اثر منفی و مثبت بازی‌های رایانهای بر کودکان
اثر منفی و مثبت بازی‌های رایانهای بر کودکان
اگر دیرزمانی نه چندان دور، شاید دونسل پیش‌تر، کودکان با الک دولک و یه قل دوقل ساعات فراغت خود را پر می‌کردند و البته از این بازی‌ها لذت زیادی هم می‌بردند، حالایکی از کارهای همیشگی پدر و مادرها رفتن به ویدئوکلوپ‌هاست که انواع بازی‌های رایانه ای را برای فرزندان خود بخرند و آن‌ها ساعت‌ها از وقت خود را با این بازی‌ها سپری کنند. امروزه بازی‌های رایانه ای در تمام سنین، هم به امری عادی و طبیعی تبدیل شده و هم دغدغه ای جدی برای پدرها و مادرهاست.
دلشوره ای دائمی در مورد اثرات مخرب این نوع بازی‌ها در روحیه و جسم کودکان یا عدم موفقیت در برنامه‌های اصلی زندگی مثل درس خواندن به دلیل صرف وقت زیاد برای این بازی‌ها و... را می‌توان در حرف‌های روزمره والدین دید و شنید.در این نوشتار، سعی شده به صورتی خلاصه و قابل استفاده برای همه، وجوه مختلف این موضوع بررسی و تاثیرات مختلف این دسته از بازی‌ها مورد کاوش قرار گیرد.هیچ یک از پزشکان، روانشناسان و... منکر اثرات مثبت بازی‌های رایانه ای نیستند. آن چه که همه برآن توافق دارند، دقت در نوع بازی خریداری شده و مدت زمانی است که بچه‌ها برای این بازی‌ها صرف می‌کنند.
حالابد نیست با چند نکته از تاثیرات مثبت این بازی‌ها هم آشنا شویم.
تاثیرات مثبت بازی‌های رایانهای
الف: بازی‌های رایانهای بچه‌ها را با کامپیوتر و فناوری اطلاعات آشنا می‌کنند. امروزه عدم آشنایی با کامپیوتر و کاربردهای آن، حتی به نوعی کم سوادی تشبیه می‌شود. پس، از این منظر، بازی‌های کامپیوتری برای برداشتن گام‌های نخست کودکان به منظور آشنایی با این فناوری، قابل توجه و تأمل هستند. این نوع یادگیری، به دلیل علاقه بچه‌ها به بازی، از بهترین شیوه‌های آموزشی محسوب می‌شود.
ب: بازی‌های کامپیوتری، می‌تواند برای کودکان، تمرینی درچند زمینه باشد:
۱- تمرین منطق و حل مسائل: چند سالی است که در کشور ما هم، گذراندن دوره‌های پیش دبستانی الزامی شده است. در این دوره‌ها کودکان بیشتر با مفاهیم کلی مورد نیاز در برنامه‌های آموزشی، آن هم از طریق بازی و سرگرمی آشنا می‌شوند. برخی از بازی‌های رایانه ای می‌توانند این نقش را در سنین پایین تر و در خانه ایفا کنند.
۲- تقویت مهارت‌های فضایی: این هم یکی دیگر از خصوصیات شاید منحصر به فرد این بازی‌هاست. خصوصیتی که در کم تر بازی و سرگرمی ای می‌توان آن را یافت که هم کودکان با علاقه به آن بپردازند و هم چشم و مغزشان با فضاهای سه بعدی، نحوه گردش و تغییر شکل در فضا و... آشنا شوند.دقت در این نکات، نقش والدین در انتخاب بازی‌های مناسب را بیش تر روشن می‌کند.
ج: بازی‌های رایانه ای می‌توانند موقعیتی را برای بازی همزمان بچه‌ها و والدین با هم فراهم سازند.در دوره ای که والدین حتی برای کارهای شخصی خود، فرصت چندانی ندارند، دقایقی بازی با بچه‌ها، موهبتی است که از این جعبه‌های جادویی ساخته است.اگر قدری در این موضوع دقت کنیم به یقین اهمیت آن را درمی یابیم. ارزش زمانی که برای کودک خود می‌گذاریم آن گاه روشن تر خواهد شد که توجه کنیم، از این طریق فرصتی را برای ذکر چند نکته کوتاه یافته ایمآن هم درست در همان زمان که کودک مان غرق در شادی و لذت است و به قول اساتید تربیت، این فرصت‌ها بهترین زمان برای تذکراتی مختصر هستند. فراموش نکنیم که همین در کنار هم بودن نیز به تنهایی بسیار مفید خواهد بود و آثار تربیتی فراوانی درپی خواهد داشت.
