چگونگی آموزش مفاهیم ریاضی به کودکان پیش دبستانی
بررسی چالش‌های آموزش مفاهیم ریاضی به کودکان پیش دبستانی
امروزه آموزش و پرورش در دوره پیش دبستان به عنوان درون‌دادی حساس هم از نظر رشد کلی یک فرد و هم از نظر تأثیر در پذیرش و نگهداری کودکان در سطوح ابتدایی مورد تأکید فراوان قرار گرفته است. محققان نیز نشان داده اند که آموزش و پرورش در دوره پیش دبستان چنانچه با هدف شکوفا کردن رشد طبیعی کودکان صورت می‌گیرد، می‌بایست از نظر رویکردی، کودک‌محور باشد، بر پایه علایق و طبیعت کودکان استوار باشد و متوجه نیاز‌های همه جانبه آن‌ها گردد؛ زیرا در این صورت تأثیر بیشتری خواهد داشت.
در این راستا فروبل اعتقاد دارد که مرحله پیش از دبستان، گامی اساسی در پلکان تجربه تربیتی است. وی همچنین معتقد است که بازی، تمایل طبیعی کودک و اساسی ترین پایه برای رشد وی محسوب می‌شود.
بنابراین، می‌توان نتیجه گرفت که بازی وسیله‌ای برای ارائه پیام‌های آموزشی در دوره پیش دبستان است. بر این اساس، لازم است قسمتی از برنامه روزانه کودکان طوری طراحی شود که در بازی‌های آزاد شرکت نمایند و ساعت‌های باقیمانده را نیز به فعالیت‌های سازمان یافته و هدایت شده سپری کنند.
تحقیقات به اثبات رسانده است که چنانچه آموزش مفاهیم ریاضی از طریق شیوه‌هایی که با زندگی روزمره کودک ارتباط دارد انجام گیرد، کودک خیلی زود، پیش از آنکه پای به دبستان گذارد، اندیشه‌ها و مفاهیمی از مطالب ریاضی به دست می آورد؛ زیرا ریاضی در واقع زبانی برای تعریف و بیان اندازه‌ها، نظامی برای شمارش و ... است. مفاهیمی همچون کم، زیاد، کوچک، بزرگ، خالی، پر، سبک، سنگین و... از جمله مفاهیم مهمی هستند که کودکان پیش از دبستان به تدریج شروع به فراگیری آنان میکنند.
در گذشته وقتی کسی می‌خواست بگوید که چند رأس حیوان دارد، عددی در اختیار نداشت. پس چند سنگ ریزه برمی‌داشت و به عنوان نماینده هر حیوان یکی از آن‌ها را درون کیسه‌ای می‌انداخت. لذا بی‌معنا نیست که به منظور بیان حساب از واژه انگلیسی حساب کردن (Calculate) به معنای سنگ استفاده می‌شود. پس از مدتی برای شمردن از چوب خط استفاده می‌شد. چوبی را برمی‌داشتند و برای هر موضوعی یک شکاف یا خط روی آن می‌انداختند اما کلمه‌ای وجود نداشت که اعداد را به کمک آن بیان کنند. گام بعد به کار بردن انگشتان برای شمارش بود.
بنابراین در زبان انگلیسی به منظور بیان عدد‌های یک رقمی (۱تا۹) از واژه «Digit» به معنای انگشت استفاده می‌شود و از آنجا که نوع انسان دارای ۱۰ انگشت بود، از سیستم شمارشی براساس ۱۰ استفاده شد. پس از طی قرون متمادی بشر عدد را اختراع کرد؛ لیکن هر قومی سیستم عددی خاص خویش را به کار می‌برد. آنچه ما هم اکنون مورد استفاده قرار می‌دهیم، یک سیستم عددی است که هندیان هزاران سال پیش در هندوستان اختراع کردند. این سیستم به وسیله بازرگانان عرب در قرن نهم میلادی به اروپا رسید. در این سیستم تمامی اعداد تا رقم ۹ نوشته می‌شوند و سپس با آوردن یک صفر، شمارش از نو آغاز می‌گردد.
مراحل آموزش مفاهیم ریاضی
آموزش مفاهیم ریاضی در سه مرحله به شرح زیر ارائه می‌شود.
