ضرورت بازگرداندن منظرهای طبیعی به محیط زندگی کودکان
انسان تکامل خود را در محیط‌های طبیعی به دست می‌آورد و امروزه در محیط‌های شهری با گذراندن بیشتر اوقات زندگی در داخل ساختمان‌ها، شکاف عمیقی با نحوه زندگی گذشته به وجود آمده است. در گذشته بچه‌ها می‌توانستند بدون هیچ محدودیت و نظارتی بازی‌کنند، به جستجو بپردازند و با جهان طبیعت ارتباط متقابلی داشته باشند.
زندگی کودکان امروز بیشتر ساختارمند و تحت نظارت است که فرصت کمی برای بازی آزاد، یادگیری و اکتشاف به آن‌ها می‌دهد و این درحالی است که محدوده بازی آن‌ها بسیار کوچک شده است. این مقاله به پردازش اهمیت طبیعت در زندگی کودکان می‌پردازد تا ضرورت بازگرداندن این محیط‌ها به زندگی کودکان بیشتر درک شود.
علل از بین رفتن ارتباط کودکان امروز با منظرهای طبیعی
- تسلط وسایل نقلیه بر فضای شهری
- کاهش امکان پیاده‌روی
- اشغال فضاهای طبیعی توسط عناصر شهری
- ناامنی محیط بیرون.
- آلودگی محیط زیست
- گازهای آلوده و خطر بازی در بیرون
- اشتغال والدین و پر بودن زمان‌های والدین
- اشتغال همسایگان
- گذراندن اوقات با بازی‌های مجازی و عدم تحرک کافی برای رشد
- عدم فرصت بازی به علت مشغولیت‌های زندگی
الف) دلایل روانشناسی- زیستی
انسان‌ها به صورت ژنتیکی طوری آفریده شده‌اند که کشش احساسی و موروثی نسبت به طبیعت و سایر موجودات زنده دارند. یعنی همان‌طور که انسان‌ها نیاز به ارتباط با دیگران دارند، به طبیعت، به ویژه به موجودات زنده، اطراف خود نیز نیاز شدید و عجیبی دارند. بچه‌ها نیزکشش خاصی نسبت به طبیعت دارند.
تحقیقات زیادی نشان داده شده است که بچه‌ها بازی در منظرهای طبیعی دست نخورده را، به علت تنوع و بی‌انتها بودن آن، به محیط‌های طراحی شده بیشتر ترجیح می‌دهند. تحقیقات زیادی نیز نشان می‌دهد که محیط‌های طبیعی بیرونی در کاهش استرس و سلامت روانی مؤثر هستند.
در تحقیق بر روی افراد بزرگسال در مورد تأثیر وجود محیط‌های طبیعی در نزدیکی انسان‌ها، این نتایج به دست آمد که ارتباط نزدیک با طبیعت پی‌آمدهای فوری شامل لذت بردن و حس خوشی، تمدد اعصاب و کاهش میزان استرس دارد. علاوه بر این نتایج تحقیقات نشان می‌دهد که تندرستی فیزیکی تحت تأثیر چنین ارتباط‌هایی می‌باشد. افرادی که با گستره‌های طبیعی در تماس هستند سالم تر از دیگران می‌باشند. تاثیرات بلند مدت غیر مستقیم این ارتباط نیز شامل افزایش حس رضایت فرد از محیط خانه، شغل و سلامت روانی می‌باشد.
ب) دلایل زیست محیطی
محیط‌های بیرونی برای آموزش‌های زیست محیطی بسیار تاثیرگذار است تجارب کودکی الهام دهنده کارهایی است که در بزرگسالی انجام داده می‌شود. در سال‌های اولیه کودکی، کشش تکامل دهنده‌ای نسبت به داشتن ارتباط متقابل با طبیعت وجود دارد که از طریق دسترسی آزاد و ملموس به ناحیه‌ای با ابعاد محدود در یک دوره زمانی طولانی تقویت می‌شود. وقتی بچه‌ها در محیط طبیعی بازی نمی‌کنند، علاقه‌ای ندارند بدانند چه حیوانات و گیاهانی در آن‌جا زندگی می‌کنند.
اگر به حس کشش غریزی انسان‌ها نسبت به طبیعت در طی سال‌های اولیه زندگی، فرصتی برای پرورش و شکوفایی داده نشود، ممکن است حس «عدم کشش نسبت به طبیعت» در درون آن‌ها تکامل یابد. درجه این حس متغیر است و می‌تواند در حس ناراحتی در مکان‌های طبیعی، اهانت به آن‌چه انسان ساز نیست و توسط انسان‌ها مدیریت نمی‌شود و تبدیل طبیعت به زباله‌دانی مشهود شود.
ج) دلایل تکاملی-تربیتی
ارتباط با محیط‌های بیرونی سالم قسمت مهمی از تکامل کودکان می‌باشد. بر اساس تحقیقات، یادگیری فعال در بسترهای بیرونی تمام جنبه‌های تکاملی کودکان را خواناتر از محیط‌های داخلی بر می‌انگیزد تنوعی که در ذات طبیعت وجود دارد موجب افزایش تکامل کودکان می‌شود. محیط‌های طبیعی به کودکان این امکان را می‌دهد که قسمت‌هایی از محیط اطرافشان را تغییر دهند.
