پرورش خلاقیت در کودکان
خلاقیت یک ویژگی هیجان‌انگیز است. افراد به رگه‌هایی از خلاقیت که در کارها و تصمیم‌گیری‌ها از خود نشان داده‌اند می‌بالند و آن را برای دیگران تعریف می‌کنند. به‌طورمعمول نیز خلاقیت دیگران در هر حوزه‌ای مطلوب تلقی و نزد همگان با تحسین و استقبال مواجه می‌شود. همه می‌دانند زندگی امروزی ما به یمن خلاقیت‌هایی که در مسیر پیشرفت علم و تکنولوژی و ساخت وسایل رفاهی نوین به کار گرفته‌شده دلپذیر و راحت‌تر از گذشتگان است و این شرایط را مدیون ایده‌های خلاقانه مخترعان و پیگیری و ممارست دانشمندان هستیم.
خلاقیت برخلاف نبوغ یک ویژگی اکتسابی است و بازهم برخلاف نوابغ که گاه زندگی متلاطم و ناخوشایندی داشته‌اند افراد خلاق اغلب موفق‌اند، به دلیل قدرت ابتکارشان در برابر مشکلات تسلیم نمی‌شوند وزندگی سالم‌تری دارند، ازنظر مادی پیشرفت می‌کنند و درمجموع از زندگی دلخواه و رشک‌برانگیز برخوردارند. پس از اکتسابی بودن نکته مهم درباره خلاقیت شرایط و سن شکل‌گیری زمینه‌های آن در آدمی است.
معروف است که کودکان و دانشمندان در یک ویژگی مشترک‌اند: کنجکاوی و سؤال کردن ناشی از آن. یافتن والدینی که دلشان نخواهد فرزندی خلاق یا حتی نابغه داشته باشند دشوار است، اما والدینی که برای پرورش خلاقیت در ذهن و رفتار فرزندشان کاری بکنند و برنامه داشته باشند هم کمیاب‌اند. بنا به علم روان‌شناسی خلاقیت در کودکی شکل می‌گیرد و ابداعات و اختراعات در بزرگ‌سالی. در حقیقت نتیجه بازگشت و انعکاس آمیخته باعقل و تدبر از روحیه کنجکاوی کودکانه است. نقش والدین در پرورش خلاقیت کودکان و زمینه‌سازی برای موفقیت‌های آینده فرزندان انکارناپذیر است و همواره بر آن تأکید می‌شود.
در ادامه توصیه‌های روان‌شناسان برای ایجاد و تقویت خلاقیت در کودکان برای والدین را آورده‌ایم که بالطبع باید در حد امکان و مناسب با شرایط سنی فرزند به کار گرفته شود. درباره توانایی کودک قضاوت نکنید ۳ تا ۱۲ سالگی زمان شکل‌گیری و رشد خلاقیت در کودک معرفی می‌شود، اما اگر فرزندی بزرگ‌تر دارید از خود سلب مسئولیت نکنید. درباره هیچ کودکی هم قضاوت نکنید. ممکن است والدین پیش خود فکر کنند از کودکشان نابغه و مخترع درنمی‌آید! و به حداقل‌ها دل‌خوش باشند. چنین طرز فکری با اکتسابی بودن خلاقیت در تضاد است. خلاقیت‌ها نیازمند تمرین در شیوه‌های آزادانه تفکر، آزمایش روش‌های مختلف حل مسئله، ارائه ایده‌های نو، پیگیری آن‌ها و... هستند و نکته اصلی، بیدار شدن روحیه خلاقیت در کودک است.
هر فردی این استعداد را دارد که در حد خود خلاقیتش را پرورش دهد و در زندگی به کار گیرد. فراموش نکنیم مخترع بزرگی همچون ادیسون به دلیل پیگیری خستگی‌ناپذیر ایده‌هایش معروف شد و البته در کودکی هم با اخراج از مدرسه نزد مادرش تحصیل کرد و پایه ذهنی و روحی اختراعات خلاقانه و تأثیرگذار در وی شکل گرفت. خلاقیت را با نبوغ اشتباه نگیرید برخی افراد نابغه به دنیا می‌آیند یا آمده‌اند و تعدادشان هم کم است، اما افراد خلاق بسیار بیشترند. برخی خلاقیت‌ها نیز به دلیل تأثیرگذاری یا شگفت‌انگیزی به نبوغ تعبیر می‌شوند. بااین‌حال قرار نیست والدین با پرورش خلاقیت‌های کودک از وی یک مخترع یا نابغه بسازند.
