اختلال گفتاری لیسپ (lisp) در کودکان

لیسپ نوعی اختلال گفتاری است که بسیاری از ما در طول زندگی با آن روبه‌رو شده‌ایم. حدود 23 درصد از افراد در زندگی خود به لیسپ دچار می‌شوند. کودکان در سال‌های ابتدایی زندگی در توانایی‌های گفتاری و زبانی مهارت می‌یابند اما ممکن است در این روند نقص و اختلالی به وجود بیاید. بیش‌تر این نقص‌ها طبیعی و بخشی از فرآیند معمول رشد هستند. برخی از این نقص‌ها ممکن است با ورود کودک به کودکستان بروز کند و برخی دیگر نیز با ورود آن‌ها به مدرسه.

لیسپ اختلالی است که در آن، کودک، هم‌آواها (صامت‌ها)ی مختلف را نمی‌تواند به‌درستی بگوید و آن‌ها را نوک زبانی ادا می‌کند. مثلا آوا (صدا)ی «س» را مانند «ث» عربی و »ز» را مانند «ظ» عربی ادا می‌کند.

انواع لیسپ در کودکان

1. قدامی (لیسپ فرونتال)
2. دندانی (لیسپ دِنتال)
3. کامی (لیسپ پِلِیتال)
4. جانبی (لیسپ  لترال)

لیسپ قدامی یا فرونتال

زمانی رخ می‌افتد که کودک دندان‌های شیری قدامی خود را از دست داده باشد. در این حالت زبان از بین دو دندان باقی مانده، که به دلیل خالی بودن میان‌شان از هم فاصله دارند، خارج می‌شود و آوای «س» و «ز» به‌درستی ادا نمی‌شود.

لیسپ دندانی

شبیه به لیسپ قدامی است، با این تفاوت که به جای این‌که زبان از بین دندان‌ها خارج شود، در هنگام ادای آواها، به پشت دندان‌ها فشار می‌آورد.

لیسپ کامی

زمانی که هنگام ادای آواها، قسمت میانی روی زبان به سقف دهان می‌چسبد و آوای «س» مانند «ش» و آوای «ز» مانند «ژ» ادا می‌شود.

لیسپ جانبی

زمانی که در هنگام ادای آوا، کناره‌ی زبان به سقف دهان بچسبد. در این حالت ممکن است آوای «س»، شبیه «ش» و آوای «ز» نیز شدید و با زحمت ادا شود.

از میان این موارد، لیسپ قدامی یک اتفاق طبیعی است و با رشد دندان‌های دائمی کودک از بین می‌رود. اما سه مورد دیگر باید درمان شوند.

دلایل بروز لیسپ در کودکان

دلایل بسیاری برای ایجاد لیسپ در کودکان گفته شده است. این دلایل یک طیف گسترده دارند که سبب بروز لیسپ می‌شوند. به طوری که نمی‌توان گفت دلیل اصلی لیسپ چیست. ممکن است چندین دلیل دست به دست هم بدهند و سبب ایجاد لیسپ در فرد بشوند. پژوهشگران برای لیسپ دلایل زیر را معرفی کرده‌اند:

• اختلال آناتومیک دهان: بی‌نظمی در دندان‌ها و اندازه‌ی غیرطبیعی زبان می‌تواند سبب ایجاد لیسپ شود. هم‌چنین کوچک یا بزرگ بودن بیش از اندازه حفره‌ی دهان و بالا یا پایین بودن سقف آن می‌تواند سبب لیسپ باشد. این عامل‌ها بیشتر دلیل ژنتیکی و ارثی دارند. بنابراین بسیاری از کودکانی که دچار لیسپ هستند، در خانواده‌ی خود سابقه‌ی این اختلال را داشته‌اند. بنابراین ناهنجاری‌های دهان و دندان اولین و مهم‌ترین دلیل بروز لیسپ است.

