کودکانی خلاق پرورش دهیم

همیشه والدین به خاطر کاستن درد و بیماری و مطرح کردن مشکلاتی نظیر اضطراب، وسواس، پرخاشگری و... به روانشناس و مشاور مراجعه نمی‌کنند؛ بلکه در بسیاری مواقع مراجعه آن‌ها برای این است تا بیاموزند چطور فرزند خود را توانمندتر کنند، چگونه خلاقیت او را افزایش دهند، چه مهارت‌های اجتماعی ارتباطی را به او بیاموزندو چه کنند تا او زندگی بهتر، شادتر و موفقیت تری داشته باشد. از آنجا که پرورش خلاقیت و استعدادهای بچه‌ها تأثیر بسیار مهمی در آینده آن‌ها دارد، شما والدین عزیز را به مطالعه این مقاله دعوت می‌کنیم.

تعریف خلاقیت

ابتدا باید اشاره کرد که اولین خلاق و مبتکر خداوند متعال است. خالقیت از برجسته‌ترین صفات پروردگار است که ما هر چه را در جهان می‌بینیم تجلی بارز این صفت است. خلاقیت صفتی است که در همه ما وجود دارداما نیاز به آموزش و پرورش دارد تا به سر حد شکوفایی برسد. در مورد خلاقیت تعاریف مختلفی وجود دارد اما می‌توان از مجموعه آن‌ها گفت «خلاقیت توانایی دیدن چیزها به شیوه‌های جدید و یافتن راه حل‌های نو با نگاه متفاوت به مسئله است.» مقوله خلاقیت یکی از موارد بسیار مهم در داشتن زندگی سازنده و موفق است. شاید به همان اندازه که مهم است بدانیم چه کارهایی خلاقیت کودک را افزایش می‌دهد به همان اندازه هم مهم است بدانیم که چه کارهایی را نباید انجام داد تا خلاقیت او آسیب نبیند.

نقش خانواده در تقویت این توانمندی

خانواده یکی از عوامل بسیار مهم در رشد و پرورش خلاقیت کودکان محسوب می‌گردد. شیوه‌های صحیح فرزند پروری نقش مهمی در شکوفایی این توانایی ایفا می‌کند. کودک و نوجوان اوقات زیادی را در محیط خانواده سپری می‌کند پس طبیعی است که بیش‌ترین تأثیر را از آن‌ها بپذیرد. درواقع والدین از طریق درگیر شدن در فعالیت‌های خلاقانه کودک در پرورش خلاقیت او سهیم هستند. باید فرصت‌های لازم برای سؤال، جست وجو و کشف محیط به کودکان داده شود. زمینه رشد خلاقیت زمانی فراهم می‌شود که به کودک آزادی داده شود و به او به عنوان یک فرد احترام بگذارند.

کارهایی که به پرورش خلاقیت و استعدادهای کودک کمک می‌کند

۱-توانایی‌ها و علائق کودک را تشویق کنید: همه ما ضعف‌ها و توانایی‌هایی داریم، چیزهایی است که به آن‌ها علاقمندیم و از آن‌ها لذت می‌بریم. بچه‌ها هم از این قاعده مستثنی نیستند. والدین باید علائق کودک را شناسایی کنند و حوزه‌های توانایی او را تقویت کنند. تقویت این نکات احساس بهتر و مفیدتر بودن به کودک می‌دهد. البته به این معنا نیست که روی یک نقطه تمرکز کنید و فرزندتان را یک بعدی پرورش دهید بلکه باید سایر نیازهای متناسب با جنس وسن او را نیز بیاموزید. نکته مهم دیگر اینکه به دنبال علاقه مندی های فرزندتان باشید نه خودتان. در بسیاری مواقع پدر و مادر آرزویی داشته‌اند که به آن نرسیده‌اند و حالامی خواهند از طریق فرزندشان این ناکامی را جبران کنند. شاید آرزوی شما این است که او پزشک شود ولی او در هنر، نقاشی و شعر توانایی دارد. پس او را در تقویت این استعدادها یاری کنید.

۲-پیشرفت‌های معمولی کودک را بپذیرید و برای آن‌ها ارزش قائل شوید: چرا همیشه به دنبال کارهای خارق العاده هستید، توانایی‌های عادی او را ببینید و تشویقش کنید. مثلانقاشی های متفاوت او را به دیوار بچسبانید، رنگ آمیزی را به مادر بزرگ نشان دهید و... به این وسیله حس بهتر بودن و پیشرفت را در او تقویت کنید. حتی اگر در نقاشی و رنگ آمیزی رنگ‌های متفاوت با طبیعت را به کار برد یا کاردستی‌های غیرمعمولی درست کرد باز هم تشویق کنید و مانع او نشوید.

