۱۱ روش برای مسئولیت پذیر کردن فرزندان
شاید در نظر بسیاری از والدین بزرگترین دغدغه و حتی مهمترین درخواست از فرزند، درس خواندن باشد.
اگرچه اهمیت این موضوع یعنی موفقیت در تحصیل بر کسی پوشیده نیست اما باید بپذیریم که درس خواندن همه زندگی فرزندان نیست و آنها باید بتوانند در هر دورهای از زندگی و در مواجهه با هر موقعیت و بحرانی گلیم خود را از آب بکشند.
اما برای این که فرزندانمان بتوانند به خوبی از پس مسئولیتهای خود در زندگی برآیند باید از دوران کودکی حس مسئولیت پذیری را در آنان تقویت کرد.
واگذار کردن برخی از امور شخصی و حتی کارهای خانه به آنها با توجه به میزان توانمندیهایشان از جمله روشهای مؤثر در آموزش و تقویت حس مسئولیت پذیری در کودکان است.
در این صورت است که کودکان حس مشارکت و همکاری را تجربه میکنند و از این که میتوانند مهارتهایشان را برای کمک به شما به کار گیرند، به خود میبالند و احساس مهم بودن میکنند، اما دادن وظایف کوچک به کودکان فوت و فنهای ظریفی دارد
مسئولیت پذیری چیست؟
به طور کلی مسئولیت پذیری یعنی قابلیت پذیرش و به عهده گرفتن کاری که از کسی خواسته شده است.
البته مسئولیت با وظیفه تفاوت دارد. وظیفه کاری است که یک نفر به دیگری محول میکند و باید حتماً انجام بگیرد. اما وقتی از کسی خواسته میشود مسئولیتی را بپذیرد، باید برای او کاملاً مشخص شود موضوع درخواست چیست و در برابر به عهده گرفتن آن، چه چیزی به دست میآورد. مسئولیت پذیری ویژگیهایی دارد که در ادامه به آنها میپردازیم.
* نکته بسیار مهم درباره مسئولیت این است که اجباری برای پذیرش درخواست وجود نداشته و در واقع مسئولیت، انتخابی آگاهانه است، درست مثل قراردادی نانوشته که همه اجزای آن برای طرفین مشخص است.
* پذیرفتن مسئولیت همچنین نباید با احساس گناه یا بدهکاری یا اعمال زور و مبارزه همراه باشد، بلکه باید بدون فشار مالی یا عاطفی مطرح شود.
اگر فردی احساس کند با زور او را مجبور به انجام کاری کردهاند، ممکن است خود او هم چنین روشی را در پیش بگیرد، یعنی علاوه بر نپذیرفتن آن مسئولیت، سعی کند از طریق زورگویی یا لجبازی به خواستههای خود برسد.
انواع مسئولیت پذیری
به طور کلی میتوان دو نوع مسئولیت پذیری را مشخص کرد: مسئولیت پذیری شخصی و مسئولیت پذیری اجتماعی.
مسئولیت پذیری شخصی و خانوادگی، وظایف شخصی اولیهای هستند که بیشتر کودکان خودشان در سنین پایین انجام میدهند، مثل مسواک زدن، شستن دستها و لباس پوشیدن.
برخی والدین انجام این وظایف را کافی میدانند، اما باید به کودکان وظایفی درباره کارهای خانه نیز محول کرد تا علاوه بر مسئولیت پذیری شخصی و خانوادگی، مسئولیت پذیری اجتماعی را نیز بیاموزند و در مقابل دیگران احساس مسئولیت داشته باشند.
آموزش مسئولیت پذیری را از چه زمانی باید شروع کرد؟
برای آموزش مسئولیت پذیری، هیچ گاه زود نیست. همان طور که گفته شد یکی از روشهای مؤثر آموزش مسئولیت پذیری کودکان، واگذار کردن کارهای روزمره به آنهاست.
کودکان دو، سه و چهار ساله عاشق کمک کردن هستند! پس از این ویژگی آنها استفاده کنید و آنها را دست کم نگیرید.
البته در این زمینه، مرحله رشدی کودک و کارهایی را که میتواند انجام دهد در نظر داشته باشید. به عنوان مثال کودکان در سن دو سالگی قادرند لباسهای کثیف را در سبد رختشویی بریزند، اسباب بازیها را پس از بازی جمع آوری و هنگام شست و شوی لباسها به کمک شما لباسهای تیره را از لباسهای روشن جدا کنند.
در سن سه سالگی نیز قادرند جورابهای شسته شده را با کمک رنگ و شکلشان جفت کنند، به یک گیاه آب دهند، چیزی را که زمین میریزد پاک کنند و ظرف خود را از روی میز جمع کنند.
در سن چهار سالگی نیز باید قادر باشند ظرفها، قاشقها و دستمال سفرهها را روی میز بچینند، حولهها را تا کنند، گردگیری کنند، در مرتب کردن رختخواب خود کمک کنند، شیر بریزند و با یک جاروی کوچک زمین را جارو کنند.
بنابراین میتوانید با توجه به توانایی فرزندتان، از همین سنین اقدام به دادن وظایف خانه به آنها کنید.
