جای خالی موزه اسباب بازی و حفظ فرهنگ بازی در ایران

موزه اسباب بازی یا موزه کودکان اگرچه در ایران هنوز موضوعی ناشناخته است، اما به عنوان یکی از مهم‌ترین روش‌ها برای حفاظت از میراث و فرهنگ بازی و نیز حفاظت ازمیراث کودکی در سراسر جهان مورد توجه قرار گرفته و دارای مخاطبان بسیار است. موزه کودکان، موزه کودکی و موزه‌های اسباب بازی از جمله انواع موزه‌های رایج در سرتاسر جهان هستند که سالانه هزاران توریست داخلی و خارجی را درسرتاسر کشورهای جهان به خود جلب می‌کنند و منبع درآمد و نیز پایگاه آموزشی فعالی در بیشتر کشورهای رشد یافته جهان محسوب می‌شوند.

موزه‌های کودکان موسساتی هستند که با ارائه انواع نمایشگاه و برنامه‌های جذاب عمدتاً با هدف ایجاد انگیزه‌های یادگیری و درک تجربه‌های مختلف برای کودکان شکل گرفته و فعالیت می‌کنند. تفاوت این نوع موزه با موزه‌های سنتی درآن است که موزه‌های کودکان یا موزه‌های کودکی نوعاً موزه‌هایی هستند که آزادی عمل بیشتری از نظر سیاست‌های نمایش و نگاهداری آثار دارند.

نظریه ای که پشت این نوع موزه‌ها و نمایشگاه‌ها نهفته، آن است که این فعالیت‌ها می‌تواند به عنوان یک ابزار آموزشی به ویژه درسال های نخست کودکی مورد استفاده مربیان و معلمان وسرپرست کودکان قرارگیرد. بیشتر موزه‌های کودکان جهان، جنبه غیر انتفاعی دارند و توسط سازمان‌های غیرانتفاعی سازماندهی می‌شوند و ازاین رو عمدتاً توسط گروه‌های کوچکی از کارکنان داوطلب اداره می‌شوند. با این حال طی دهه‌های گذشته سازمان‌های تخصصی بین المللی فعال در حوزه موزه‌های کودکان با تشکیلات قدرتمندی پا به عرصه وجود گذاشته‌اند که اتحادیه موزه‌های کودکان (ACM) که در سال ۱۹۶۲ شکل گرفته ازاین جمله است. سازمان بین المللی (ACM) در سال ۲۰۰۷ با ۳۴۱ موسسه عضو از ۲۳ کشور جهان شبکه گسترده ای دراین زمینه است.

همچنین اتحادیه موزه‌های کودکان اروپا که در سال ۱۹۹۴ تشکیل شده هم اکنون بیش از ۳۴ کشور را در عضویت دارد. بسیاری از موزه‌ها که در اتحادیه جهانی موزه‌های کودکان عضویت دارند، ازطریق خدمات عضویت دوجانبه به اعضای یکدیگر اجازه می‌دهند تا از موزه‌های یکدیگر به طور رایگان دیدن کنند. نخستین موزه کودکان جهان موزه کودکان بروکلین است که درسال ۱۸۹۹ در بروکلین شکل گرفت و از پی آن پنج موزه دیگر نیز ایجاد شد که به ترتیب موزه کودکان بوستون درسال ۱۹۱۳، موزه دبترویت درسال ۱۹۱۷ و موزه کودکان ایدیاناپولیس که طبق گزارش ACM بزرگ‌ترین موزه کودکان جهان محسوب می‌شود، می‌باشد.

سپس موزه کودکان هارتفورد غربی و موزه کودکان دالوث که هر دو در دهه ۱۹۲۰ تأسیس شدند. ACM گزارش داده است که تا سال ۱۹۷۵ تقریباً ۳۸ موزه کودکان در ایالات متحده آمریکا شکل گرفته بود. اما دهه ۱۹۷۰ تا ۲۰۰۷ بیش از دویست موزه کودک دیگر دراین کشور تأسیس شده است با این همه هشتاد موزه دیگر نیز در مرحله طراحی و ساخت است.

