بچه‌ها! کمتربخورید بیشتر بدوید

پزشکی که در یکی از مراکز بهداشتی و درمانی دولتی مشغول معاینه چند دانش آموز نوجوانی است که از طرف مدرسه به نزد او فرستاده شده‌اند، به آن‌ها توصیه می‌کند که کمتر بخورند و بیشتر ورزش کنند. تقریباً همه این دانش آموزان پسر چاق‌اند. برخی از آن‌ها شانه‌های فروافتاده و پشت‌های برآمده دارند و کاملاً مشخص است که نه تنها ورزش نمی‌کنند، بلکه اصولاً هیچ تحرکی ندارند. پزشک که آن‌ها را معاینه می‌کند و وزنشان را می‌بیند، می‌گوید: «بیشتر دانش آموزانی که در چند روز گذشته از این مدرسه برای معاینه مراجعه کرده‌اند چاق بوده‌اند». نکته جالب این است که والدین این بچه‌ها که همراهشان هستند، با خود آن‌ها متفاوت‌اند. بیشتر آن‌ها لاغرند، صاف تر می‌ایستند و می‌نشینند و به نظر می‌رسد که با وجود سن بیشتر از آن‌ها فرزترند. 

دلیل این تفاوت‌ها این است که در گذشته غذاهای چرب و فست فودی و انواع نوشابه‌ها بخش زیادی از مواد غذایی مصرفی کودکان و نوجوانان را تشکیل نمی‌داد. یا در گذشته کودکان و نوجوانان ساعت‌های طولانی را مقابل تلویزیون و رایانه سپری نمی‌کردند. در سال‌هایی نه چندان دور کودکان و نوجوانان بیشتر تحرک داشتند و دست کم بیشترشان راه خانه تا مدرسه را پیاده طی می‌کردند. همچنین والدینشان به آن‌ها آموزش می‌دادند که صاف بنشینند و صاف راه بروند. کیفشان را در یک وضعیت حمل نکنند و آن را جابه جا کنند.از میان اظهار نظرها و نتیجه تحقیقاتی که هر از گاهی منتشر می‌شود هم می‌توان دریافت که مشکلات چاقی و ناهنجاری‌های اسکلتی و قامتی خطرات رو به گسترشی برای دانش آموزان هستند و هر روز بیش از پیش آن‌ها را تهدید می‌کنند. به طورکلی همه آمارها حاکی از چاق شدن دانش آموزان است و نتیجه تحقیقات متعدد هم نشان داده که دانش آموزان زیادی دچار مشکلات ناهنجاری‌های اسکلتی هستند. 

به عنوان مثال نتیجه تحقیقات درباره ناهنجاری‌های ساختار قامتی دانش آموزان در ۲۰ استان کشور هشدار دهنده است. براساس این تحقیق که در سال ۸۷-۸۶ در ۲۰ استان انجام شده، به طور میانگین ۶۴ درصد دانش آموزان دچار مشکل ساختاری قامتی هستند. بیشترین درصد ناهنجاری قامتی دانش آموزان هم مربوط به دختران مقطع متوسطه است. سر به جلو، شانه نامتقارن، پشت کج، پشت گرد، پشت گود، پشت صاف، زانوی ضربدری، زانوی پرانتزی، کف پای صاف و شست کج از مشکلات ساختاری قامتی به شمار می‌آیند.

براساس این تحقیقات استفاده از کوله پشتی‌های غیر استاندارد و سنگینی که دانش آموزان حمل می‌کنند و روش حمل این کوله پشتی‌ها از جمله دلایل مهم ایجاد ناهنجاری‌های قامتی هستند. 
در این تحقیق از جمله عوامل دیگر ناهنجاری‌های قامتی هم کمبود مربیان متخصص تربیت بدنی در آموزش و پرورش ذکر شده. چراکه مربیان متخصص در کاهش و شناسایی و پیشگیری این ناهنجاری‌ها موثرند. نکته تکان دهنده این است که اگر در دوره ابتدایی به این موضوع توجه نشود، نمی‌توان ناهنجاری شکل گرفته را به حالت اول برگرداند و پس از این دوره تنها کاری که می‌توان انجام داد جلوگیری از پیشرفت ناهنجاری است. 

تغییر زیانبار شکل زندگی 

دلیل بروز بسیاری از مشکلات بدنی و جسمی کودکان و نوجوانان این است که بتدریج زندگی آن‌ها به یک شکل زیانبار قالب زده می‌شود. در دوران مدرسه آن‌ها ساعت‌ها پشت نیمکت‌ها می‌نشینند، درحالی که ساعت‌های ورزش بی رنگ و حال هستند. خوردن تنقلات بی خاصیت نظیر پفک و چیپس یا سوسیس و کالباس و شیرینی و شکلات در زنگ تفریح مدرسه و سوار شدن در خودروهای شخصی یا سرویس مدرسه برای ایاب و ذهاب از الگوهای دیگر زندگی جدید است.

کودکان و نوجوانان پس از مدرسه ساعت‌ها وقتشان را پای تلویزیون و فیلم‌های سی دی، رایانه و اینترنت صرف می‌کنند. خوردن بشقاب بشقاب پلو همراه با نوشابه و هفته ای دست کم دو بار خوردن غذاهای فست فودی به عادت بد غذایی دانش آموزان ما تبدیل شده است. در تعطیلات تابستانی همان اندک تحرکی که در مدرسه وجود دارد هم از بچه‌ها گرفته می‌شود. چراکه غالباً هیچ برنامه ای برای آن‌ها بویژه برای کودکان و نوجوانان دختر ریخته نشده و آن‌ها زمان زیادی را بدون تحرک بدنی سپری می‌کنند. سمانه گرجی کارشناس تغذیه می‌گوید: «بچه‌ها در سنین کودکی و نوجوانی به غذاهای فست فودی نظیر پیتزا، همبرگر و سیب زمینی سرخ کرده علاقه زیادی دارند. این غذاها پرکالری و چرب و شورند و مصرف زیاد آن‌ها کودکان را دچار اضافه وزن می‌کند و سلامتی آن‌ها را به خطر می‌اندازد.