برخی خانواده‌ها لیسپ کودک خود را مزیتی برای او می‌دانند. برای آن‌ها لیسپ، کودک‌شان را شیرین‌تر می‌نماید. بنابراین کودک نیز ترجیح می‌دهد به لیسپ خود ادامه دهد چرا که از این راه بیش‌تر به او توجه خواهد شد. در این خانواده‌ها وقتی سن کودک بالا می‌رود خانواده تصمیم می‌گیرند که لیسپ او را درمان کنند؛ در حالی که بهترین زمان‌ها برای درمان لیسپ او از دست رفته است. اگر دوست دارید درباره لیسپ اطلاعات بیشتری کسب کنید، مقاله درمان اختلال گفتاری لیسپ (Lisp) در کودکان را در سایت آموزک مطالعه فرمایید.

• اختلال در رشد: گاهی کودک در فرایند رشد خود دچار اختلال یا تاخیر می‌شود. مهم‌ترین عامل اختلال در رشد، بیماری‌های مزمن و شدیدی است که کودک به آن‌ها دچار می‌شود. برای نمونه کودکی که عفونت مکرر کلیوی دارد در رشد تاخیر دارد و همه‌ی جنبه‌های رشد او و حتی رشد کلامی مختل می‌شود و ممکن است در ادای برخی واژه‌ها و آوا مشکل داشته باشد. لیسپ می‌تواند یکی از اختلال‌های خفیف در این زمینه باشد.

• اختلال خفیف در شنوایی: همان‌طور که می‌دانید، لازمه سخن گفتن صحیح، شنوایی سالم است. کودک با شنیدن واژه‌ها می‌تواند راه صحیح ادای آن‌ها را یاد بگیرد. اهمیت سیستم شنوایی سالم در شکل‌گیری گفتار مناسب و صحیح به اندازه‌ای است که در غربالگری‌هایی که در دوره‌ی کودکی انجام می‌شود، اگر پزشک به اختلال در سخن گفتن کودک شک کند، ابتدا آزمون‌های سنجش سلامت شنوایی را انجام می‌دهد. سپس به دنبال کشف عواملی مانند اختلال‌های دهان و دندان می‌رود. اما در مورد لیسپ، اختلال شنوایی عامل درجه‌ی 2 به حساب می‌آید. چرا که در لیسپ، فرد می‌تواند حرف بزند و سخن دیگران را هم خوب متوجه می‌شود. او فقط در ادای چند حرف مشکل دارد. پژوهشگران مشاهده کرده‌اند که برخی از کودکانی که دچار لیسپ هستند از اختلال خفیف شنوایی رنج می‌برند به گونه‌ای که برخی آواها را از ابتدا، اشتباه می‌شنوند و بر همین اساس، آن‌ها را اشتباه تلفظ می‌کنند.

• لیسپ در اطرافیان: گاهی ممکن است پدر یا مادر کودک و یا هردوی آن‌ها لیسپ درمان نشده داشته باشند و کودک با این‌که اختلالی ندارد ادای آواها را از آن‌ها تقلید کند و ناخواسته آواها را اشتباه تلفظ کند. این اتفاق در خانواده‌های تک سرپرست و خانواده‌هایی که روابط اجتماعی مناسبی ندارند بیش‌تر است. از سویی برخی از افراد خانواده با کودک با زبان کودکانه و ناقص سخن می‌گویند. این افراد گمان می‌کنند با کودک همراهی می‌کنند و به او از این راه ابراز علاقه و محبت می‌نمایند. در حالی که درواقع دارند ساختار زبانی و واجی کودک را به هم می‌ریزند. بنابراین بهتر است به همه‌ی اعضای خانواده گوشزد شود که با کودک به شکل طبیعی و بدون تغییر لحن و تلفظ آواها صحبت بشود.

• استرس یا ضربه‌ی روحی و جسمی: برخی کودکان بعد از تجربه‌ای تلخ (مانند تجاوز یا از دست دادن نزدیکان) ممکن است دچار لیسپ شوند. این رفتار بخشی از فرایند «بازگشت به دوره‌ی ایمن‌تر» است. هر کودکی در ابتدای زندگی در ادای برخی آواها مشکل دارد که رفته رفته این مشکل برطرف می‌شود. اما کودکی که دچار ضربه‌ی روحی شدید شده است، ناخودآگاه تمایل دارد که به آن سنین و شرایط امن آن زمان برگردد. بنابراین شروع به سخن گفتن با لیسپ می‌کند. از رفتارهای دیگر در فرایند «بازگشت به دوره‌ی ایمن‌تر» می‌توان به خیس کردن رختخواب و خوابیدن با چراغ روشن در اتاق اشاره کرد. این فرایند درواقع یک پاسخ دفاعی برای تحمل صدمات روحی است.

