برنامه ریزی تحصیلی برای کودکان کم توجه

بیش فعالی، نام یک اختلال رفتاری کودکان است که آن‌ها را با نقص توجه روبه رو کرده و امکان انجام کارهای روزمره را از آنان می‌گیرد اما با آغاز فصل تحصیل سر باز زدن از انجام تکالیف مدرسه و امتناع از تلاش ذهنی که از پیامدهای بی قراری و جنب و جوش بیش از اندازه کودکان است، والدین را با مشکلات بیشتری مواجه می‌کند. باید دانست در کنار دارودرمانی و مشورت با روانشناس، والدین نیز قادر خواهند بود با به کارگیری تکنیک‌های علمی، بسیاری فاکتورهای منفی رفتار کودک بیش فعال خود را کنترل و به جای آن با پرورش رفتارهای مثبت، او را در انجام امور تحصیلی یاری کنند. 

حمایت والدین 

حاضرجوابی، دویدن یا پریدن‌های بیش از اندازه و بی محابا، قطع صحبت‌های دیگران، تحمل کم در نشستن یا ایستادن و ناتوانی کنترل صحبت از مهم‌ترین علائم اختلال بیش فعالی است که اغلب در سنین مدرسه شیوع بیشتری پیدا می‌کند.تحقیقات حاکی از آن است که عوامل ژنتیکی و محیطی سبب این اختلال رفتاری است. اگرچه علت اصلی اختلال نقص توجه هنوز به طور دقیق شناخته نشده اما اختلال در عملکرد مغز و به دنبال آن کاهش میزان خونرسانی و برهم خوردن تعادل ترشح مواد شیمیایی مغز محتمل‌ترین علت رفتارهای ناهماهنگ کودکان با محیط و اطرافیان شناخته شده است. علاوه بر این برخی رویدادها در دوران بارداری، زایمان و حتی پس از آن باعث افزایش دامنه اختلال می‌شود. بخصوص مصرف برخی داروها و ابتلابه تعدادی بیماری‌ها در این دوران در شکل گیری بیش فعالی کودکان مؤثر است. از آنجا که این کودکان در تمرکز، برنامه ریزی و کنترل رفتار دچار نقص در کارکرد هستند، مسلماً آن‌ها در انجام تکالیف مدرسه با چالش‌های جدیدی روبه رو می‌شوند. بر این اساس نیاز والدین به مراقبت بیشتر از کودکان بیش فعال بیشتر می‌شود.دیدگاه و احساسات مثبت والدین ارزشمندترین سرمایه برای کودکان با اختلال نقص توجه است. 

دکتر غزال زاهد، روانپزشک معتقد است، والدین باید بدانند که مشکلات رفتاری کودکان بیش فعال، خارج از اختیار آن‌هاست، بنابراین در کنار همکاری بیشتر از تهدید، تحقیر و یا تنبیه کودک خود بپرهیزند. وقتی والدین خود شخصیتی آرام داشته باشند و با حفظ خونسردیشان قادر به تمرکز باشند به طور قطع با کودک خود ارتباط بهتری برقرار و او را در انجام تکالیف مدرسه به درستی یاری خواهند کرد.به گفته دکتر نفیسه بروجردی، روانشناس، از آنجا که روابط خانوادگی پرتنش و حتی اختلالات روحی و روانی والدین بر بیش فعالی کودکان مؤثر است، حین و حتی قبل از درمان کودک، لازم است والدین نیز تحت نظر مشاور، بسیاری از فشارهای روانی و استرس و اضطراب خود را درمان کنند. 

به اعتقاد وی مادری که خود افسرده و بی حوصله است و انرژی کافی برای پاسخ مثبت به کودکش ندارد، ناگزیر در برابر خواسته‌های فرزند خود، واکنش مطلوبی نخواهد داشت و دائماً در حال محکوم کردن او است. بر این اساس می‌توان گفت مادران فعال و سرزنده قادرند واکنش مثبت تری نسبت به خواسته‌های فرزند خود نشان دهند که در نتیجه کنترل بهتری بر کودک خود خواهند داشت. 

کمک به افزایش تمرکز 

دکتر زاهد، در حالی که به لزوم درمان دارویی و غیردارویی برای کودکان بیش فعال تاکید می‌کند، معتقد است، علاوه بر داروهای تجویز شده برای این قبیل کودکان، والدین نیز باید بیاموزند چگونه در دوران درس و تحصیل با فرزند خود رفتار صحیحی داشته باشند. برنامه ریزی و در عین حال اختصاص ساعاتی از روز به تکالیف درسی، بازی، تماشای تلویزیون و تغذیه برای جهت دهی به فعالیت‌های آنان امری ضروری است. بنابراین توصیه می‌شود شرایط مناسب، محلی ثابت و زمانی معین برای استراحت و رسیدگی به تک تک دروس تدارک دیده شود و والدین با حضور خود او را کنترل کنند. پژوهش‌هایی که به منظور متمرکزسازی ذهن کودکان بیش فعال انجام شده بیانگر آن است که این گروه از محصلان باید روزانه هفت ساعت پشت میز بنشینند و در عین حال سکوت و آرامش خود را حفظ کنند. 

