موجود در داستان‌ها را با دنیای واقعی کودک ارتباط دهید. شخصیت‌های داستان را با زندگی کودک پیوند بزنید.

۱۰. برای اینکه توجه کودک حفظ شود راهکارهای تازه‌ای به کار ببرید. برای جلب‌توجه کودک، آرام به پشت شانه‌اش بزنید، یا با کنار آرنج، آرام به پهلویش بزنید.

۱۱. برای اینکه کودک را به فضای داستان بیاورید «خیره» به او «نگاه» کنید. هنگام خواندن داستان نگاه‌تان به او باشد.

۱۲. برای فهماندن مفاهیم به او، برایش نمایش بازی کنید. پس از خواندن داستان از روی کتاب، نمایش آن را برایش اجرا کنید.

۱۳. برای نشان دادن عبارت‌های تکراری کتاب، از اشاره‌های متفاوت استفاده کنید. اگر عبارتی مدام در داستان تکرار می‌شود، اشارهٔ خود را برای آن عبارت تغییر دهید.

۱۴. محیطی شاد و مفرح و تشویق‌کننده به وجود آورید. کودک را تشویق کنید نظرش را دربارهٔ داستان بگوید و به عقایدش گوش کنید و به آن‌ها احترام بگذارید.

۱۵. انتظارتان از کودک این باشد که روزی خودش کتابخوان شود. به موفقیت‌های کودک باور داشته باشید و برایش بخوانید و بخوانید و بخوانید!

کتاب‌های مناسب کودکان کم‌شنوا

برای کودکان ناشنوا و کم‌شنوا، کتاب‌های مناسب فراوانی دردسترس است. بانک اطلاعاتی برندگان جوایز در حوزهٔ ادبیات[2]، فهرستی از کتاب‌های داستان انگلیسی برای کودکان کم‌شنوا دردسترس عموم قرار داده است. کتاب‌های پرتصویر، با تصاویر نه‌چندان پیچیده و گویا و به‌ویژه با نوشته‌های کم برای کودکان کم‌شنوا و ناشنوا مفیدتر است. همواره به سطح زبانی کودک توجه داشته باشید و برای کودکان کم‌شنوا، معمولاً بهتر است با کتاب‌های یک ردهٔ سنی پایین‌تر از سن تقویمی کودک آغاز کنید. آنچه معیار ما برای کودک کم‌شنواست، سن شنوایی کودک است؛ یعنی، زمانی که سمعک گرفته یا کاشت حلزون انجام داده و تحت توان‌بخشی بوده است (موللی، ۱۳۹۷).

منابع:

موللی، گیتا (1397)، کودکان کم‌شنوا، نشر دانژه، تهران.

Schleper, D. R. (1997). Reading to Deaf Children: Learning from Deaf Adults. Washington, DC: Laurent Clerc National Deaf Education Center at Gallaudet University. (ISBN 0-88095-212-1)

Database of Award-Winning Children's Literature, complied by Lisa R. Bartley,The Children's Literature Web Guide.

پی‌نوشت:

[1]. Schleper