وقتی مدرسه ها سبز می شوند

راه اندازی مدارس جامع محیط زیست در ایران
اصل ۵۰ قانون اساسی ایران می‌گوید: «در جمهوری اسلامی، حفاظت محیط زیست که نسل امروز و نسل‌های بعد باید در آن حیات اجتماعی رو به رشدی داشته باشند، وظیفه عمومی تلقی می‌شود. از این رو فعالیت‌های اقتصادی و غیر آن که با آلودگی محیط زیست یا تخریب غیر قابل جبران آن ملازمه پیدا کند، ممنوع است.» آب و خاک و هوا و هر آنچه محیط زیست ما را تشکیل می‌دهد سرمایه ای است که اگر در حفظ آن کوتاهی کنیم، جبران آن مشکل می‌شود. مثل همین هوای آلوده ای که هر روز نفس می‌کشیم؛ مثل همین جنگل‌هایی که نابود کردیم و سبز نشد؛ مثل همین آب‌های آلوده ای که دیگر زلال نمی‌شود؛ همه این‌ها نشان می‌دهد که زمین ما در حال نابودی است. اینجا دیگر نمی‌توانیم تقصیر را به گردن دیگری بیندازیم و شانه خالی کنیم؛ چون خودمان مقصریم. نه تنها به قانونی که می‌گوید آلودگی و تخریب محیط زیست ممنوع است اهمیت نمی‌دهیم، بلکه زمینی را که در آن زاده شده‌ایم هم عزیز نمی‌دانیم.

 ما در یک خیابان یکطرفه، خلاف جهت حرکت خودروها رانندگی نمی‌کنیم چون هم جانمان در خطر است و هم جریمه سنگین پلیس در انتظار ماست اما وقتی وارد طبیعت می‌شویم و آن را آلوده می‌کنیم، نه از نابودی زمین می‌ترسیم و نه از جریمه‌های سنگین؛ در حالی که راه را برای نابودی خودمان باز کرده‌ایم. دوست داشتن زمین چیزی نیست که بتوانیم در کتاب و جزوه بنویسیم و به کسی یاد بدهیم و یک شبه همه را دوستدار محیط زیست کنیم؛ اما تنها کاری که می‌توانیم بکنیم این است که به همه بگوییم هوایی که نفس می‌کشیم عزیز است؛ خاک ما جواهر است؛ درخت و گل و دشت سرمایه است و هر جانداری که روی زمین نفس می‌کشد، گرانبهاست.

 دوست داشتن محیط زیست آسان است

اگر گفتن این حرف‌ها برای عده ای تکراری و تلخ شده و امیدی هم به کسانی نیست که بیرحمانه به جان طبیعت و خودشان افتاده‌اند، باید به سراغ ذهن و فطرت پاک کودکانی برویم که دوست داشتن را بهتر از ما بلدند. باید از همان ابتدای الفبای علم، به کودکان بیاموزیم که از خود و محیط زندگی‌شان محافظت کنند و در آرزوهای کودکانه خود وقتی مهندس و دکتر و معلم می‌شوند، بدانند که در هر شغل و جایگاهی که هستند باید یک محیط بان هم باشند. تاکید قانون اساسی و اهمیت حفاظت از محیط زیست در ایران باعث شد تا ۱۲ سال پیش برای این کار برنامه ریزی کنند اما در این مدت گام موثری برای رسیدن به هدف برداشته نشد. این طرح «مدرسه سبز» نام داشت و حالایک سالی می‌شود که اجرای این طرح جان دوباره ای گرفته که از سوی سازمان حفاظت محیط زیست کشور با جدیت پیگیری می‌شود و تحت عنوان طرح «مدارس جامع محیط زیست» بزودی با امضای تفاهمنامه ای با وزارت آموزش و پرورش در کشور اجرایی می‌شود.

می گویند مدرسه محیط زیستی مدرسه ای است که شاخصه‌های محیط زیست چه از لحاظ انسانی (کارکنان، معلمان و دانش آموزانی که به رعایت الگوهای محیط زیستی متعهد باشند) و چه از لحاظ ساختاری (استانداردهای محیط زیستی در ساختمان مدرسه لحاظ شده باشد) در آن رعایت شود. در طراحی این مدارس به ایجاد فضای سالم برای دانش آموزان توجه زیادی می‌شود. در مدارس محیط زیستی بام ساختمان مدرسه مملو از گل و گیاه است و نحوه طراحی این مدارس به گونه ای است که کاملاً با اصول صرفه جویی در مصرف انرژی و حفاظت محیط زیست منطبق است. در مدارس جامع محیط زیست کمتر از حد معمول آب مصرف می‌شود و انرژی برق از منابع قابل تجدید به دست می‌آید. به این ترتیب دانش آموزان با شیوه‌های صرفه جویی در مصرف انرژی آشنا می‌شوند.

پی گیری جدی راه اندازی مدارس محیط زیست

احمد قیومی مدیر کل دفتر آموزش و مشارکت مردمی سازمان حفاظت محیط زیست می‌گوید: از سال گذشته تاکنون اقدام‌های مهمی در جهت تحقق اجرای طرح «مدارس جامع محیط زیست» انجام شده و در همین راستا در سال تحصیلی ۹۲-۹۱ برای نخستین بار یک فصل از کتاب‌های استان شناسی در مقطع متوسطه به محیط زیست اختصاص پیدا کرد که به صورت عام به تعاریف محیط زیستی و به صورت خاص به تنوع زیستی گیاهی و جانوری پرداخته است. امسال در کتاب مطالعات اجتماعی پایه هفتم هم فصل محیط زیستی گنجانده شده است.