دکتر زاهد در این رابطه توصیه می‌کند: «والدین به محض برگشت کودک بیش فعال به خانه، داروهای تجویز شده‌اش را به او بدهند تا پس از یک دوره استراحت کوتاه مدت و طی یک ساعتی که دارو در بدن وجود دارد، کودک قادر به تمرکز باشد و بتواند تکالیف خود را انجام دهد.» اختصاص ساعاتی از روز برای تخلیه انرژی نیز برای کودکان بیش فعال لازم است. به گفته دکتر بروجردی چنانچه کودکان بیش فعال، فعالیت جسمانی و تحرک کافی در فضای مناسب نداشته باشند انرژی خود را صرف فعالیت‌های بی هدف می‌کنند که در نتیجه موجب نارضایتی اطرافیان می‌شود.یک یا چند دوره کوتاه فعالیت فیزیکی هنگام انجام تکالیف، فکر کودک را باز کرده و به او اجازه می‌دهد تا با تمرکز بیشتری تکالیفش را انجام دهد. بنابراین والدین باید به کودک خود فرصت دهند تا هر چند دقیقه یک بار از جایشان بلند شده و با قدم زدن در خانه، چند دقیقه پیاده روی یا توپ بازی، قوا و انگیزه‌شان را تجدید کنند. 

دکتر بروجردی در این رابطه می‌افزاید: برنامه ریزی و حجم تکالیف در نظر گرفته شده برای کودکان کم سن و سال باید متفاوت از دیگر کودکان باشد. چنانچه کودک در مقطع اول یا دوم دبستان مشغول تحصیل است به جای آنکه والدین او را مجبور به نشستن طولانی مدت پشت میز کنند بهتر است آموزش را در قالب بازی انجام دهند و هنگامی که کودک مشغول شیطنت در آشپزخانه است می‌توان از او خواست تا با انگشت کلمات را روی سینی آغشته به آرد بنویسد. 

مکان مناسب برای مطالعه 

 اختصاص مکانی آرام، تمیز و راحت در خانه برای انجام تکالیف لازم است. بر این اساس میز موجود در اتاق خواب، کودک را بیش از اندازه از محیط خانواده دور می‌کند و میز آشپزخانه به دلیل بزرگی و واقع شدن در مکانی پررفت و آمد مانع از تمرکز کودک بیش فعال می‌شود. عامل حواس پرتی مثل صدای تلویزیون، انگیزه کودک را برای تفکر کاهش می‌دهد. برخی کودکان هنگام انجام تکالیف سکوت را ترجیح می‌دهند اما برخی دیگر تمایلی به سکوت مطلق ندارند. 

در تحقیقات دیگری ثابت شده موسیقی درمانی کمک زیادی به تمرکز کودکان بیش فعال می‌کند بر این اساس چنانچه کودک موسیقی ملایم را هنگام انجام تکالیف ترجیح می‌دهد با او مخالفت نکنند. صدای اقیانوس، صدای باران و یا موسیقی کلاسیک البته با صدای کم، اعتماد به نفس کودک را تقویت کرده و باعث می‌شود تا دقیق تر از گذشته از عهده مسئولیت‌هایش برآید.عود ریحان، چوب صنوبر، چوب کاج، نعناع، لیمو و مرکبات از رایحه‌هایی است که تمرکز را افزایش می‌دهد. استفاده از چنین روش رایحه درمانی، کمی دورتر از میز تحریر کودک توصیه می‌شود. 

معجزه تشویق 

نظم، فاکتور کلیدی برای کنترل رفتارهای کودکان بیش فعال است. قبل از آغاز انجام تکالیف، به کودک باید کمک کرد تا هدفش را از مطالعه بشناسد. کودکان بیش فعال اغلب در مدت کوتاهی مداد یا پاک کن خود را گم کرده و پس از آن وقت زیادی را صرف یافتن آن می‌کنند که در نهایت موجب خستگی و کاهش توجه آن‌ها می‌شود. پس بهتر است والدین وسایل مورد نیازش را در ظرفی مناسب کنارش قرار داده و از او بخواهند تا وسایل خود را تنها در آن ظرف بگذارد.بهتر است مدت زمان تعیین شده برای انجام تکالیف برای او شرح داده شود. دکتر زاهد در این رابطه توصیه می‌کند والدین با قرار دادن ساعت ثانیه شمار کنار کودک او را با مفهوم زمان آشنا کنند. اختصاص زمان برای انجام هر بخش از تکالیف و نشان دادن مفهوم زمان با استفاده از عقربه‌های ساعت، کودک را مجبور به تفکر و تمرکز کرده و تلاش‌های مثبت هر چند کوتاهش را تقویت می‌کند. 