۳-کودک را تشویق کنید تا خودش تصمیم بگیرد: یکی از اهداف ما به عنوان والد، کمک به کودک برای رسیدن به استقلال است. بگذارید فرزندتان از همان کودکی درتصمیم گیری‌ها مشارکت داشته باشد. لازم است که کودک خود را در چارچوب قدرت قرار داده و به او حق انتخاب دهید. فراموش نکنید وقتی اجازه می‌دهید خودش فکر کند و تصمیم بگیرد در واقع باعث شده‌اید تا با گرفتن تصمیم خوب خلاقیتش تقویت شود و احساس ارزش و توانایی کسب کند. انتظار نداشته باشید هر چه شما می‌گویید بدون کم و کاست قبول کند. بگذارید فرزندتان احساس موفقیت و شادی را پس از تصمیم، تجربه کند. اگر هم تصمیمش بد بود و با شکست مواجه شد از او بخواهید دوباره فکر کند و راه حل دیگری ارائه دهد. این فرصتی است برای راهنمایی‌های شما. احساس موفقیت و شکست هر دو در یادگیری خلاقیت کودک مهم است. البته مراقب باشید به بچه‌های کوچک تصمیم‌های بزرگ ندهید؛ متناسب با سن کودک و بین چند مورد به او حق انتخاب دهید.

۴-محیط مناسبی برای انجام کارهای خلاقانه کودکان فراهم نمایید: امکانات و وسایلی را در اختیار آن‌ها بگذارید تا از این طریق خلاقیت‌های خود را ابراز نمایند. به عنوان مثال وسایل موسیقی، کاردستی، نقاشی و...

۵-بگذارید گاهی بچه‌ها خطر کنند: والدین معمولامی خواهند از فرزندانشان مراقبت و مواظبت کنند ولی این نباید باعث شود که از ترس شکست اجازه هیچ ریسکی ندهند. می‌دانید که رشد خلاقیت یعنی کار جدید انجام دادن و کار نوع نیز با خطر همراه است. البته اجازه ندهید بچه‌ها زیاد وارد موقعیت‌های پرخطر شوند. سعی کنید زمینه‌هایی فراهم کنید که احتمال موفقیت بیشتر است. از کارهای کوچک شروع کنید و به تدریج که بزرگ‌تر شد اجازه کارهای بزرگ را به او بدهید. اگر مواظبت‌های شما به حدی باشد که فرصت هیچ حرکتی را به کودک ندهد، پس از مدتی وابسته، مضطرب، فاقد مهارت اجتماعی و خلاقیت خواهد شد. پس باید اجازه تجربه کردن را به بچه‌ها داد و با تمرین آموزش رفتارهای جدید، احتمال مهارت را در آن‌ها افزایش داد.

۶-به کودک خود مسئولیت بدهید: کودکان باید بدانند که مشارکتی مهم و معنادار در خانه دارند و عضو بی فاید خانواده نیستند، مناسب با سن کودک مسئولیت‌هایی به او بدهید، هدف این نیست که کارهای ایده آل انجام دهد. اگر هم اشتباه کرد هرگز او را تحقیر نکنید. کودکی که احساس حقارت کند هرگز خلاقیت نمی‌کند. مهم تلاش کودک و احساس خوب او راجع به کمک کردن و یادگرفتن کار جدید و نواست نه انجام کامل و ایده آل. به تدریج که بزرگ‌تر می‌شود روی صحیح انجام دادن کارها تمرکز کنید.

۷-بازخوردهای منفی را محدود کنید: گاهی بازخوردهای منفی لازم است ولی بعضی از والدین زیاد از آن استفاده می‌کنند و یا در کنار آن هیچ بازخورد مثبتی نشان نمی‌دهند، یعنی هیچ چیز مثبتی راجع به او نمی‌گویند. بعضی از والدین هم با کلام مثبت آغاز می‌کنند ولی به منفی گویی می‌رسند یانق می‌زنند. به خاطر داشته باشید برای اینکه تأثیر سوءجملات خود را خنثی کنید باید به ازای هر بازخورد منفی 3 یا 4 بازخورد مثبت به او ارائه دهید و روی صفات خوب او تمرکز کنید. حس شوخ طبعی در محیط منزل داشته باشید. علائق درونی را شناسایی کنید، به همه سؤالات حتی اگر عجیب و غریب باشند پاسخ دهید. از کنجکاوی کودک برای سردرآوردن از امور خسته نشوید. به صحبت‌های کودکان با علاقه گوش دهید.

۸-کودک را تشویق کنید از خودگویی مثبت استفاده کند: اکثر اوقات ما در ذهن، گفت وگویی با خودداریم. این گفت وگو ها همیشه منفی نیست، ما با خود مهربان و منصف هستیم. به کودک خود بیاموزیم یک چیز خوب و مثبت به خود بگوید حتی در مقابل یک عمل کوچک. مانند «من تونستم این کار را انجام دهم، کاردستی قشنگی ساختم، این غذا را خیلی خوشمزه درست کردم و...» به کودک بگویید که من به تو افتخار می‌کنم، تو هم باید به خودت افتخارکنی. موقعیت‌های پرشور و نشاط و امکان انجام فعالیت‌های جسمانی برای کودک فراهم نمایید.

