کمبود معلم ورزش و دانش آموزان چاق و بی تحرک

سرپرست اداره کل تربیت بدنی وزارت آموزش و پرورش سرانه فضای ورزشی موجود مدارس کشور را حدود ۳۲ سانتی متر مربع اعلام کرده است. اگر این میزان را با رقم استاندارد جهانی که دو متر مربع است مقایسه کنیم به نتایج جالبی نمی‌رسیم. ولی اگر بدانیم که در آبان ماه سال ۸۶ این سرانه در کشور تنها ۱۸ سانتی متر مربع بوده می‌توانیم تاحدودی هم به خودمان امید بدهیم. البته سرانه فضاهای ورزشی در کشور بر اساس برنامه چهارم توسعه باید در پایان سال ۸۸ به یک متر مربع می‌رسیده، که به هرحال واضح است دستیابی به چنین هدفی غیرممکن است. 

اما کمبود فضای ورزشی تنها مشکل ورزش دانش آموزی کشور نیست چون براساس آخرین آماری که سرپرست اداره کل تربیت بدنی وزارت آموزش و پرورش ارائه کرده، پیش از این وزارت آموزش و پرورش با کمبود ۱۲۰۰۰ معلم ورزش در کشور روبه رو بوده که با افزایش ساعات درس ورزش در مدارس به سه ساعت در هفته، این کمبود به بیش از ۳۰۰۰۰ نفر رسیده است. 

به این موارد باید دیدگاه‌های رایج درباره زنگ ورزش مدارس را هم افزود که موجب شده ساعت‌های ورزش کارایی لازم را نداشته باشد. خوشبختانه در سال‌های اخیر تغییراتی در فرهنگ مردم در زمینه ورزش در مدارس به وجود آمده و استفاده بهینه از این ساعت‌ها خواست عموم والدین است. اما واقعیت این است که زنگ ورزش هنوز در بسیاری از مدارس به جایگاه مورد نظر والدین نرسیده است و حتی هنوز مدارسی پیدا می‌شوند که در آن‌ها ساعت‌های ورزش به دروس دیگر اختصاص می‌یابد. 

موضوع تربیت بدنی در مدارس از این جهت مدتی است بیش از پیش مورد توجه قرار گرفته که مشخص شده چاقی و ناهنجاری‌های اسکلتی و قامتی خطرات رو به گسترشی برای دانش آموزان است و هر روز بیش از پیش آن‌ها را تهدید می‌کند. به طورکلی همه آمارها حاکی از چاق شدن دانش آموزان است و نتیجه تحقیقات متعدد هم نشان داده که دانش آموزان زیادی دچار مشکلات ناهنجاری‌های اسکلتی هستند. به عنوان مثال براساس تحقیقی که در سال ۸۷-۸۶ در ۲۰ استان انجام شده، مشخص شده به طور میانگین ۶۴ درصد دانش آموزان دچار مشکل ساختاری قامتی هستند.

بیشترین درصد ناهنجاری قامتی دانش آموزان هم مربوط به دختران مقطع متوسطه است. در این تحقیق از جمله عوامل ناهنجاری‌های قامتی کمبود مربیان متخصص تربیت بدنی در آموزش و پرورش ذکر شده چرا که مربیان متخصص در کاهش و شناسایی و پیشگیری این ناهنجاری‌ها موثرند. نکته هشدار دهنده این است که اگر در دوره ابتدایی به این موضوع توجه نشود، نمی‌توان ناهنجاری شکل گرفته را به حالت اول برگرداند و پس از این دوره تنها کاری که می‌توان انجام داد جلوگیری از پیشرفت ناهنجاری است. 