محتوای این مطالب هم در کارگروه ارتقای آگاهی‌های محیط زیست در نظام آموزش رسمی کشور تأیید می‌شود.

اندازی مدارس جامع محیط زیست مربوط می‌شود، اظهار می‌کند: آموزش زیست محیطی به معلمان مطابق با ساعت مصوب دولت و آشنا کردن دانش آموزان با تعاریف و مباحث مختلف محیط زیست هم در این خصوص انجام می‌شود. یکی از مهم‌ترین ارکان مدارس محیط زیستی که مورد نظر سازمان محیط زیست هم هست، مباحث آموزشی است. در این بخش باید برنامه‌های آموزشی مثل برگزاری کلاس‌های درس، کارگاه‌های عملی و بازدید میدانی در طول سال تحصیلی برای دانش آموزان، معلمان، مربیان و اولیا پیش بینی شود. در این مدارس تعداد کلاس‌های آموزشی دانش آموزان بیشتر و متنوع تر خواهد بود و به نظر می‌رسد مباحثی مثل آب، هوا، انرژی، گیاهان و جانوران، زباله و بازیافت و بهداشت و سلامت از عناوین مهم و لازم برای آموزش باشد. قیومی اضافه می‌کند: در این بخش همچنین باید مسائلی همچون تجهیز کتابخانه مدارس به کتاب‌های محیط زیستی، تهیه بروشورها و پوسترهای آموزشی، پخش فیلم‌های مستند محیط زیستی، برگزاری نمایشگاه‌ها و جشنواره‌ها مورد توجه قرار گیرد. وی بیان می‌کند: بخش ساختاری راه اندازی این مدرسه‌ها هم به ساختمان و تجهیزات آن مربوط می‌شود. به عنوان نمونه ساختمان این مدارس باید به شکلی ساخته شود که انرژی را هدر ندهد و شیشه‌ها هم باید دو جداره باشد. سیستم گرمایشی و سرمایشی مدرسه حداقل سوخت را مصرف کند تا آلودگی کمتری ایجاد کند. داشتن استاندارد فضای سبز و تفکیک زباله‌ها هم باید رعایت شود.

اهداف اجرای این طرح مشخص شده است

قیومی با بیان این که سازمان حفاظت محیط زیست به عنوان سیاستگذار اجرای این طرح عمل می‌کند، می‌افزاید: ایجاد محیط آموزشی سالم، پاکیزه و بالنده برای دانش آموزان، افزایش راندمان آموزشی مدرسه با توجه به ایمن بودن محیط، رعایت مصرف انرژی و تندرست بودن دانش آموزان، معلمان و کارکنان مدرسه، آشنا کردن دانش آموزان، اولیا و کارکنان مدرسه با محیط و ترغیب آن‌ها به حفاظت از آن، کاهش مصرف منابع طبیعی و اولیه، کاهش مصرف انرژی، کاهش ضایعات و پسماندها و اجتناب از وقوع حوادث اضطراری، ارتقای بهره وری به دلیل استفاده بهینه از منابع، رعایت مقررات و قوانین محیط زیستی و تلاش در رسیدن به اهداف توسعه پایدار از اهداف راه اندازی مدارس جامع محیط زیست تعیین شده است.

وی با اشاره به این که پس از امضای تفاهمنامه راه اندازی مدارس جامع محیط زیستی با وزارت آموزش و پرورش، همه مدارس کشور در تمام شهرها و شهرستان‌ها مشمول این دستورالعمل می‌شوند، می‌گوید: وزارت آموزش و پرورش موظف است نسبت به ارتقای کمیت و کیفیت مطالب آموزشی محیط زیست در کتاب‌های درسی در مقاطع مختلف با هماهنگی سازمان حفاظت محیط زیست اقدام کند و برنامه‌های آموزشی محیط زیستی برای معلمان و برنامه ریزان آموزشی ترتیب دهد. این طرح که یک تکلیف قانونی است در برنامه چهارم توسعه هم وجود داشته اما اجرا نشده و تا پایان برنامه پنجم باید به نتیجه برسد.

به گفته قیومی علاوه و وزارت آموزش و پرورش، وزارت علوم و وزارت بهداشت هم براساس قانون موظف هستند آموزش‌های محیط زیستی لازم را در برنامه‌های آموزشی رشته‌های تحصیلی دانشگاهی پیش بینی کنند. وی با بیان این که در حال حاضر تعدادی از مدارس غیرانتفاعی با رعایت اصول زیست محیطی در طرح بنیاد بین المللی آموزش‌های محیط زیستی (FEE) قرار گرفته‌اند، می‌گوید: اجرای طرح مدارس جامع محیط زیست بحثی حاکمیتی و کلان است که سازمان محیط زیست با همکاری وزارتخانه‌های آموزش رسمی کشور متولی اجرای آن است و باید در مدارس دولتی هم اجرا شود که امیدواری این مدرسه‌ها بزودی در سراسر کشور تأسیس شود.

راه اندازی این مدارس در کشور می‌تواند گامی مؤثر در جهت حفاظت از محیط زیست باشد. در حال حاضر به مدارس غیردولتی و غیرانتفاعی محدود شده است که پیگیری‌های خبرنگار ایران برای بازدید و تهیه گزارش از این مدارس هم بی نتیجه بود؛ اما اجرای هرچه سریع‌تر این طرح در سطح ملی و روشن شدن ابعاد علمی آن می‌تواند اجرای طرح را به مدارس دولتی هم برساند تا تمام دانش آموزان کشور بتوانند در یک محیط کاملاً علمی و پرنشاط از آموزش‌های محیط زیست بهره مند شوند.