ضرورت ایجاد کتابخانه های کودک محور
دوران کودکی بااهمیت‌ترین دوره یادگیری در زندگی هر فردی است. آن‌چه فرد در سنین کودکی می‌آموزد می‌تواند برای همه عمر در وجودش پایدار و ماندگار شود و نه تنها آینده کودک، بلکه آینده جامعه را دگرگون کند. شکل‌گیری و تقویت بنیان‌های سوادآموزی در وجود کودک، وی را به فردی علاقه‌مند به خواندن و یادگیری تبدیل می‌کند و اگر این علاقه به کتابخوانی از زمان کودکی در فرد شکل بگیرد و کتاب‌های باکیفیت نیز در اختیار او قرار گیرند، راهی برای کودک گشوده می‌شود تا برای همه عمر از خواندن لذت ببرد، کتاب خوب را بشناسد و با آن ارتباط برقرار کند، هنر را درک کند و زیبایی‌های آن را تحسین کند، ارزش‌های زندگی را بیاموزد و در آینده فردی پاسخگو در برابر نیازهای جامعه باشد، و هر آن‌چه بتواند راهگشای کودک در این مسیر باشد، بی تردید اثری شگرف بر زندگی فرد و جامعه دارد.
مدرسه و خانواده دو بنیان مهم آموزشی هستند که هر یک در این روند نقشی ویژه دارند اما آیا به راستی این‌ها به تنهایی می‌توانند کتاب را به این شکل وارد زندگی کودک کنند و این نقش فراگیر را به تمامی عهده‌دار شوند؟ حتی اگر فرض کنیم این دو نهاد بخشی از این وظیفه را بر عهده می‌گیرند، کیفیت و اثرگذاری آن‌ها در مناطق محروم چگونه است و کودکان این مناطق چه بهره‌ای از کتاب و کتابخوانی می‌برند؟
کتابخانه ها از مرکزهایی هستند که می‌توانند این نقش آموزشی و اثرگذار را به بهترین شکل اجرا کنند. کتابخانه های بسیاری در کشور ما وجود دارند که با وجود آن‌که نام کتابخانه کودک را یدک می‌کشند، تنها کارکرد یک انبار کتاب را دارند و نتوانسته‌اند آن‌گونه که باید نقش خود را در این زمینه ایفا کنند. کودکان تنها برای گرفتن کتاب به این کتابخانه ها می‌آیند و این گروه از کودکان نیز از آن دسته‌ای هستند که مدرسه یا خانواده توانسته‌اند تا حدی علاقه به کتاب را در وجود آن‌ها بپرورانند. اما این کتابخانه، خود به عنوان یک مرکز ترویجی، نتوانسته کودک را به سوی خود بکشاند و او را با دنیای زیبا و افسون‌کننده کتاب آشنا کند.
برنامه با من بخوان، در پی اجرای طرح ترویج کتاب و کتابخوانی برای کودکان خانواده‌های کم‌درآمد، مناطق محروم و کودکان در بحران، و با زیر پوشش قرار دادن بیش از ۴۵۰۰۰ کودک و ۱۵۰۰ آموزگار در مدرسه‌های ۱۶ استان ایران طی هفت سال گذشته، در سال جدید تجهیز و توجه ویژه به کتابخانه ها را به عنوان رویکردی جدید برای ادامه راه‌اش برگزیده است.
شعار اصلی برنامه با من بخوان، «همه کودکان حق دارند کتاب‌های باکیفیت بخوانند»، در یک سال گذشته در کتابخانه های گوناگونی در سراسر ایران نمود پیدا کرده و افزون بر در دسترس قرار دادن کتاب‌های باکیفیت از طریق این کتابخانه ها، تلاش شده است روحی در کالبد این کتابخانه ها دمیده شود و شوری به فضای بی‌رونق آن‌ها داده شود. برپایی منظم نشست‌های بلندخوانی و انجام فعالیت‌های در پیوند با کتاب مانند نمایش و نقاشی و کاردستی و گفت‌وگو در مورد کتاب در این کتابخانه ها توانسته‌اند فضای این کتابخانه‌ها را به فضایی پرجنب‌وجوش و پویا تبدیل کنند. همه اجزاء و برنامه‌های این کتابخانه‌ها کودکان را به خواندن تشویق می‌کنند، به آن‌ها آرامش و شادی می‌بخشند و کودکان می‌توانند خلاقیت و تخیل خویش را در آن‌ها پرورش دهند. در یک کتابخانه کودک‌محور با من بخوان، هر روز در چندین نوبت برای گروه‌های سنی گوناگون نشست‌های بلندخوانی برگزار می‌شود و کودکان پس از خواندن کتاب درباره آن گفت‌وگو می‌کنند، نقاشی می‌کشند، ماسک شخصیت‌های داستان را می‌سازند، با کمک مربی‌هایشان عروسک درست می‌کنند و با آن‌ها به اجرای نمایش می‌پردازند. کودکان به جای رعایت سکوت، با ورود به فضایی پر شور و هیجان فرصت می‌یابند تا تجربه‌های فراوانی بیاندوزد.