به این ترتیب مشخص می‌شود که مشکلاتی نظیر کمبود نیروی متخصص در امر تربیت بدنی مدارس، کمی امکانات ورزشی در بیشتر مدارس کشور و کم توجهی مدیران مدارس، دانش آموزان و حتی خود معلمان ورزش به زنگ‌های ورزش چه عواقبی را متوجه نسل آینده کرده و می‌کند. ممکن است ما با کشوری نظیر ژاپن که ۹۰ درصد مدارسش زمین چمن و استخر سرپوشیده دارد فاصله زیادی داشته باشیم، اما دست کم با مواجهه بهتر با ساعت‌های ورزش مدارس می‌توانیم از بسیاری از مشکلات جسمی و روانی دانش آموزان جلوگیری کنیم. 

کمبود امکانات مشکل مزمن تربیت بدنی مدارس 

وزارتخانه ای که بیش از یک سوم بودجه کشور را به خود اختصاص می‌دهد به تلاش مضاعفی نیاز دارد تا امکانات مناسبی را برای گسترش ورزش مدارس فراهم کند. زمانی مدیرکل وقت تربیت بدنی وزارت آموزش و پرورش گفته بود که سرانه ورزش دانش آموزی به ازای هر دانش آموز یک هزار تومان است، ولی ما به رقمی حدود سه هزار تومان به ازای هر دانش آموز نیاز داریم تا ورزش دانش آموزی را در سطح کشور رشد دهیم. 

امکانات کم ورزشی و فضای نامناسب حیاط مدارس که غالباً در ساعت‌های ورزش به عنوان زمین ورزش و بازی مورد استفاده قرار می‌گیرد، از جمله دلایل ناکارآمدی زنگ ورزش مدارس تلقی می‌شود. در این مورد تنها راهکاری که به نظر رسیده استفاده از «فضاهایی در خارج از مدارس» است که مورد توجه سرپرست اداره کل تربیت بدنی وزارت آموزش و پرورش هم قرار گرفته است. رضا رفیعانی از ابلاغ دستورالعملی به سازمان‌های آموزش و پرورش استان‌ها هم صحبت کرده که براساس آن سازمان‌های استانی موظف به احداث سالنی سرپوشیده در کنار مدارس تازه ساخت خود شده‌اند. طبیعی است که از حیث امکانات ورزشی طبق معمول دختران در مضیقه بیشتری قرار دارند چرا که نیاز دختران به فضای سرپوشیده بیشتر است. 

در کنار کمبود فضای سرانه ورزش، این معضل هم وجود دارد که بیشتر مدارس از حیث لوازم و تجهیزات ورزشی در مضیقه قرار دارند. در این شرایط اگر برنامه‌هایی هم که برای ساعت‌های ورزش مدارس تدوین می‌شود، استمرار و جدیت در اجرا نداشته باشد، نمی‌توان انتظار تغییراتی مؤثر را داشت. درواقع در درجه اول همه باید بپذیرند که جدی گرفتن ساعت‌های تربیت بدنی برای سلامتی نسل آینده ضروری است و در این صورت خودبه خود برنامه‌ها و تلاش‌ها موثرتر خواهد شد و راه‌هایی برای حل مشکلات پیدا خواهد شد.

نبود نیروی متخصص زنگ‌های ورزش را بی ثمر می‌کند 

مشکلات تربیت بدنی تنها محدود به امکانات ورزشی نیست. یکی از معضلات بزرگ در رابطه با ساعات تربیت بدنی مدارس کمبود نیروهای متخصص است. تدریس درس تربیت بدنی به وسیله افراد غیر متخصص نه تنها آموزش‌های نادرستی را به دانش آموزان منتقل می‌کند، بلکه اصولاً اثری که از زنگ ورزش انتظار می‌رود نظیر تقویت عضلات و بهبود وضع اسکلت بدن را به جا نمی‌گذارد. 

علاوه بر این‌ها در بسیاری از کشورها پایه‌های ورزش قهرمانی در مدارس گذاشته می‌شود. این در حالی است که وقتی آموزش و پرورش با کمبود شدید نیروهای متخصص مواجه است نمی‌تواند در این زمینه هم کار موثری انجام دهد. بیتا دادگر کارشناس تربیت بدنی می‌گوید: «در بسیاری از کشورها ورزش مدارس زیربنای ورزش قهرمانی است و نقش تعیین کننده ای هم در گسترش ورزش در سطح جامعه دارد. اما ورزش مدارس ما هنوز نمی‌تواند چنین نقشی را ایفا کند». 