د: بعضی از بازی‌ها تمرینی برای یادگیری مهارت‌های زندگی هستند. با انتخاب بازی‌های مناسب، می‌توان در کنار سرگرمی، بچه‌ها را با مهارت‌های مختلفی که در سنین بالاتر به آن‌ها نیازمندند، آشنا کرد.این نوع آموزش چون از طریق بازی و بدون باید و نبایدهای گاه وبیگاه والدین صورت می‌گیرد، اثراتی عمیق تر و ماندگارتر دارد.
ه: بازی‌ها، سرگرم کننده و مفرح هستند. در نهایت، این بازی‌ها به دلیل سرگرم کننده بودن و ایجاد حس نشاط، می‌توانند در روحیه بچه‌ها مؤثر بوده و دقایق خوشی را برایشان فراهم کنند. همزمان با بازی، کودک علاوه بر تخلیه انرژی با فضایی شاد مواجه است که برای ادامه برنامه‌های روزانه، کمک مناسبی برای اوست. البته باز هم تاکید بر انتخاب مناسب بازی، ضروری است.
تاثیرات منفی بازی‌های رایانهای
همه ما خوب می دانیم که بخش عمده ای از بازی‌های رایانهای به دلایل مختلف برای کودکانمان سرگرمی مناسبی نیستند و گذراندن زمانی هر چند در اوقات فراغت، نه تنها اثری مثبت در روحیه آن‌ها نمی‌گذارد که باعث خستگی، عصبانیت، استرس و مسائلی از این دست می‌شوند.
به همین دلیل بد ندیدیم شما را با مهم‌ترین اثرات منفی این نوع بازی‌ها نیز آشنا کنیم.
۱-انزوا و تنهایی کودکان: کودکان اغلب تنها بازی می‌کنند و هنگام بازی، به دلیل هیجان و استرس ناشی از صحنه‌ها، برای زمانی طولانی کم تر متوجه اطراف خود هستند؛ به همین دلیل متخصصان امر معتقدند، عادت بیش از حد به این نوع بازی‌ها و گذراندن زمانی طولانی در برابر صفحه‌های نمایش بازی، که برخی آن را اعتیاد می‌دانند و می‌نامند باعث دوری از جمع و در نهایت انزوا و تنهایی بچه‌ها می‌شود. این موضوع ممکن است تا سالیان سال با این افراد همراه باشد.
۲-ترویج رفتارهای خشن: کودکان بشدت آماده الگوبرداری و تکرار کارهایی هستند که می‌بینند. همان طور که می دانیم و دیده‌ایم و خوانده‌ایم در اکثر بازی‌های کامپیوتری، کودکان با صحنه‌های خشونت بار، زد و خوردها و حتی کشتن برای پیروزی مواجه‌اند و حتی کودکان باید هرچه خشن تر بازی کنند تا بازی را ببرند. نیاز به توضیح و استدلال نیست که این مسائل، کودکان را به رفتارهای خشن ترغیب کرده و اثرات مخربی در ذهن و روحیه آن‌ها بجا می‌گذارد.
۳-ارائه شخصیتی ضعیف از زنان: در اکثر بازی‌ها و بسته به انگیزه طراحان، زن‌ها شخصیت‌هایی ضعیف قلمداد می‌شوند. این موضوع نیز از آن دست مسائلی است که در ذهن کودک نقش می‌بندد و در مراحل مختلف زندگی، حتی به مادر خود، کمتر اطمینان می‌کند و در ضمیر ناخودآگاهش، مادر، خواهر و... را فاقد قدرت لازم برای تحلیل و حل مشکلات می‌بیند. پس آن‌ها را مشاوران خوبی نمی‌داند و گرایشش به سوی دوستانی است که در ظاهر قوی ترند.
بسیاری از بازی‌ها فعالیتی که به نوآوری خلاقیت وتفکر مستقل مربوط باشند را ارائه و آموزش نمی‌دهند بنابراین کودکبا انجام این بازی‌ها، تنها وقت خود را گذرانده است.
۴-آمیختگی خیال و واقعیت: پرورش تخیل، به عنوان گامی برای دستیابی به موفقیت‌های آتی کودکان، حائز اهمیت است، اما تداخل خیال با واقعیت همان قدر خطرناک است. کودکی که با مسائل واقعی همان گونه برخورد می‌کند که با آن چه در رؤیا و خیال خود می‌سازد، در زندگی حال و آینده با مشکلات عدیده ای روبرو می‌شود. این تداخل می‌تواند تا آنجا خطر آفرین باشد که فرزند ما را در مواجهه با واقعیت از پا درآورد. عدم آموزش صحیح و نگاه منطقی به بازی‌های کامپیوتری این خطر را در مسیر زندگی کودکان قرار می‌دهد.
۵-آسیب‌های درسی: این تأثیر منفی دیگر مانند روز روشن است و کمتر کسی است که اهمیتش را نداند. اما نکته آخر این که متاسفانه بسیاری از بازی‌ها، فعالیتی که به نوآوری، خلاقیت و تفکر مستقل مربوط باشند را ارائه و آموزش نمی‌دهند. بنابراین کودک ما هنگام انجام این بازی‌ها، تنها وقت خود را گذرانده است.
