لوس شدن کودکان و اهمیت «نه» گفتن
یکی از مواردی که در این روزها باعث نگرانی بسیاری از والدین شده، لوس بودن کودک‌شان است. روان‌شناسان از لوس بودن به عنوان یک اختلال رفتاری نام می‌برند که متاسفانه در جامعه ما در حال رشد و فراگیر شدن است. لوس بودن کودک به معنای ناتوانی وی در ایجاد و برقراری رابطه سالم با همسالان، پدر، مادر و سایر اطرافیان است که در این حالت کودک نمی‌تواند از طریق رفتارهای صحیح با دیگران تعامل داشته باشد. اما اینکه چرا کودک لوس می‌شود و چه عواملی باعث این اختلال در فرزند می‌شود و آیا این رفتار قابل اصلاح است از پرسش‌هایی است که والدین در‌گیر آن هستند. در زمینه چرایی و چگونگی لوس شدن، نحوه برخورد والدین و راهکارهای صحیح برای بهبود این رفتار با مهسا مرعی‌نوتاش، کارشناس ارشد روان‌شناسی تربیتی و مشاور کودک گفت‌وگو کرده‌ایم که در زیر می‌خوانید:
عوامل اصلی در لوس شدن کودک از دید شما به عنوان مشاور کودک چیست؟
دلیل اصلی این اختلال «نقض قوانین» در محیط خانواده است. هر خانه‌ای با توجه به شرایط فرهنگی، اجتماعی، مذهبی و اقتصادی خود قوانین و مقررات خاصی دارد. زمانی که فرزند می‌بیند با اصرار و تکرار درخواست خود یا گریه سر دادن یا هر رفتار نادرست می‌تواند قوانین را به دلخواه خود تغییر دهد، یاد می‌گیرد تا همه جا از این ترفندها استفاده کند. اکثر کودکان لوس، والدین تسلیم‌شونده دارند که در مقابل خواسته‌های کودک‌شان فورا تسلیم می‌شوند و آنچه را که کودک می‌خواهد برایش فراهم می‌کنند که متاسفانه اسم این رفتار خود را به اشتباه محبت می‌گذارند، در حالی‌که تسلیم شدن والدین یکی از عوامل اصلی در لوس شدن کودک است. از دیگر علل می‌توان به تناقض والدین در رفتارهایشان اشاره کرد. هر بار که کودک در زمان انجام یک رفتار با عکس‌العمل متفاوتی از پدر و مادرش روبه‌رو شود، دچار دوگانگی خواهد شد.
اگر زمانی بتواند با گریه و زاری والدین را راضی کند تا اسباب بازی دلخواهش را تهیه کند، دفعه بعد اگر با این روش نتواند والدین را راضی کند از راهکارهای متفاوتی چون فریاد، خرابکاری، بددهنی و... برای رسیدن به اهدافش استفاده می‌کند. یکی دیگر از علت شکل‌گیری این اختلال در کودک این است که اطرافیان و نزدیکان کودک مانند پدربزرگ، مادربزرگ، خاله، عمو و... برای برآورده کردن خواسته‌های کودک هر آنچه وی بخواهد در دسترسش می‌گذارند.
برخی از روان‌شناسان بر این باورند که محبت به کودک باعث احساس خود‌دوستی و امنیت در کودک می‌شود و از سوی دیگر بعضی معتقدند محبت رابطه مستقیمی با لوس شدن کودک دارد، شما می‌توانید حد و مرز محبت را در این زمینه مشخص کنید؟
محبت بجا و به اندازه نه تنها منجر به لوس شدن کودک نمی‌شود بلکه باعث می‌شود فرزند به این آگاهی برسد که والدین خود حقیقی‌شان را بی‌قید و شرط دوست دارند که این باعث احساس خود‌دوستی و امنیت برای فرزند می‌شود که در آینده منجر به اعتمادبه‌نفس خواهد شد. والدین باید بدانند که محبت بجا به معنای برآورده کردن تمامی خواسته‌های کودک نیست، گاهی یک مادر می‌تواند به جای آنکه دست کودک خود را بگیرد، دست او را رها کند و عاشقانه شاهد زمین خوردن و برخاستن او باشد. محبت حقیقی به معنای درک و اجابت خواسته‌های بجا و ضروری کودک است.
آیا جنسیت کودک (دختربچه و پسربچه) با لوس بودن ارتباط مستقیمی دارد؟
خیر، با توجه به افزایش تک فرزندی در جامعه، ما شاهد اختلال «لوس بودن» در پسر و دختربچه‌ها هستیم و تفاوت بارزی در این زمینه دیده نمی‌شود، چراکه ریشه این مساله در رفتار نامناسب و عدم آگاهی والدین نسبت به اصول تربیتی است، خواه فرزندشان پسر باشد یا دختر.
تک فرزندی در لوس شدن کودک تا چه حد دخیل است؟
می‌توان با جرات گفت که تک فرزندی در لوس شدن فرزند خیلی موثر است. متاسفانه تک فرزندی در خانواده‌های ایرانی به معنای توجه زیاد و محبت نابجا تلقی می‌شود. به این معنا که والدین چون تمام امیال و آرزوهای خود را در تک فرزندشان خلاصه کرده‌اند، می‌خواهند تمام ناکامی‌ها و احتمالا کمبود‌های عاطفی و مادی خود را به وسیله فرزندان‌شان جبران کنند و به این ترتیب شروع به توجه بیش از اندازه کرده و به تمامی خواسته‌های کودک تمام و کمال پاسخ مثبت می‌دهند که توجه و محبت زیادی همان‌طور که اشاره کردم از علل اصلی شکل‌گیری اختلال لوس شدن است.