همان‌طور که در متن بالا خواندید برخی کودکان از تجربه تلخ سوء استفاده‌ جنسی از کودکان یا مواجهه کودکان با مرگ عزیزان ممکن است دچار لیسپ (lisp) شوند. آموزک به والدین پیشنهاد می‌کند درباره دو مورد ذکر شده مطالعه بیشتری داشته باشند تا در زمان مواجهه بدانند چه رفتار و اقداماتی برای کودک خود انجام دهند.

• بیماری‌های تنفسی: کودکی که اختلال تنفسی به‌ویژه در مجاری تنفسی فوقانی (حلق و بینی) دارد، معمولا مجبور است از راه دهان نفس بکشد. بنابراین تلاش می‌کند در هنگام سخن گفتن آواهایی را که سبب بسته شدن دهانش می‌شوند ادا نکند. برای ادای آواهای «س» و «ز»، باید دندان‌های‌مان را روی هم قرار دهیم و این کار، راه تنفس از راه دهان‌مان را  می‌بندد. کودکی که در مجاری تنفسی خود اختلال دارد، نمی‌تواند این اتفاق را تحمل کند. بنابراین سعی می‌کند در هنگام ادای این آواها، با دهان باز آن‌ها را به گونه‌ای دیگر تلفظ کند و در نتیجه لیسپ ایجاد می‌شود. این اتفاق در کودکانی که لوزه‌ی متورم دارند زیاد دیده می‌شود. آن‌ها معمولا برای تنفس، دهان خود را باز نگه می‌دارند. به گونه‌ای که شاخصه‌ی بالینی تشخیص لوزه‌ی متورم و ملتهب در یک کودک همین دهان همواره باز است (صورت مخصوص کودکان مبتلا به تورم لوزه: Adenoid Face). بنابراین در هنگام روبه‌رو شدن با کودکی که لیسپ دارد، بهتر است او را از نظر سلامت و باز بودن کامل مجاری تنفسی بررسی کنیم.

• به جلو رانده شدن غیر اختیاری زبان: برای صحیح سخن گفتن، زبان باید در جای درست باشد. وقتی بر اثر کارهایی مانند مکیدن بیش از حد پستانک یا انگشت، به زبان فشار نابه‌جا می‌آید و در نتیجه عضلات زبان به‌خوبی رشد نمی‌کنند، زبان در اصطلاح «شل می‌شود» و در هنگام سخن گفتن به جلو رانده می‌شود و فرد در ادای آواهایی که مربوط به حرکات زبان است دچار اختلال می‌شود. مثلا در هنگام ادای آوای «س»، زبان تمایل دارد که از دهان خارج شود و بنابراین این آوا به شکل «ث» عربی ادا می‌شود.

پیشگیری از بروز لیسپ در کودکان

والدین می‌توانند با جایگزینی شیردهی طبیعی به نوزاد به جای استفاده از شیشه شیر و محدود کردن استفاده از پستانک، به تقویت عضلات زبان کمک کنند. هم‌چنین با تمرین‌هایی مانند خوردن مایع با نی، به رشد و تقویت عضلات زبان و دهان کودک خود کمک کنند. از سویی باید کودک خود را با برنامه منظم نزد پزشک برده و او را از نظر بیماری‌های تنفسی و وجود انسداد در مجاری هوایی بررسی و در صورت وجود بیماری، آن را درمان نمایند. شنوایی کودک نیز باید به دقت بررسی شود و حتی اختلال شنوایی خفیف نیز نباید از نظر والدین و پزشک کودک دور بماند. بعد از انجام همه‌ی این کارها، والدین و اطرافیان کودک باید مراقب باشند که خودشان صحیح حرف بزنند یا اگر خودشان به لیسپ درمان نشده دچار هستند، از صداهای آموزش واژه‌ها که در نرم افزارهای مختلف آموزشی وجود دارند کمک بگیرند و به فرزند خود بگویند که روش صحیح ادای این نویسه یا واژه به این شکلی است که در این فایل صوتی پخش می‌شود. کودک باید بداند که تلفظ شما اشتباه است.