چگونه باید وظایف خانه را به عهده کودکان گذاشت؟
کارهای منزل از نظر والدین کارهایی کوچک و تکراری هستند که همیشه در خانه انجام میشوند، اما در نظر بسیاری ازکودکان این کارها بسیار مشکل و ناخوشایندند و معمولاً با بحث و جدلهای زیادی همراه است.
برای واگذاری کارهای منزل به کودکانتان نکات زیر را در نظر بگیرید:
۱ - کودکان را دست کم نگیرید: اغلب والدین کارهایی را که کودکان قادر به انجامشان هستند پایینتر از حد واقعی در نظر میگیرند. آنها حتی ممکن است کارهایی را برای کودکانشان انجام دهند که خود آنها به خوبی قادر به انجامش هستند.
۲ - وظایفی را واگذار کنید که مناسب سن کودکان باشد: اگر وظیفهای که به او میدهید برای سنش مشکل باشد، ناامید و دلزده خواهد شد. اما اگر کارها طوری باشند که کودک از عهده انجام آنها به خوبی برآید، به این ترتیب تشویق میشود و میخواهد کارهای بیشتری انجام دهد.
۳ - به خاطر داشته باشید کلید کار «سادگی» است: کودکان خردسال عادت دارند به محدوده کوچکی توجه کنند. بنابراین انجام کارهایی را به او بسپارید که در یک محدوده کوچک باشد تا او را خسته نکند.
۴ - دقیقاً مشخص کنید انتظار دارید چه کاری انجام دهد: در واقع به او نشان دهید چگونه این کار را انجام دهد.
۵ - تا جایی که ممکن است کارهای او را اصلاح نکنید: تصحیح کردن، ناخودآگاه این پیام را به کودک منتقل میکند که تلاشش به اندازه کافی خوب نبوده است. بنابراین به جای توجه به مقدار کاری که انجام داده است، به تلاشش توجه کنید و از سرزنش کردن او نیز بپرهیزید. سرزنش کردن سبب میشود کودک تصور کند هرگز نمیتواند شما را راضی نگه دارد بنابراین دست از تلاش بر میدارد. به یاد داشته باشید با گذشت زمان، کودک در کارهایش مهارت پیدا میکند، بر آنها مسلط میشود و از عهده انجام کارها بهتر بر میآید.
۶ - به جای جملات منفی از جملات مثبت استفاده کنید: مثلاً به جای «اگر لباسهای مهمانی را در نیاوری...» از این عبارت استفاده کنید «اگر میخواهی بازی کنی اول باید لباسهای مهمانی را در آوری.» بدین ترتیب اگر چند بار این جملات را تکرار کنید، انجام این کارها برای کودک به شکل عادت در میآید و دیگر نیازی نیست کارها را مرتب به او یادآوری کنید.
۷ - عواقب اشتباه یا سهل انگاری را بپذیرد: کودک باید از انتخاب خود درس بگیرد. بنابراین کاری کنید عواقب سهل انگاری یا اشتباهش را بپذیرد. به عنوان مثال اگر کودک از جمع کردن اسباب بازیهایش در اتاق پذیرایی سر باز می زند، اسباب بازیها به مدت دو روز از دسترس او دور نگه داشته شوند، اگر لیوان شیر را میریزد، به او دستمالی برای تمیز کردن داده شود یا اگر به خاطر اتلاف وقت سرویس را از دست میدهد، با اتوبوس به مدرسه برود.
۸ - در هر شرایطی خونسردی خود را حفظ کنید: بروز خشم و عصبانیت فقط کارها را دشوارتر میکند. اگر فرزندتان تمایل ندارد کاری را انجام دهد، به طور واضح و فقط یک بار دیگر کاری را که قرار بوده انجام دهد به او یادآوری کنید. بهتر است این یادآوری نیز همراه با شوخی باشد. مثلاً بگویید «لباسهای ریخته شده کف اتاق صدات میکنند. کی می خوای جواب شون رو بدی؟!» در مواقعی نیز که فرزندتان کارها را با شلوغ کاری انجام میدهد، به جای بروز خشم، برای او مشخص کنید این شلوغ کاریها فقط برای یک بار قابل تحملاند و برای بار دوم تنبیه در پی خواهند داشت.
۹ - تأکید کنید در قبال انجام کارهایش پاداشی دریافت نمیکند: کودک باید بداند مانند دیگر اعضای خانواده وظایفی دارد که باید انجام بدهد، بدون این که انتظار پاداشی داشته باشد. البته تشویقهای کلامی را فراموش نکنید و رفتارهای پسندیده فرزندتان را جلوی خودش به زبان بیاورید. این کار باعث میشود با شور و شوق بیشتری دوباره آن کار را تکرار کند و در خاطرش ماندگار شود.
۱۰ - با همسرتان هماهنگ باشید: اگر تصمیمی گرفتید و از فرزندتان خواستید کاری را انجام بدهد، قاطعیت به خرج دهید و درباره قوانین خانه و انتظاراتتان از کودک، به صورت شفاف و واضح با او صحبت کنید.
۱۱ - فراموش نکنید که خودتان الگوی خوبی برای آنها باشید: اگر از فرزندتان میخواهید وسایلش را سر جایش بگذارد، خودتان باید در منزل این کار را انجام دهید و وسایلتان را دور و بر خانه پرت نکنید!