متاسفانه مشکل دیگر خانواده‌های ایرانی این است که بچه‌ها را خیلی به خوردن تشویق می‌کنند. آن‌ها اغلب به این نکته توجه ندارند که تنها باید مواد مغذی مناسب به کودکان برسد و حجم غذایی که می‌خورند ملاک نیست. علت این رفتار غلط این است که بسیاری به اشتباه فکر می‌کنند کودک چاق سالم تر است. استفاده از شیرینی و شکلات هم میان کودکان و نوجوانان رایج است. بسیاری از والدین در میان وعده‌ها به بچه‌ها شیرینی و شکلات می‌دهند و به این نکته توجه نمی‌کنند که فرزندانشان به جای این اغذیه شکم پرکن به غلات، میوه و سبزیجات نیاز دارند.

البته مشغله روزانه نیز موجب شده که در خانه‌ها مدت کمتری به طبخ غذا اختصاص داده شود. برعکس غذاهای آماده و سوسیس و کالباس جای آن‌ها را می‌گیرد. بخش زیادی از برنامه غذایی کودکان را هم خوراکی‌هایی مثل سوسیس و کالباس و بستنی، شکلات و چیپس و... تشکیل می‌دهد. به جای این اغذیه می‌توان به کودکان دانه‌های روغنی مثل گردو، بادام و... داد. یکی از مهم‌ترین نکات هم حذف نوشابه از برنامه غذایی کودکان است.» 

این شیوه تغذیه موجب افزایش میزان چاقی در کودکان و نوجوانان می‌شود و بدترین نتیجه چاقی هم شیوع انواع بیماری‌های غیرواگیردار در میان جامعه است. دکتر مهسا شجاعی پزشک عمومی می‌گوید: «چاقی می‌تواند یک عامل زمینه ساز برای بیماری‌های قلبی باشد. چاقی کودکان خطر فشارخون بالا، دیابت و سطح بالای کلسترول را در آینده برای آن‌ها به وجود می‌آورد. چاقی کودکان هم موجب بلوغ زودرس دختران می‌شود. بلوغ زودرس زمینه ابتلابه سرطان را در آن‌ها به وجود می‌آورد». کودکان و نوجوانان چاق از نظر روابط اجتماعی هم با مشکلاتی مواجه می‌شوند. آن‌ها نمی‌توانند مانند بچه‌های همسن خود بدوند و جنب و جوش داشته باشند. همچنین چاقی اعتماد به نفس آن‌ها را پائین می‌آورد.   

یکی از مشکلات عصر جدید: دانش آموزان بی تحرک 

به وجود آمدن چاقی تنها به نحوه تغذیه برنمی گردد. بسیاری از مشکلات مربوط به ناهنجاری‌های اسکلتی و چاقی به بی تحرکی مربوط است. در حال حاضر ۶۰ تا ۸۰ درصد مردم جهان دچار کم تحرکی یا بی تحرکی هستند. سازمان بهداشت جهانی زندگی بدون تحرک را یکی از ۱۰ عامل مرگ و میر و ناتوانی در جهان ذکر کرده. در کشور ما هم این موضوع شیوع بسیاری دارد و نکته تأسف آور این است که بی تحرکی و کم تحرکی در بین کودکان و نوجوانان هم بسیار شایع است.

با وجود تغییر سبک زندگی نظیر کوچک شدن خانه‌ها و همه گیر شدن استفاده از انواع رسانه‌ها، تنها راه حل‌هایی که باقی می‌ماند این است که هرکس برای زمانی از روز برنامه ریزی کند و این زمان را به ورزش و حرکت اختصاص دهد. راه حل دیگر این است که مدارس ورزش را جدی بگیرند و والدین این نکته را بپذیرند که ورزش هم اهمیتی مانند درس خواندن دارد و به همان اندازه که به درس خواندن بچه‌ها حساس‌اند و آن را جدی می‌گیرند، ورزش را هم جدی بگیرند. در کشور ما ورزش کودکان غالباً مختص تابستان‌ها است. در حالی که در بسیاری از کشورها بچه‌ها هر روز یا یک روز در میان به محض تعطیل شدن مدرسه به باشگاه‌های مختلف ورزشی فرستاده می‌شوند و به طور جدی ورزش می‌کنند. 

در صورتی که به طور ریشه ای به مشکلات جسمی و بدنی دانش آموزان توجه نشود، آن‌ها دست کم برای بهبود روابط اجتماعی و احساسشان نسبت به خود به رژیم‌های سخت غذایی روی می‌آورند. این رژیم‌های سخت موجب می‌شود که مواد غذایی مورد نیازشان را دریافت نکنند و از نظر جسمی دچار اختلالات دیگری شوند. گاهی کار چنان بالامی گیرد که برخی از آن‌ها از شدت وسواس نسبت به شکل ظاهری خود دچار اختلالاتی نظیر بی اشتهایی عصبی یا پرخوری عصبی می‌شوند. این اختلالات در مواقعی منجر به مرگ نیز می‌شود. به هر حال داشتن جامعه سالم مستلزم داشتن کودکان و نوجوانانی سالم و با ظاهر و وزنی طبیعی است. برای همین لازم است همه در جهت پرورش چنین نسلی تلاش کنیم.