ایده موزه‌های کودکان از آن زمان تا کنون درسرتاسر جهان پراکنده شده و در اروپا نیز نخستین موزه کودکان بروکسل درسال ۱۹۷۸ با الهام از موزه کودکان بوستون شکل گرفت. موزه بوستون همچنین الهام بخش موزه پامباتا در مانیلاپایتخت فیلیپین است که در سال ۱۹۹۴ گشایش یافت. موزه کودکان کاراکاس در ونزوئلانیز نخستین موزه کودکان در آمریکای لاتین است که در سال ۱۹۸۲ شکل گرفت. موزه کودکان بوگوتا درکلمبیا و سپس موزه هالیفاکس در انگلستان به عنوان نخستین موزه کودکان درکشور انگلیس درسال ۱۹۹۲ تشکیل شد. کشورکره جنوبی نیز نخستین موزه کودکان خود را با عنوان موزه سامسونگ در سئول به سال ۱۹۹۵ افتتاح کرده است.

اما موزه‌های اسباب بازی نیز از جمله موزه‌های ویژه کودکی است که درواقع نمایشگاهی از انواع اسباب بازی‌ها از دوره‌های مختلف یا فرهنگ‌های مختلف جهان است. موزه تاریخ طبیعی آمریکا یکی ازاین نوع موزه‌هاست که دارای نمایشگاه دائمی انواع اسباب بازی‌هاست. همچنین سازمان‌هایی چون موزه عروسک و اسباب بازی نیویورک مجموعه متنوعی از این اشیا دارد که هنوز در معرض بازدید عمومی قرار نگرفته است. موزه‌های اسباب بازی از نظر جنس، نوع و کاربرد متنوع هستند. به عنوان مثال موزه اسباب بازی‌های پلاستیکی در کاتالونیا صرفاً اختصاص به این نوع اسباب بازی‌ها دارد که در سال ۲۰۰۴ افتتاح شده است.

موزه بین المللی عروسک‌های شانکار در دهلی پایتخت هند نیز بزرگ‌ترین مجموعه عروسک‌های جهان محسوب می‌شود که درسال ۱۹۶۵ افتتاح شده است. موزه اسباب بازی پنانگ درمالزی نیز بزرگ‌ترین موزه اسباب بازی جهان از نظر تعداد اشیایی است که دراین موزه گردآوری شده است. تعداد کل اشیای گردآوری شده ۱۲۰ هزارشی است که درکتاب رکوردهای مالزی نیز ثبت شده است و مشاهده بخش‌ها و آثاری از این موزه از طریق سایت یوتوب امکان پذیر است. موزه اسباب بازی استانبول نیز که در سال ۲۰۰۵ تشکیل شده تنها موزه کودکان درکشور ترکیه است که تاریخ انواع اسباب بازی را در فرهنگ این کشور به نمایش می‌گذارد.

موزه انواع ماشین‌های لباسشویی نیز ازجمله موزه‌هایی است که انواع ماشین‌های لباسشویی اسباب بازی را از مدل‌های بسیار کهنه اولیه تا امروزی داراست و از سال ۲۰۰۴ تا کنون به فعالیت خود ادامه می‌دهد. مشاهده آثار این موزه از طریق گوگل امکان پذیر است. موزه خرس‌های اسباب بازی یا تدی بئر نیز در پترزفیلد همشایر انگستان، موزه خرس‌های اسباب بازی در ناپل نیز از جمله موزه‌های اسباب بازی هستند که درحال حاضر بسته شده‌اند.

در ایران اگرچه در سال‌های اخیر جسته و گریخته سخن از موزه کودکان به میان آمده اما تاکنون موزه ای که مشخصاً واجد ویژگی‌ها و کارکرد یک موزه کودکی یا موزه کودکی ویا موزه اسباب بازی باشد و تاریخ یا فرهنگ بازی در ایران را به نمایش بگذارد، راه اندازی نشده است. تلاش‌های جاری در حد راه اندازی موزه‌های صنایع دستی و یا برگزاری نمایشگاه‌های فصلی برای کودکان بوده است که به هیچ وجه تأمین کننده امکانات و استانداردهای موزه کودکان یا موزه اسباب بازی نبوده‌اند.