- مرحله آموزش مجسم (آموزش به وسیله اشیا)
- مرحله آموزش نیمه مجسم (به وسیله تصاویر و اشکال)
- مرحله مجرد (آموزش به نمادهای ذهنی)
مرحله آموزش مجسم (آموزش به وسیله اشیا):
این مرحله اساسی‌ترین مرحله آموزش محسوب می‌شود. مربی مفاهیم ریاضی را با استفاده از اشیای مختلفی که در محیط آموزشی وجود دارد، به شیوه ای عینی و محسوس به کودک ارائه می‌کند.
مرحله نیمه مجسم (آموزش به وسیله تصاویر و اشکال):
در مرحله نیمه مجسم، مربی به منظور استمرار و پیشرفت یادگیری، مفاهیم را در قالب تصاویر و با استفاده از الگوهای گوناگون به کودک ارائه می‌دهد.
مرحله مجرد (آموزش به وسیله نمادهای ذهنی):
این مرحله بر شناخت کودک تکیه دارد. پس از آموختن مفاهیم با استفاده از اشیا، اشکال و تصاویر مربی سعی دارد بین اشیای عینی از یک سو و تصاویر همان اشیا از سوی دیگر رابطه‌ای ایجاد کند.
در این مرحله، کودک تصویر شیء را به جای خود شیء در نظر می‌گیرد. بدین ترتیب، شیوه آموزش از حالت عینی و مجسم به سوی مفاهیم ذهنی سوق پیدا می‌کند و تصاویر جای اشیا را می‌گیرند. سپس علائم به جای تصاویر می‌نشینند و در نتیجه، آموزش از مرحله مجسم به نیمه مجسم و در نهایت، به مفاهیم ذهنی سیر می‌کند.
برخی روش‌های آموزش مفاهیم ریاضی
به منظور آموزش برخی از مفاهیم ریاضی و یا هر نوع مفهوم دیگر، مربی می‌بایست ابتدا در کودکان انگیزه کافی ایجاد کند. این هدف می‌تواند با تعریف یک داستان مربوط به واحد کار انجام شود. در کلاس‌های پیش از دبستان ساعت خاصی به ریاضی اختصاص ندارد.
بنابراین، مربی سعی می‌کند در خلال آموزش‌های دیگر، مفاهیم ریاضی را به صورت عینی و ملموس آموزش دهد و برای انتقال هر چه بهتر این مفاهیم از هر آنچه در اطراف خود دارد استفاده می‌کند تا کودکان از مفاهیم ریاضی تصوری دور از ذهن نداشته باشند و بین مفاهیم ریاضی و زندگی روزمره خود ارتباطی مطلوب برقرار کنند.
آموزش مفهوم داخل- خارج:
مربی می‌تواند در داخل حیاط یک گردی بکشد و از کودکان بخواهد که به داخل گردی بروند و بعد، از آن بیرون بیایند.
آموزش مفهوم بالا- پایین:
مربی یک کتاب در بالای میز و یک توپ در پایین میز می‌گذارد. سپس از کودکان می‌پرسد که کتاب کجای میز است و کودکانی که از قبل مفهوم بالا و پایین را کسب کرده‌اند، پاسخ صحیح را ارائه میکنند.
آنگاه می‌پرسد: «توپ در کجای میز قرار دارد؟» کودکان پاسخ می‌دهند.«پایین میز.» به این طریق، کودکان دیگر نیز مفهوم بالا و پایین را فرا می‌گیرند و سپس نوبت به تمرین می‌رسد. مربی از کودکان می‌خواهد کتاب هایشان را بالای و کیف هایشان را پایین میز قرار دهند.
آموزش مفهوم راست و چپ:
مربی ابتدا می بایست تشخیص دهد که کدامیک از کودکان چپ دست و کدامیک راست دست اند. سپس به کودکان می‌گوید: «بچه ها، بیشتر آدم‌ها مداد را با دست راست می‌گیرند و می‌نویسند، مثل شما. دستی که شما با آن نقاشی می‌کنید راست است و دست دیگرتان چپ، ولی بعضی‌ها هم با چپ می‌نویسند.»یا می‌گوید: «بچه‌ها، شما که طرف پنجره نشستید سمت راست کلاس هستید و آنهایی که سمت در نشسته‌اند، سمت چپ کلاس‌اند. پس پنجره سمت راست شماست و در، سمت چپ شما.»
آموزک در رابطه با آموزش مفاهیم ریاضی به کودکان پیش دبستانی و دبستانی بسته‌های آموزش خلاق زیر را پیشنهاد می‌دهد
منبع
مجله رشد آموزش پیش دبستانی، شماره ۲۸، پاییز ۹۴
لینک کوتاه