دلایل بچه‌ها برای بازی‌های رایانهای
بچه‌ها به علت‌های مختلفی به بازی‌های کامپیوتری روی می‌آورند اما در بررسی‌های به عمل آمده، بیشترین دلایل علاقه کودکان به این بازی‌ها عبارت‌اند از:
- مفرح بودن و سرگرم کننده بودن بازی‌ها
- رها کردن تنش‌های خود
- از بین بردن کسالت و بی حوصلگی
- بهبود مهارت‌های بازی
- احساس برتری و تحت کنترل داشتن چیزها یا افراد.
- قطعاً طراحان بازی‌ها با توجه به این نکات، تولید بازی‌ها را ادامه می‌دهند؛ ما نیز باید با درک نیازهای بچه‌ها و آنچه ایشان دوست دارند در انتخاب نوع بازی دقت لازم را به کار گیریم تا هم کودکان از بازی لذت ببرند، هم تا حد ممکن از اثرات منفی این گونه بازی‌ها در امان باشند.
آماری درباره بازی‌ها
متاسفانه ما آمار دقیقی از بازی‌های کامپیوتری کودکان، انواع آن، سنین آغاز این بازی‌ها و... در کشورمان نداریم، اما برای آن که بدانیم در کشورهای دیگر نیز کودکان و نوجوانان به صورت افراطی از این قبیل بازی‌ها استفاده می‌کنند، آماری را در مورد سایر کشورها ذکر می‌کنیم.
- ۸۳ درصد از افراد ۸ تا ۱۸ سال حداقل یک دستگاه بازی رایانه ای در خانه دارند، ۳۱ درصد ۳ بازی یا بیشتر و ۴۹ درصد سیستم بازی‌های رایانه ای را در اتاق خواب خود دارند.
- ۹۷ درصد از نوجوانان به طور مداوم از بازی‌های رایانه ای استفاده می‌کنند.
- ۶۳ درصد از مردم آمریکا در ۶ ماه گذشته از یک بازی رایانه ای استفاده کرده‌اند و در مقایسه ۵۳ درصد مردم به دیدن یک فیلم رفته‌اند.
- ۴۵ درصد از افراد مورد پرسش، معتاد به بازی رایانه ای هستند و تقریباً یک سوم بازی کنندگان مشتاق، در سنین بین ۶ تا ۱۷ سال قرار دارند.
- ۹۷ درصد نوجوانان از بازی‌های کامپیوتری استفاده می‌کنند. یک سوم والدین گاهی اوقات یا همیشه با بچه‌های خود بازی می‌کنند. که این مورد آخر بسیار قابل توجه است.
خلاصه کلام
- بسیاری از بازی‌ها سرگرم کننده و مناسب هستند
- بازی‌های خشن منجر به ایجاد رفتارهای خشن و عصبی در کودکان می‌شوند.
- بازی بیش از حد و نامتعادل باعث بروز نشانه‌های اعتیاد به بازی می‌شود.
- والدین باید بازی‌ها را همانند تلویزیون دیدن کودکان کنترل کرده و محدود کنند.
سعی کنید بازی‌هایی را تهیه کنید که:
- خشونت نداشته و متناسب با سن بچه‌ها باشند.
- حتی الامکان بازی‌هایی را انتخاب کنید که چند نفر بازیکن بخواهد تا بچه‌ها را به بازی گروهی تشویق کند.
- بازی‌هایی را انتخاب کنید که بازیکن را مجبور کند تا در محیط بازی تصمیم بگیرد که این کار سخت تر از کشتن و مشت زدن در بازی است.
نکاتی برای والدین
- مدت زمان بازی را محدود کنید.
- به شرح و توضیح بازی و گروه سنی متناسب برای بازی دقت کنید.
- از بچه‌ها بخواهید تا تکالیف خود را قبل از بازی انجام دهند.
- دستگاه بازی یا کامپیوتر را در اتاق خواب کودکان قرار ندهید.
- با کودک خود بازی کنید و از این بازی لذت ببرید.
- در مورد محتوای بازی (این که در بازی چه اتفاقی خواهد افتاد؟) از کودک خود سؤال کنید.
- کودک خود را تشویق کنید تا با دوستانش نیز بازی کند یا سایر فعالیت‌ها، غیر از بازی‌های رایانه ای (بویژه فعالیت‌های اجتماعی) را انجام دهد.
نویسنده: نیلوفر اسعدی بیگی
منبع
روزنامه جام جم, شماره ۲۷۳۴, به تاریخ ۱۳۸۸/۹/۲۳, صفحه ۱۴
لینک کوتاه