شما چه راهکارهایی را برای والدین تک فرزند جهت جلوگیری از لوس شدن فرزندشان ارایه می‌دهید؟
بهترین جمله‌ای که می‌توانم به این دسته از والدین بگویم آن است که فرزند ما قرار نیست برآورده‌کننده تمام آرزوهای از دست رفته ما باشد. اگر پدر و مادر به معنای دقیق این جمله پی ببرند به کودک‌شان اجازه می‌دهند تا همه گونه تجربه اعم از موفقیت و شکست داشته باشد و مورد دیگری که باید متذکر شوم آن است که از آنجا که تک فرزند، خواهر و برادری در خانه برای تمرین روابط ندارد، والدین باید شرایط تعاملات اجتماعی را برای فرزندشان فراهم کنند. به عنوان مثال ساعاتی را در کلوب بچه‌ها، مهدکودک، بازی با بچه‌های دوستان، آشنایان و همسایه فراهم کنند و اینکه در زمان لازم به فرزندشان «نه» بگویند و مهم‌تر از همه محرومیت از مزایا را برای فرزندشان که کار ناشایستی انجام می‌دهد، فراهم کنند.
یک نمونه از «محرومیت از مزایا» را برای خوانندگان شرح می‌دهید؟
به عنوان نمونه، تصور کنید در منزل شما برای استفاده از بازی‌های کامپیوتری زمان مشخصی تعیین شده و بعد از اینکه زمان بازی به پایان رسید، شما با اصرار و گریه فرزندتان مواجه می‌شوید، در این زمینه از «محرومیت از مزایا» استفاده می‌کنید و فردا شب به کودک‌تان اجازه بازی کامپیوتری نمی‌دهید.
عامل جدایی و طلاق در خانواده تا چه حد در لوس شدن فرزند تاثیرگذار است؟
در خانواده‌هایی که با طلاق روبه‌رو هستند یا اینکه کودک در خانه‌ای زندگی می‌کند که بین والدین عدم تفاهم دیده می‌شود، شدت لوس بودن کودک نسبت به سایر کودکان به مراتب بیشتر است. از آنجا که والدین هماهنگی لازم را با یکدیگر ندارند و از طرفی رقابت «والد خوب بودن» بین پدر و مادر وجود دارد، تناقض رفتاری آنان در همه موارد شدیدتر خواهد بود و گاهی هر یک از آنها برای نشان دادن برتری خود، محبت‌های نابجا و شروع به نقض قوانین می‌کنند که در نهایت قربانی چنین تناقضی فرزندشان است. پدر و مادر حتی اگر بنا به هر دلیلی از هم جدا شده‌اند یا اینکه در خانه تفاهم کافی ندارند باید درخصوص مسایل تربیت فرزندشان با یکدیگر هماهنگ و همسو رفتار کنند تا آسیب کمتری به کودک‌شان وارد شود.
آیا لوس بودن کودک قابل اصلاح است؟
بله قطعا. لوس بودن یک اختلال روانی و رفتاری است که با اصلاح الگوهای تربیتی والدین قابل درمان است. ناآگاهی والدین در تربیت منجر به لوس شدن فرزند می‌شود که مسلما با تغییر الگوهای سابق و اصلاح آن و البته زمان دادن به این پروسه، بهبودی حاصل خواهد شد و شاهد این هستیم که کودک‌مان قادر خواهد بود با سایرین تعامل صحیح داشته باشد.
برای اصلاح این رفتار شما چه نوع روش تربیتی به والدین پیشنهاد می‌دهید؟ تنبیه یا تشویق؟
من معتقدم که به هیچ عنوان نباید از واژه تنبیه استفاده کنیم. در اصول تربیتی کودک، ما یا از تشویق استفاده می‌کنیم یا محرومیت از مزایا، به این معنا که کودک در قبال انجام وظایف و کارهایی که متناسب و صحیح است تشویق می‌شود و در مقابل کارهای ناشایست مانند بهانه‌گیری، بدخلقی و... محرومیت از مزایا را دریافت می‌کند.
در طول زمان درمان این اختلال، رفتار والدین باید چگونه باشد؟
تا بهبود کامل این رفتار در فرزندمان باید صبور باشیم و به کودک برای تغییر رفتار از درون فرصت دهیم و از سوی دیگر در رفتار جدید خودمان باید ثابت قدم باشیم و قاطعیت داشته باشیم، چراکه هرگونه عدم تعادل ما باعث ایجاد تزلزل و حس ناامنی در کودک و بازگشت وی به حالت قبل می‌شود.
در نهایت شما به عنوان یک مشاور چه راهکارهایی را برای جلوگیری از لوس شدن کودک ارایه می‌دهید؟
- در مقابل خواسته‌های نابجای کودک‌تان به موقع به او «نه» بگویید.
- محبت امنیت‌بخش را هرگز از کودک دریغ نکنید
- دلایل رفتار خود را با زبان ساده توضیح دهید
- با زبان داستانی و قابل فهم، آگاهی‌های لازم را درخصوص موارد مختلف به فرزندتان بدهید
- به او عذرخواهی کردن را یاد دهید
- قوانین واضح، مشخص و متناسب با سن کودک را در نظر بگیرید
- در رابطه با اصول رفتاری با اطرافیان مانند مادربزرگ، پدربزرگ، عمه، خاله و... هماهنگ باشید
مشاورکودک: مهسا مرعی‌نوتاش
مصاحبه کننده: زهرا خالقی‌صفا
آموزک در رابطه با این مقاله کتاب زیر را پیشنهاد می‌دهد
منبع
روزنامه شرق - شماره ۱۵۱۶
لینک کوتاه