کاربرد خلاقیت هموار کردن مسیر پیروزی و بهروزی در زندگی آینده وی است و این‌که فرزند توانایی مواجهه با مشکلات و تنگناها را بیابد. قرار است وی باقدرت خلاقیت و روحیه نواندیشی زندگی سالمی در پیش گیرد و به سعادت برسد. خلاقیت برای موفقیت است نه شگفتی‌آفرینی. ارزش اسباب‌بازی‌ها را نادیده نگیرید اهمیت اسباب‌بازی‌ها به‌ویژه پیش از ۷ سالگی که کودک در محیط مدرسه با مناسبات رسمی و اجتماعی دنیای بیرون مواجه می‌شود در شکل‌دهی به شخصیت و روحیات وی بسیار بیشتر است. بسیاری از والدین بنا به عرف فرهنگی جامعه توپ و تفنگی را اسباب‌بازی اصلی پسربچه‌ها و عروسک را اسباب‌بازی دخترها می‌دانند و خرید برای کودک نیز بر همین اساس صورت می‌گیرد. برخی پسربچه‌ها کلکسیونی از اسلحه‌دارند و برخی دختربچه‌ها نیز جز عروسک با اسباب‌بازی دیگری سروکار ندارند. تنوع اسباب‌بازی‌های کودک معمولاً قربانی تک‌بعدی نگری والدین می‌شود و معلوم است در این میان از بازی‌های پرورش فکری و تقویت خلاقیت هم خبری نیست.
البته طی سال‌های اخیر نهضتی برای اطلاع‌رسانی و گسترش ابتیاع اسباب‌بازی‌های فکری آغازشده ولی حرکت لاک‌پشتی دارد و به‌کندی پیش می‌رود، به‌طوری‌که بنا به تجربه از سرعت رشد سنی نسل‌ها عقب می‌افتد. اجازه بدهید کودک در جمع بازی کند تمایل به انزوا در کودک هیچ‌وقت علامت خوبی نیست. بااین‌حال برخی والدین کودکشان را به اشکال و دلایل مختلف از گروه همسالان دورنگه می‌دارند. برای مثال به خیال این‌که فرزندشان فحش یاد نگیرد نمی‌گذارند وی در کوچه یا پارکینگ منزل با سایر بچه‌ها بازی کند، درحالی‌که کودک باید بیاموزد که دشنام دادن عملی زشت است و این کار را نکند و تلاشی برای این‌که گوشش با دشنام‌ها آشنا نشود طرحی از پیش شکست‌خورده است. بازی در جمع، مهارت‌های ارتباطی کودک را تقویت می‌کند و او را با تضاد آرا، نقش مشاوره در انجام کارها و... آشنا می‌سازد.
گاهی انجام بازی‌های فیزیکی ساده در میان گروه همسالان بیش از پرداختن به بازی‌های فکری انفرادی تفکر، ابتکار و خلاقیت کودک را برمی‌انگیزد. بنا به آموزه‌های مدیریت ژاپنی خلاقیت محصول کار گروهی است. علاقه کودک به بازی‌های مجازی را کنترل کنید منع کودکان از پرداختن به بازی‌های مجازی در کنسول‌های بازی و رایانه‌ها توصیه‌ای معقول است، اما عملی نیست. بر این اساس تنها چاره کار کنترل نحوه و میزان بازی مجازی توسط کودک است. ممکن است عده‌ای خلاقیت و تخیلی را که در ساخت و اجرای بازی‌های مجازی به‌کاررفته عاملی برای افزایش خلاقیت کودک بدانند درحالی‌که کاملاً برعکس است و این نوع بازی‌ها در حقیقت خلاقیت کودک را کور می‌کنند.
پرخاشگری، انزواطلبی، کاهش ارتباطات عاطفی و دوستی، تیک‌های عصبی، گرفتگی عضلانی، درخودماندگی ذهنی، سوءتغذیه، کم‌تحرکی و... تنها گوشه‌ای از مضرات پرداختن مداوم و طولانی‌مدت کودکان به بازی‌های مجازی هستند. خلاقیت کودک را تحریک کنید نشان دادن آثار هنری، تصاویر خلاقانه، سرگرمی‌های بصری و... به همراه تشویق و یاری کودک در انجام بازی‌های فکری و جالب، خلاقیت وی را تحریک می‌کند. هرکسی برای خلاق بودن لازم است که درک درستی از آن داشته باشد. همان‌طور که نمی‌توان دانشمندی را یافت که درک درستی از علم حداقل در رشته تخصصی خودش نداشته باشد. عدم شناخت خلاقیت، مرز میان یک تصمیم نادرست و شاید ابلهانه با یک تصمیم خلاقانه را از بین می‌برد. قدم اول در شناخت خلاقیت نیز مشاهده و درک آن است.
نویسنده: امین رحیمی
منبع
سایت جام جم آنلاین