نکته ای که در مورد ورزش قهرمانی حائز اهمیت است این است که بسیاری از فدراسیون‌ها هم علاقه زیادی دارند تا افراد مستعد را از سنین کم و از مدارس انتخاب کنند و بر روی آن‌ها سرمایه گذاری کنند. در این شرایط تلاش مضاعف آموزش و پرورش برای ایجاد حداقلی از استانداردها در زنگ‌های تربیت بدنی، امکان فعالیت‌های مشترک را به وجود می‌آورد که هم به نفع مدارس و هم به نفع ورزش قهرمانی کشور است. 

برخی از کشورها حتی پا را از این فراتر گذاشته و می گویند فعالیت‌های مناسب ورزشی در مدارس، به افزایش اعتماد به نفس و احساس مسئولیت دانش آموزان در فعالیت‌های گروهی می‌انجامد و در این میان نقش مربی ورزش در آموزش مهارت‌های اجتماعی و فردی به دانش آموزان تردیدناپذیر است. 

نگاه ما به ورزش مدارس به بازنگری جدی نیاز دارد 

در کشورهای پیشرفته کودکان از همان سنین کودکستان تحرک و ورزش را می‌آموزند. دادگر کارشناس تربیت بدنی می‌گوید: «در کشورهای پیشرفته، مدارس عموماً در کنار ورزشگاه‌ها قرار دارند و در وسط روز به بچه‌ها اختصاص داده می‌شوند. در برخی از این کشورها دولت بودجه ای برای ورزش کودکان و نوجوانان اختصاص داده و این بودجه را به صورت یارانه در اختیار خانواده‌ها قرار می‌دهد و به طور دقیق نظارت می‌کند که این بودجه برای ورزش مصرف شده باشد.

در مدارس کشورهای پیشرفته، هرکسی که از خود استعداد ویژه ای نشان می‌دهد به مدارس ورزش معرفی می‌شود تا استعدادش پرورش داده شود و این امکان را پیدا می‌کند که نسبت به بقیه دانش آموزان ساعت‌های بیشتری را به ورزش و تمرین بپردازد. نکته جالب این است که در مدارس این کشورها بچه‌هایی که در زمینه ورزش بهترند، محبوبیت بیشتر و موقعیت ویژه ای بین همسالانشان پیدا می‌کنند که بهتر از موقعیت و محبوبیت شاگردان درسخوان است. در حالی که در کشور ما غالباً از بچه‌ها خواسته می‌شود تنها به فکر درس باشند.

طبیعی است وقتی کسی ورزش را از کودکی شروع می‌کند، در بزرگسالی هم آن را ادامه می‌دهد و درنتیجه با جاافتادن فرهنگ ورزش، ارائه خدمات ورزشی برای کسانی که در این حرفه فعالیت می‌کنند هم صرفه اقتصادی پیدا می‌کند. کشورهایی که به این موارد اهمیت می‌دهند مانند شوروی سابق نیستند که افراد بااستعداد را گلچین می‌کرد و فقط آن‌ها را برای آوردن مدال پرورش می‌داد بلکه بنا را بر این می‌گذارند که امکانات ورزشی را عادلانه بین همه توزیع کنند و در این میان هرکس که می‌تواند، استعدادش را هم بروز می‌دهد». سازمان بهداشت جهانی زندگی بدون تحرک را یکی از ۱۰ عامل مرگ و میر و ناتوانی در جهان ذکرکرده است. با وجود امکانات ورزشی اندک و بی تحرکی کودکان و نوجوانانمان حتی در کودکستان‌ها و ساعت‌های ورزش مدارس نباید انتظار داشته باشیم نسلی کاملاً سالم و بی عیب پرورش دهیم.