والدین می‌بایست هر چند دقیقه به کودک خود سر بزنند و از او بخواهند تا تکالیفش را در شروع، وسط و پایان کار توضیح دهد. گاهی اجازه دهند کودک به آن‌ها درس دهد تا امکان پرسش و پاسخ بیشتری فراهم شود. اغلب کودکان بیش فعال، نوشته‌های شلوغ و درهمی دارند. به گفته دکتر زاهد، والدین باید بدانند که کودکشان در این زمینه ناتوانی خاصی دارند، بنابراین نباید آن‌ها را شماتت کنند. برخی کودکان با جویدن آدامس و یا خوردن سیب هنگام مطالعه، توانایی بیشتری برای یادگیری پیدا می‌کنند. علاوه بر این استفاده از لقمه‌های سرشار از پروتئین مانند گوشت و مرغ، انرژی لازم برای فعالیت مغز را تأمین می‌کند.والدین از اینکه خواب کودکشان کافی بوده، مطمئن شوند. زیرا کمبود خواب مانع از عملکرد صحیح مغز می‌شود. 

بیکاری، علائم بیش فعالی کودکان را تشدید می‌کند و آشفتگی روحی آنان را می‌افزاید. بنابراین والدین باید تا حد امکان کودک خود را سرگرم نگه دارند. والدین می‌بایست قسمتی از زمان برنامه ریزی شده را برای کودکشان صرف آموزش تمیز نگه داشتن کیف و وسایلش کنند. آن‌ها بهتر است با کودک خود به مغازه رفته تا دفترهایشان را خودش انتخاب کند. برای او دفتر یادداشت، کاورهای رنگی و خودکارهای چند رنگ تهیه کرده تا اشتیاقش را برای انجام هر چه منظم تر تکالیفش بیفزایند.حروف را روی فوم‌های رنگی کشیده و پس از برش روی تخت یا دیوار اتاقش بچسبانند تا همیشه جلوی چشمش باشد و مرور شود.علاوه بر مشاور منظم با روانشناس یا روانپزشک، همواره با معلم کودک خود در ارتباط بوده تا در جریان پیشرفت یا مشکلات تحصیلی او قرار گیرند. مربی نقش مهمی در تشخیص اضطراب کودکان، کنترل آن و گزارش روند بهبودی دارد. 

 چند بازی فکری مؤثر 

بازی با سکه نه تنها برای کودکان بیش فعال لذتبخش است، بلکه باعث تمرکز حواس و تقویت حافظه او می‌شود. برای این منظور به والدین توصیه می‌شود در ساعاتی که برای بازی کودک برنامه ریزی کرده‌اند. تعدادی سکه در چند مدل و مقوای نازکی تهیه کنند. ابتدا پنج سکه را انتخاب کرده به صورت نوار پشت سر هم روی میز بچیند و بعد به کودک بگویند تا با دقت آن‌ها را تماشا و ترتیب آن را به خاطر بسپارد. سپس سکه را با کاغذ پوشانده و ساعت ثانیه شمار را روشن کرده و از کودک خود بخواهند تا مانند ترتیب سکه‌های آن‌ها پنج سکه دیگر را بچیند. پس از اتمام بازی زمان را اندازه گیری کرده و کودک خود را تشویق کنند تا با تمرکز بیشتر توالی سکه‌ها را در مدت زمان کوتاه تری بچیند.تمرین بی حرکت ماندن نیز از بازی‌هایی است که باعث افزایش یکپارچگی بدن با مغز می‌شود. از کودک خواسته شود تا مدتی روی صندلی بدون حرکت بنشیند.

چنانچه چند کودک دیگر در این بازی شرکت داده شوند انگیزه کودک برای شرکت در مسابقه بیشتر خواهد شد. این تمرین چند مرتبه در هفته تکرار شود. تمرین و ممارست در این بازی باعث تقویت کنترل خود شده و اتصالات نورونی مغز را افزایش می‌دهد.تهیه پازل کلمات و پازل تصاویر طراحی شده برای کودکان به نظر می‌رسد بازی ساده ای باشد اما این قبیل جداول وسیله خوبی برای افزایش توجه کودکان بیش فعال است. پازل کلمات توانایی کودکان را در نظم بخشیدن و ترتیب گذاری افزایش می‌دهد. در حالی که پازل تصاویر و جست وجو برای خطوط صحیح، توجه و متمرکز را افزایش می‌دهد. والدین بدون آنکه به کودک استرسی وارد شود با تشویق او سعی کنند تا در هنگام بازی سرعت عمل داشته باشند و حواس خود را تا حد امکان جمع کنند.