مدارس استثنایی در انتظار توجه جدی مسئولان

نویسنده: امین جلالوند

بسیاری از مدارس استثنایی کشور، حتی برای تامین وسایل رفت و آمد دانش آموزان معلول نیز مشکل مالی دارند.شاید آن‌ها را در یک کلاس و یک مدرسه کنار دیگر دانش آموزان مدارس عادی نبینیم، اما این ندیدن به این معنی نیست که آن‌ها از جشن شکوفه‌ها، اشتیاق بازگشایی مدارس و لذت روز اول مدرسه رفتن محروم هستند. هرساله هزاران دانش آموز دارای معلولیت، همزمان با بازگشایی مدارس وارد مدارس استثنایی می‌شوند و همان شور و حال اول مهر در مدارس کودکان استثنایی نیز موج می‌زند.دانش‌آموزان این مدارس به هفت گروه تقسیم می‌شوند و به نسبت نوع معلولیت خود در کلاس‌های درسی و گاه در مدارس استثنایی مختلف درس می‌خوانند. دانش‌آموزان نابینا، ناشنوا، معلول جسمی حرکتی، دانش‌آموزان دارای اختلالات رفتاری، دانش‌آموزان دارای اختلالات یادگیری، دانش‌آموزان کم توان ذهنی و دانش‌آموزان چند معلولیتی در زمره هفت گروه از دانش‌آموزانی هستند که در مدارس استثنایی تحصیل می‌کنند. مطابق آمارهای وزارت آموزش و پرورش، هم اکنون بیش از ۱۱۵ هزار دانش‌آموز در مدارس استثنایی کشور تحصیل می‌کنند و البته بسیاری از دانش‌آموزان معلول نیز در مدارس عادی تحصیل می‌کنند که اگر تعداد آن‌ها را هم به این آمارها اضافه کنیم، به طور قطع آمار دانش‌آموزان معلول در مدارس عادی و استثنایی کشور، بسیار بیشتر از ۱۱۵ هزار دانش‌آموز خواهد بود.

آموزش تلفیقی بدون امکانات جواب نمی‌دهد

در سال‌های اخیر تلاش‌های زیادی شده که بسیاری از دانش‌آموزان مدارس استثنایی در مدارس عادی کشور تلفیق شوند و مثل دیگر دانش‌آموزان در مدارس عادی درس بخوانند. به خصوص دانش‌آموزان معلول جسمی - حرکتی و نابینایان، دو گروه مستعدی هستند که به راحتی امکان تحصیل در کنار دیگر دانش‌آموزان مدارس عادی را دارند و اگر امکانات مدرسه فراهم باشد، تحصیل آن‌ها در مدارس عادی به راحتی امکان‌پذیر است. اما در بسیاری از مدارس عادی کشور به خصوص در شهرهای کوچک مدارس برای رفت‌وآمد دانش‌آموزان معلول جسمی - حرکتی مناسب‌سازی نشده است و همچنین کتاب‌های بریل و سایر تجهیزات درسی مورد نیاز برای تحصیل نابینایان فراهم نیست و به همین دلیل، برخی از این گروه دانش‌آموزان ناخواسته وارد مدارس استثنایی می‌شوند؛ در صورتی که اگر امکانات اولیه برای آن‌ها مهیا باشد، نیازی به حضور معلولان جسمی - حرکتی و نابینایان در مدارس عادی نیست.

