کودکان و بازی‌های سنتی

بازی یک رفتار اجتماعی است که شکل و محتوای آن برگرفته از هنجارها و آداب و رسوم جامعه است.

بازی اساسی‌ترین فعالیت کودک است که در عین حال یکی از نیازهای اساسی کودکان نیز به شمار می‌رود. نقش بازی در روند رشد جسمانی و روحی- روانی کودکان انکارناپذیر است.

یکی از کارکردهای مهم بازی آن است که کودک را برای ورود به زندگی بزرگسالی آماده کند. کودک بسیاری از مهارت‌های فردی و اجتماعی مورد نیاز برای زندگی آینده خود را از طریق همین بازی‌هایی که به نظر بسیاری بی اهمیت جلوه می‌کند، می‌آموزد.

بسیاری از متخصصان تعلیم و تربیت سفارش می‌کنند که مطالب آموزشی در کلاس‌های درس از طریق بازی آموزش داده شود و نتایج حاصله، گویای موفقیت استفاده از این شیوه است.‌

کودکان در غالب بازی می‌توانند هنر با هم زیستن را بیاموزند و از بودن در کنار یکدیگر لذت ببرند. بازی به آن‌ها یاد می‌دهد که با بزرگ تر از خود چطور رفتار کنند و برخوردشان با کوچک‌ترها چگونه باشد که همه این ویژگی‌ها در بازی‌های سنتی نهفته است.‌

کودکان امروز بر خلاف کودکان دیروز زندگی بسیار متفاوتی دارند و این تفاوت به روشنی در نوع و شیوه بازی کردن آن‌ها مشهود است. دوستان صمیمی کودکان امروزی کامپیو تر، پلی استیشن و تلویزیون هستند و آن‌ها در دنیای کودکی‌شان دنبال بازی‌های وارداتی خشن می‌روند.

بازی‌های رایانه ای، با استفاده از تصاویر جذاب، پرتحرک و زنده و صداهای مهیج، دنیایی از هیجان را برای کودکان پرجنب و جوش به ارمغان می‌آورد، این جذبه و کشش کودک را به عالمی از تخیلات می‌برد که در آن خود را قهرمان اصلی ماجرا می‌پندارد. این بازی‌ها با ترفندهای مختلف، چنان تاثیری بر فکر و اعصاب کودک می‌گذارد که آن‌ها خود را جزئی از این مجموعه ماشینی می‌پندارند.

اما کودکان دیروز بیشتر اوقات خود را در کنار دوستان و بازی با وسایل ساده می‌گذراندند، آن‌ها در این بازی‌ها می‌آموختند که چگونه از ابتدایی و ساده‌ترین وسایل و با ابتکار خود وسیله بازی فراهم آورند و این بازی‌ها باعث خلاقیت، توانایی و شکوفایی استعدادهای آنها می‌شد، بازی‌هایی که امروزه با ورود رایانه و بازی‌های رایانه ای رنگ باخته و به خاطره ای گنگ و دور تبدیل شده‌اند.

بازی‌های سنتی چند دهه ای است که به دست فراموشی سپرده شده و حتی در بین کودکان و نوجوانان روستایی نیز کمتر مشاهده می‌شود. از زمانی که بازی‌های مدرن افزایش یافت افراد به سمت آن‌ها گرایش پیدا کردند. این مسئله نه تنها در نوجوانان بلکه در افراد بزرگسال هم مشاهده می‌شود.

از دلایل این موضوع می‌توان به تهیه راحت شدن بازی‌ها و سی دی‌ها اشاره کرد که خانواده‌ها برای کودکان تهیه می‌کنند.‌

بازی‌های سنتی علاوه بر اینکه برای سرگرمی استفاده می‌شدند، طوری طراحی شده‌اند که تمامی مفاهیم و نیازهای افراد را در بر می‌گیرند. گفته می‌شود در بیشتر بازی‌های سنتی ایران مفاهیمی چون تعادل، سرعت، تقسیم کردن، کم کردن، اضافه کردن، رقابت، همکاری، گذشت، حفظ دوستان، قضاوت و اعتماد به نفس آمیخته شده‌اند و این در حالی است که افزایش روحیه مسئولیت پذیری، تقویت روحیه، بردباری، همکاری و نزدیکی به طبیعت در کنار سرعت، چابکی و زیرکی از نتایج مثبت این بازی‌ها به شمار می‌رود. 

بازی‌ها در هر سنی شکل و قالبی خاص دارند. انسان از لحظه تولد تا مرگ نیاز به بازی دارد، منتها شکل آن در هر سنی فرق می‌کند. همچنین انگیزه‌های آن در هر سن و دوره ای می‌تواند متفاوت باشد. بازی‌های سنتی با وجودی که از عمرشان خیلی می‌گذرد ولی از نظریه‌های روان شناختی و جامعه شناختی خیلی دور نیستند چه بسا که این نظریه‌ها از مشاهده بازی‌ها متولد شده‌اند، نه اینکه اول آن نظریه‌ها نوشته شده باشد و بعد این بازی‌ها متولد شود. آشنا کردن کودکان با بازی‌های سالم و آموزنده سنتی، می‌تواند اقدامی مناسب در جهت حفظ فرهنگ و سنت بومی هر منطقه باشد. با فراموشی این بازی‌ها، بخشی از خاطره رفتاری پدران و مادران خود را از دست می‌دهیم.