۹-به فرزند خود مهارت حل مشکل را بیاموزید: زمانی که مشکلی را حل می‌کنیم احساس موفقیت و رضایت داریم. پس چرا این امکان را به کودک خود ندهیم تا این امکان را اثبات کند. متناسب باسن و سطح فکری و شناختی کودک می‌توانید این فرصت را در اختیارش بگذارید تا خلاقیتش افزایش یابد. مانند ساختن پل، قطار و... با بلوکه و جورچین‌ها برای بچه‌های پیش‌دبستانی. اگر درم قابل میل شدید خود برای اصلاح کردن و ساختن سازه‌های کودک مقاومت کنید، در واقع به او مجال فکر کردن در مورد احتمالات مختلف و سازه‌های جدید را داده‌اید. علاوه براین می‌توان حل مسئله را دربازی‌ها با کودک تمرین کرد. در زندگی واقعی نیز باید این مهارت را به او یاد داد. اجازه دهید کودک فکر کند و راه حل ارائه دهد. در مورد پیامدها و امکان و عدم امکان پیامدها با او بحث کنید. سپس بگذارید بهترین راه حلش را انتخاب کند و به او پاداش مناسب بدهید. انتظار داشته باشید که فرزندتان خیلی ایده آل عمل کند. در هرکاری خطر هست، مهم یادگرفتن یک کار جدید و نو است.

والدین چه رفتارهایی را نباید انجام دهند تا خلاقیت بچه‌ها آسیب نبیند

کمال طلب نباشید: کارهای جدید کودک را تشویق کنید و آن‌ها را درمعرض نمایش قرار دهید و از ارزیابی بیش از خد خودداری کنید. خودتان هم به عنوان بزرگسال به کارهای خلاقانه بپردازید و اجازه دهید کودک شما شاهد کارهای خلاق باشد. هیچ والدی کامل نیست، همه ما نکات ضعف و قوتی داریم. اگر انتظار عالی بودن از خود یا فرزندمان داشته باشیم، نمی‌توانیم شکست را بپذیریم. وقتی کمال طلب باشیم از ترس اینکه کار جدید خوب از آب درنیاید دست به هیچ کار نویی نمی‌زنیم و به فرزندانمان نیز اجازه هیچ کار و تجربه جدیدی نمی‌دهیم. درخواست عالی و بی عیب و نقص بودن را از بچه‌ها نداشته باشیم. ولی تشویق کنیم تا سعی خود را بیشتر کنند و برای کارهای خلاقانه ارزش قائل شویم.

در توصیف کودک خود مطلق اندیش نباشید: از گفتن جملاتی مانند «تو همیشه منو ناامید می‌کنی، همیشه اشتباه می‌کنی، هیچ وقت آدم نمی‌شوی و...» پرهیز کنید. جملات فوق اکثراً زمانی گفته می‌شوند که والدین از دست رفتار خاصی از فرزند خود ناراحت هستند اما وقتی بیان می‌شود او خودش را بد، مقصر، ناامیدکننده و احمق می‌داند و انگیزه‌اش را برای انجام کارهای جدید و خلاق از دست می‌دهد. به جای به کاربردن واژه‌های کلی، روی رفتار خاص کودک، در یک موقعیت خاص تمرکز کنید. از رفتارهای کودک انتقادهای مکرر نکنید، تخیلات کودک را بیهوده نشمارید و از وضع کردن قراردادهای خشک و دست وپاگیر که محدودیت خاص برای کودک ایجاد می‌کند خودداری کنید.

تأثیر بازی در پرورش خلاقیت

 بعضی از والدین فکر می‌کنند بازی کودک یک جور اتلاف وقت است، ولی باید بدانیم بازی نقش بسیار مهمی در رشد خلاقیت کودک ایفا می‌کند. کودکان خلاق برای هریک از بازی موارد مختلفی می‌یابند و قبل از اینکه از وسیله‌ای به سراغ وسیله دیگر بروند، از آن به طرق مختلف استفاده می‌کنند. کودک خلاق با توجه به موقعیت و مکان خاص، بازی را انجام می‌دهد، بازی جدید ابداع می‌کند، رهبری بازی را به دست می‌گیرد و نقش‌های متفاوتی را که بعداً در جامعه با آن‌ها روبه رو می‌شود را در بازی تجربه می‌کند. اجازه دهید کودکان بازی‌ها را تجربه کنند تا خلاقیت آن‌ها پرورش یابد. سعی کنید از تماشای زیاد تلویزیون و بازی‌های رایانه‌ای به خصوص درکودکان زیر 3 سال خودداری شود. تماشای طولانی تلویزیون و بازی‌های رایانه‌ای خلاقیت کودکان را کاهش می‌دهد.

 و سخن آخر...

توجه داشته باشید که استعداد سهم کوچکی از خلاقیت است. تمرین و نظم بخشیدن به آن اهمیت بیشتری دارد. پس یادمان باشد که همه کودکان ما استعداد دارند، یاد بگیریم نقاط قوت آن‌ها را شناسایی و تقویت کنیم و کمک کنیم تا نقاط ضعف آن‌ها برطرف شود.

نویسنده: مریم سادات کاظمی