هر کودک، دانشمندی کوچک است

شیوه‌های ایجاد خلاقیت در کودکان

در دنیای سنتی گذشته شاید یک انسان خلاق فرد بیماری محسوب می‌شد، این در حالی است که در عصر اطلاعات، کسی که خلاق نیست، بیمار تلقی می‌شود. خلاقیت، قابلیتی است که در همگان وجود دارد، اما نیازمند پرورش و تقویت است تا به سرحد شکوفایی برسد. خلاقیت یعنی برقراری ارتباط بین آن چیزهایی که قبلاارتباطی به هم نداشته‌اند، همین طور توانایی دیدن چیزها به شیوه‌های جدید، شکستن مرزها و فراتر رفتن از چارچوب‌ها، فکر کردن به شیوه‌ای متفاوت، ابداع چیزهای جدید، استفاده از چیزهای نامربوط و تبدیل آن به شکل‌های جدید. فرد خلاق کسی است که از ذهنی جست‌وجوگر و آفریننده برخوردار باشد.

اگر اندکی در دنیای اطراف خود دقت کنید، متوجه می‌شوید توانگرترین مردم کسانی هستند که می‌توانند چیزهای تازه به وجود آورند. آن‌ها مفاهیم تازه‌ای را خلق می‌کنند و می‌توانند در مشکلات بزرگ، از هیچ، راه‌حل بسازند. مثال بارز آن «بیل گیتس» مدیر شرکت مایکروسافت است که با خلاقیت خود، امروز به ثروتمندترین انسان کره زمین تبدیل شده است. متاسفانه در کشور ما که از مقوله «آموزش و پرورش» فقط به «آموزش» اهمیت داده می‌شود، کودکان از هدف بزرگ خلاقیت جدا شده و به «مقلد و پیرو» تبدیل می‌شوند و از عوارض آن می‌توان به تنش، عدم اعتماد به نفس، وابستگی و روان‌پریشی اشاره کرد.

ولی پرورش خلاقیت یعنی «به فعل در آوردن» و «هماهنگ کردن» تمام قسمت‌های ذهن کودک در جهت «نوآوری» که در نهایت باعث هماهنگی، سلامتی، خلاقیت و ابتکار است.خلاقیت در اوایل زندگی و ابتدا در بازی کودک ظاهر می‌شود و به تدریج در جنبه‌های دیگر زندگی از قبیل نقاشی و کار، مدرسه، فعالیت‌های تفریحی و شغل تجلی پیدا می‌کند. 

راه‌هایی برای افزایش خلاقیت کودکان

۱- هرگز کودک را تحقیر نکنیم. کودکی که احساس حقارت کند، هرگز دست به خلاقیت نمی‌زند. 

۲- محیطی مناسب برای انجام کارهای خلاق آن‌ها فراهم کنید. 

۳- امکانات و وسایلی در اختیار آن‌ها قرار دهید تا به کمک آن‌ها خلاقیت‌های خود را ابراز کنند. به عنوان مثال وسایل موسیقی، نقاشی و طراحی و... 

۴- کارهای خلاق کودکان را تشویق کنید و آن‌ها را در معرض نمایش قرار دهید، البته از تشویق بیش از حد آنان خودداری کنید. 

۵- به عنوان بزرگسال، خود به انجام کارهای خلاق بپردازید و اجازه دهید کودکان شما شاهد کارهای خلاقتان باشند. 

۶- به شیوه‌های آموزشی در خانواده خود توجه داشته باشید. 

۷- برای کارهای خلاق دیگران ارزش قائل شوید. 

۸- از تاکید بر تصورات قالبی در خصوص جنسیت کودکان شدیداً خودداری کنید (به عنوان مثال دختر ماشین‌بازی نمی‌کند یا پسر عروسک‌بازی نمی‌کند(

۹- امکان شرکت در فعالیت‌ها و کلاس‌های ویژه را برای آنان فراهم کنید. 

۱۰- اگر مشکلات یا گرفتاری‌هایی در خانواده وجود دارد از آن مشکلات به شیوه مثبتی استفاده کنید و با تشویق به کودک خود اجازه ابراز احساسات و اظهارنظر بدهید. 

۱۱- توجه داشته باشید که استعداد، فقط سهم کوچکی از خلاقیت است و تمرین و نظم بخشیدن به آن از اهمیت بیشتری برخوردار است. 

۱۲- اجازه بدهید کودک خودش باشد، حتی اگر رفتارهای عجیب از او سر بزند، سعی کنید در حضور جمع، کودک خود را خلاق معرفی نکنید؛ در غیر این صورت اطرافیان انتظارات بیش از حدی از کودک شما خواهند داشت. 

۱۳- با کودک خود شوخ‌طبع و مهربان باشید. 

۱۴- اسباب‌بازی‌هایی تهیه کنید که بچه‌ها را به فکر کردن وادار کند و از اختراعات خلاق توسط بچه‌ها حمایت کنید. بهترین تجارب یادگیری ما، زمانی رخ می‌دهد که چیزی را خلق یا طراحی می‌کنیم. اگر ما بخواهیم به یادگیری بچه‌ها کمک کنیم، لازم است به آن‌ها ابزار جدید برای طراحی و ابداع بدهیم. این دقیقاً همان چیزی است که آجرهای خانه‌سازی لگو انجام می‌دهند. 

۱۵- به کنجکاوی‌های آن‌ها اهمیت دهید زیرا بزرگ‌ترین وجه مشترک کودکان با دانشمندان و فلاسفه همین کنجکاوی‌ها و چراهاست که متاسفانه در بسیاری از کودکان به دلیل عدم آگاهی والدین، این خصوصیت ارزشمند از بین می‌رود. 

۱۶- درباره جنبه‌های مختلف محیط اجتماعی و امکاناتی که برای خلاقیت و تخیل ایجاد می‌کنند با کودک صحبت کنید. 

۱۷- وقتی با بچه‌ها به پارک یا بیرون می‌روید، تلاش کنید کودکتان وقت کافی برای مشاهده، تبادل نظر و ثبت محیطی که به دیدن آن رفته‌اید، پیدا کند. 

۱۸- اگر به محل‌های کار می‌روید، اجازه بدهید افرادی که در آنجا کار می‌کنند، با کودکتان حرف زده و توضیحاتی را درباره کارشان بدهند. 

۱۹- لوازمی که کودکان ممکن است به آن نیاز داشته باشند (مثل ذره‌بین یا تلسکوپ) را برای آن‌ها تهیه کنید. 

۲۰- به کودک یاد بدهید تفکر خلاق خویش را ارزشمند بداند. یک روش این است که بچه‌ها عادت کنند افکارشان را یادداشت کنند. تهیه یک دفترچه برای این امر مفید است. 

نویسنده: دکتر حسام فیروزی