نشست بلندخوانی کتابخانه انجمن وفا، کرمانشاه
اجرای نمایش پس از بلندخوانی کتاب کتابخانه استاد هه‌ژار، روستای ربط، آذربایجان‌غربی
کتابدار چنین کتابخانه ای یک ترویج‌گر کتاب است که برای بلندخوانی و انجام فعالیت‌های در پیوند با کتاب‌ها، شیوه فضاسازی کتابخانه های کودک‌محور، چگونگی داشتن محیط سرشار از سواد در کتابخانه، شناخت کتاب باکیفیت و ادبیات کودک، در کارگاه‌های ویژه با من بخوان آموزش دیده است.
فعالیت‌های یک کتابخانه کودک‌محور به ساختمان کتابخانه محدود نمی‌ماند و کتابدار-ترویج‌گری که مسئولیت کتابخانه را بر عهده دارد، کتاب و دنیای شگفت‌انگیز آن را به مدرسه‌های پیرامون و مراکز دیگری که در اطراف کتابخانه قرار دارند، می‌برد. برای این منظور کیف‌های کتاب ویژه‌ای طراحی شده‌اند که با کتاب‌هایی مناسب پایه‌های تحصیلی پر می‌شوند و در اختیار آموزگاران مدرسه‌های دورتری قرار می‌گیرند که دانش‌آموزانشان نمی‌توانند به طور مستقیم از کتاب‌های کتابخانه بهره ببرند. این کیف کتاب به شکل یک کتابخانه دیواری در کلاس نصب می‌شود، آموزگار طی چند هفته یا چند ماه کتاب‌ها را برای دانش‌آموزان کلاس‌اش بلندخوانی می‌کند، فعالیت‌های در پیوند با کتاب را با آن‌ها انجام می‌دهد و کتاب‌ها را به امانت به دانش‌آموزان می‌دهد. پس از این مدت، کیف را به کتابخانه برمی‌گرداند و کیفی حاوی کتاب‌هایی دیگر را تحویل می‌گیرد و به کلاس می‌برد.
نمایش و توضیح کارکرد کیف‌های کتاب مراسم گشایش کتابخانه یحیی مافی، معلم‌کلایه، قزوین
کتابدار-ترویج‌گری که کتاب‌های کتابخانه را به بیمارستان کودکان می‌برد و برای کودکان بیمار بلندخوانی می‌کند
در تعریف یک کتابخانه کودک‌محور تراز رغبت کودکان و نیازها و حقوق کودکان مورد توجه قرار می‌گیرند. تراز رغبت کودکان به معنای سطحی از جذابیت و گیرایی یک مکان یا وسیله برای کودک است که کودک را به بازگشت به آن مکان یا استفاده دوباره از آن وسیله ترغیب کند. به عبارت ساده‌تر برای تشویق کودکان به استفاده از کتابخانه نیازی به شعار و تبلیغ یا پند و اندرز کتابدار، آموزگار یا پدر و مادر نیست، بلکه فضایی که برای کودک زیبا و سرگرم‌کننده باشد، خود کودک را به کتابخانه فرامی‌خواند و او با علاقه و انگیزه بیش‌تری به کتابخانه می‌آید.
قرار دادن قفسه‌هایی ویژه نمایش جلد کتاب برای ترغیب کودکان به خواندن کتاب‌ها، کتابخانه دبستان نبوت، روستای نردان، چابهار، سیستان و بلوچستان
فضاسازی اتاق بلندخوانی با تصویرهایی از کتاب «چه و چه و چه، یک بچه»، کتابخانه مادر، کودک و نوجوان روستای سلخ، جزیره قشم
کتابخانه خانه آموزشی-حمایتی محمودآباد، شهرری، تهران
مشارکت کودکان و افراد محلی نیز یکی از اصول کتابخانه‌های با من بخوان است. کودکان می‌توانند در سروسامان دادن کتابخانه، امانت دادن کتاب، بازگرداندن کتاب‌ها به قفسه‌ها و بسیاری موارد دیگر با کتابدار همکاری کنند. کودکی که نقشی را در امور کتابخانه بر عهده می‌گیرد، نسبت به آن احساس مسئولیت پیدا می‌کند و از مفید بودن خود در کار کتابخانه لذت می‌برد.
مشارکت کودکان در رنگ‌آمیزی و ساخت قفسه کتاب روستای سلخ، قشم
«با من بخوان» با این رویکرد تا کنون به تجهیز و فضاسازی کتابخانه‌هایی در منطقه‌های گوناگونی از ایران اقدام کرده و امید دارد بتواند در آینده با گسترش این گونه از کتابخانه‌ها لذت واقعی کتاب و کتابخوانی را به کودکانی در گستره‌ای وسیع‌تر از کشور بچشاند و با افزایش سواد و توانمندی‌های کودکان، آینده‌ای بهتر برای آنان و برای کشور رقم بزند.
دیگر تصاویر
لینک کوتاه