محیط طبیعی در حیطه‌های زیر موجب تکامل کودکان می‌شوند:
تکامل درک از محیط
چگونگی تجربیات کودکان امروز، تکامل و درک از محیط طبیعی و فرهنگی آن‌ها را شکل می‌دهد. در کودکی ما وابستگی عمیقی را با مکانی که در آن بزرگ می‌شویم در خود شکل می‌دهیم و تصویر این مکان را باقی عمرمان در ذهن خود نگه می‌داریم. برای ایجاد حس مکان، نیاز به ارتباط مستقیم بیشتری با ویژگی‌های طبیعی مکان، خاک‌ها، منظرها و حیات وحش وجود دارد. این حس در محیط‌های شهری که طبیعت در آن تبدیل به قطعات کوچک دورافتاده‌ای شده است، کمتر ایجاد می‌شود.
تکامل شناخت و احساس
هر چقدر کودک سن کم‌تری داشته باشد بیشتر از طریق فعالیت بدنی و حواس خود یاد می‌گیرد. تنوع و پربار بودن بسترهای طبیعی، نسبت به محیط‌های داخل ساختمان، موجب تکامل شناختی، فیزیکی و احساسی بیشتری می‌شود. محیط‌های طبیعی با تکامل شناختی کودکان از طریق ایجاد فرصت‌هایی برای کاوش، تجربه و بازی موجب تکامل مهارت‌های دیداری، برهان پردازی و تمرکز در کودکان می‌شود.
تکامل حس استقلال
فضای بیرونی به کودکان امکان می‌دهد که تجربه‌های جدیدی کسب کنند درحالی که از فرد مراقب خود فاصله بیشتری دارند. با وجود امکان پرورش تکامل کودکان درمحیط‌های بسته داخل ساختمان، فضاهای امن بیرونی موجب افزایش مهارت کودکان در کسب تجربه‌ها به صورت طبیعی و مستقل می‌شوند.
تکامل مهارت‌های فیزیکی و بالا بردن اعتماد به نفس
محیط‌های طبیعی پتاتسیل برانگیختن و تشویق بچه‌ها به شروع انواع بازی را دارندکه این امر به بچه‌ها امکان رقابت، پرورش مهارت‌های فیزیکی و اعتماد به نفس از طریق جستجو و کاوش کردن را می‌دهد.
تکامل خلاقیت
تکامل خلاقیت کودکان معمولاً با محیط بیرون در ارتباط است. برای این‌که کودک بتواند چیزی را درک کند باید خود آن را بسازد و دوباره آن را اختراع کند تا افرادی خلاق پرورش داده شوند. بنابراین اهمیت رفتارهای کاوشی در تکامل هوشی کودک به ویژه مهارت‌های حل مسائل و خلاقیت کودکان درک می‌شود که منظرهای طبیعی این فرایند یادگیری را تقویت می‌کند. محیط‌های طبیعی محرکی برای تکامل مهارت‌های شناختی مرتبط با تفکر منتقدانه، پرس و جوی خلاق، حل مسائل، یادآوری اطلاعات و تکامل خلاقیت می‌باشند.
تکامل اجتماعی
قسمتی از یادگیری و بزرگ شدن کودکان توانایی شرکت در کار گروهی است. تحقیق در مورد یک مدرسه در «برکلی» که زمین مدرسه خود را از آسفالت به سبزه، آب و گیاهان تبدیل کرده بودند نشان داد که بچه‌ها روابط اجتماعی مثبت تر در این نواحی دارند. تحقیقات زیادی نشان داده است که بازی در محیط‌های طبیعی تأثیر مثبتی در پرورش مهارت‌های اجتماعی و رفتاری از طریق یادگیری نحوه مشارکت و سهیم شدن با دیگران دارد.
نتیجه گیری
با توسعه شهرنشینی و گسترش فضاهای مصنوع بسیاری از محیط‌های طبیعی، که در گذشته بستری برای بازی و فعالیت کودکان بوده‌اند، از بین رفته است. کودکان کمتر فرصتی برای تماس با طبیعت دارند و در نتیجه از منافع بی‌شمار آن محروم مانده‌اند. با توجه به اهمیت محیط‌های طبیعی برای پرورش احساس، شناخت، خلاقیت و تکامل اجتماعی کودکان، در برنامه‌های توسعه شهری باید هر چه بیشتر برای بازگرداندن طبیعت به منظر شهری و تماس آن با کودکان تلاش نمود.
بدین ترتیب نسلی پرورش خواهد یافت که در تعادل ادراکی از محیط به سر می‌برد و ارزش‌های نهفته در طبیعت برای رشد انسان‌ها را قدر خواهد دانست و نسبت به نابودی آن بی‌تفاوت نخواهد بود.
نویسنده: زهرا زمانی / کارشناس ارشد معماری منظر
مأخذ: ص ۵۸-۶۱ ماهنامه تخصصی منظر، شماره چهارم، بهمن ۱۳۸۸.
آموزک در رابطه با این موضوع، مقاله‌ی زیر را پیشنهاد می‌دهد:
منبع
سایت نظر آنلاین
لینک کوتاه