سهیل معینی، رئیس هیات مدیره انجمن باور، یکی از انجمن‌های فعال در حوزه حقوق معلولان به جام جم می‌گوید: آموزش و پرورش تلاش زیادی کرده تا دانش‌آموزان استثنایی در مدارس عادی تلفیق شوند که اتفاقا سیاست خوبی است، اما مشکل اینجاست که دانش‌آموز معلول را به مدارس عادی می‌فرستند، بدون این که از او حمایتی به عمل بیاید، مثلادر کمتر مدرسه عادی برای زنگ ورزش و هنر دانش‌آموز معلول، امکاناتی اندیشیده شده است و معمولااین زنگ‌ها برای دانش‌آموزان معلول به زنگ تفریح تبدیل می‌شود. معینی معتقد است، همان طور که در جامعه، دانشگاه و بازار کار، افراد معلول در کنار افراد غیر معلول زندگی می‌کنند، باید آن گروه از دانش‌آموزان استثنایی که توان تحصیل در مدارس عادی را دارند، در کنار دیگر دانش‌آموزان مدارس عادی درس بخوانند، اما برخلاف دیگر کشورهای توسعه‌یافته، حمایتی از دانش‌آموز معلول در مدارس عادی به عمل نمی‌آید و به همین دلیل، آموزش تلفیقی و همزمان برای دانش‌آموزان معلول و غیر معلول در مدارس عادی کشور، بدون امکانات جواب نمی‌دهد.مثلا بارها دیده شده است که یک دانش‌آموز نابینا، بعد از گذشتن چند ماه از مهر، هنوز کتاب‌های درسی بریل، ماشین تایپ بریل و دیگر امکانات اولیه به دستش نرسیده و شرایطش مثل دانش‌آموزی است که چند ماه از مدرسه بگذرد، اما کتاب در اختیارش نگذاریم؛ بنابراین معلوم است که این دانش‌آموز توان رقابت با دیگر دانش‌آموزان را نخواهد داشت و از لحاظ درسی افت خواهد کرد.

 مشکل دیگر این که برای انتقال دانش‌آموزان مدرسه استثنایی به مدرسه عادی یا حضور مستقیم و بدون واسطه دانش‌آموز معلول در مدارس عادی، معلم و مدیران مدرسه، آموزش ندیده‌اند و برای نحوه تعامل مناسب با دانش‌آموز معلول، کارگاه‌های آموزشی برای معلمان مدارس عادی اندیشیده نشده است. به همین دلیل است که دانش‌آموزان معلول در مدارس عادی یا اغلب از سوی معلم و مدیران مدرسه به حال خودشان رها می‌شوند یا با ترحم‌های بی‌مورد تلاش می‌شود که به دانش‌آموز معلول محبت کنند؛ درحالی‌که تامین امکانات اولیه در مدرسه برای تحصیل آسان معلولان، حمایت عملی از آنان و برخورد بدون ترحم با دانش‌آموزان معلول می‌تواند شرایط روحی این گروه از دانش‌آموزان را برای رشد درسی مهیا کند. روی دیگر این سکه مدارس استثنایی است که فقط مختص معلولان است و هیچ دانش‌آموز عادی در آن حضور ندارد، این در حالی است که دانش‌آموز معلول بتواند با دیگر گروه‌های اجتماعی در مدارس استثنایی آشنا شود، این فرصت برایش فراهم خواهد بود که مثل دیگر دانش‌آموزان مدارس عادی، فرآیند اجتماعی شدن و تعامل با جامعه را از درون همان مدرسه بیاموزد، اما اگر مدارس استثنایی فقط به حضور دانش‌آموزان استثنایی محدود شود، چنین شانسی از دانش‌آموز معلول گرفته شده است.

امکانات ناکافی مدارس استثنایی

در اغلب روستاها و شهرهای کوچک کشور، مدرسه استثنایی وجود ندارد و اغلب مدارس استثنایی در مرکز شهرهای بزرگ تر قرار دارند. همین مشکل باعث شده است که برخی دانش‌آموزان معلول، فرصت تحصیل را از دست بدهند و از مدرسه جا بمانند، اما در شهرهای بزرگ تر مشکل دیگری به اسم رفت‌وآمد، تهدیدی برای ادامه تحصیل دانش‌آموزان مدارس استثنایی است. سرویس رفت و آمد به مدرسه برای دانش‌آموز معلول، یک ضرورت غیرقابل جایگزین است؛ مثلاتصور کنید یک دانش‌آموز هشت ساله نابینا، اگر سرویس رفت و آمد نداشته باشد یا امکان رفتن به مدرسه را نخواهد داشت یا باید هر روز با کمک والدینش به مدرسه برود. اما هم اکنون بسیاری از مدارس استثنایی برای تامین اعتبار وسایل رفت‌وآمد دانش‌آموزان معلول نیز مشکل دارند و این مساله هم برای مدیران مدارس استثنایی و هم برای دانش‌آموزان معلول، مشکل‌آفرین شده است.از سوی دیگر، تجهیزات سخت افزاری و نرم افزاری در اغلب مدارس استثنایی کشور، قدیمی و مستهلک شده است و البته برخی مدارس استثنایی در مناطق دور افتاده از داشتن همین امکانات مستهلک هم محروم هستند.