نشانه‌های اختلال پردازش بینایی - بخش دوم
اگر کودکی دچار اختلال پردازش بینایی باشد، والدین و آموزگاران این مشکلات را در کودک می‌بینند:
• وقتی کودک متنی را می‌خواند یا محاسبه‌ی ریاضی انجام می‌دهد، قادر به خواندن واژه‌ها و درک مفهوم جمله و حتی خواندن اعداد نیست. در حالی که از لحاظ سایر شاخص‌های رشدی مثل زمان گردن گرفتن و راه رفتن و... طبیعی است.
• مدرسه را دوست ندارد و در مقابل خواندن مقاومت می‌کند. گاهی از اینکه مجبور است متنی را بخواند بسیار ناراحت می‌شود.
• در استفاده از مداد و مدادرنگی مشکل دارد.
• حرکاتش ناهماهنگ است و در برخورد با افراد مختلف دچار مشکل می‌شود.
اختلالاتی که برشمردیم ناشی از مشکلات بینایی زیر است:
• اختلال در تمایز بین حروف مشابه. کودک حروفی مثل “n” و “u” در انگلیسی و حروفی مثل «ج» و «ح» در فارسی را با هم اشتباه می‌گیرد.
• تمایز متن و زمینه‌ی متن برای او دشوار است؛ بنابراین نمی‌تواند یک حرف یا شماره را از صفحه‌ی پس‌زمینه‌ی آن جدا و انتخاب کند. در نتیجه، یافتن چیزها در صفحه برای او دشوار می‌شود و خواندن او بسیار کند پیش می‌رود.
• اختلال در درک توالی حروف، اعداد و اشیا. کودک برای درک ترتیب قرارگیری اعداد و حروف در صفحه تلاش زیادی می‌کند ولی بی‌فایده است. به همین دلیل در هنگام خواندن، ناخواسته از روی کلمات یا خطوط عبور می‌کند. بعضی از کودکان ترتیبِ حروف، کلمات و اعداد را تغییر می‌دهند.
• پردازش بینایی-حرکتی. کودک در هماهنگی میان چشم و دست‌هایش مشکل دارد. دست‌خطی ناخوانا دارد و معمولا روی خط نمی‌نویسد. این کودکان در ورزش کردن نیز دچار مشکل هستند.
چه موقع باید به پزشک مراجعه کرد؟
اگر کودک شما در ابتدای سنین کودکی، در تفسیر و پردازش محرک‌های بینایی دچار مشکل باشد، چندان غیر طبیعی نیست، چون در طی فرآیند رشد مغزی کودک این اتفاقات رخ می‌دهد. ولی اگر این مشکلات در سنین مدرسه هم با فرزندان شما همراه باشد، دیگر غیر طبیعی است و باید او را نزد پزشک متخصص اطفال ببرید. پزشک در هر ویزیت، رشد و نمو فرزند شما را بررسی می‌کند. پس از اینکه مطمئن شد که اختلال رشد و همچنین درگیری چشمی در فرزند شما وجود ندارد ولی همچنان در برخورد با مسائل روزمره دچار مشکل است، باید او را به یک روان‌پزشک اطفال ارجاع دهد.
تشخیص
تشخیص اختلال پردازش بینایی بسیار مشکل است چون نشانه‌های آن بسیار شبیه به سایر اختلال‌ها عصبی-روانی مانند خوانش‌پریشی، نوشتارپریشی، محاسبه‌پریشی، ADHD و... است. پس درمانگر باید وقت و دقت زیادی به خرج دهد تا به تشخیص درست این اختلال برسد.
برای تشخیص اختلال پردازش بینایی، درمانگر از شما می‌خواهد که رفتارهای فرزندتان را دقیق شرح دهید. سپس با یک سامانه‌ی ارزیابی مخصوص VPD موسوم به BEERY VMI (سامانه‌ی یک‌پارچه‌سازی حرکتی-بصری) از کودک شما آزمون می‌گیرد. در این آزمون، فرزند شما باید از روی یک طرح بکشد، خطوط صاف منتهی به یک نقطه‌ی هدف را رسم کند، اشکال شبیه به هم را در میان انبوهی از اشکال مختلف پیدا کند و.... با انجام آزمون مزبور، درمانگر متوجه می‌شود که آیا اختلال فرزند شما مربوط به پردازش بینایی است یا سایر اختلالات عصبی-روانی.
درمان
درمان VPD بیشتر از سن مدرسه شروع می‌شود چون نشانه‌های این اختلال معمولا قبل از سنین مدرسه چندان آشکار نیست. درمان اصلی این اختلال (مانند دیگر اختلالات عصبی-روانی) کاردرمانی است. این کاردرمانی برای تقویت راه‌های عصبی کودک انجام می‌شود؛ برای مثال، سعی می‌کنیم بیمار را با محرک‌های ضعیف و غیر پیچیده‌ی بینایی مواجه کنیم و سپس به تدریج محرک‌هایی را که او در مورد آنها دچار مشکل است، ایجاد نماییم و او را در معرض آنها قرار دهیم. برای مثال، ابتدا از کلمات تک یا دوحرفی شروع می‌کنیم تا کودک در تفکیک حروف و همچنین جمع‌بندی آنها و تولید واژه دچار مشکل نشود. سپس به سراغ کلمات سه‌حرفی، چهارحرفی و... می‌رویم. باید توجه داشت که این کار بسیار زمان‌بر است و باید با حوصله‌ی زیاد انجام شود. اما نمی‌توانیم تا پایان یافتن فرآیند کاردرمانی، کودک را از رفتن به مدرسه منع کنیم. در نتیجه باید کودک مبتلا به VPD مانند سایر بچه‌ها به مدرسه برود. با این تفاوت که برای او باید امکانات و تسهیلات خاصی را در نظر بگیریم.
برای این کودکان در بسیاری از مدارس، یک طرح آموزش فردی (IEP) منظور می‌شود. در این طرح، مدارس از لحاظ قانونی ملزم شده‌اند که خدمات ویژه‌ای به کودکان دارای اختلال پردازش بینایی فراهم کنند. این خدمات ویژه شامل موارد زیر است:
1.باید به کودک اجازه داد که به جای نوشتن روی برگه، از تایپ کردن به وسیله‌ی یک کامپیوتر استفاده کند.
2.اگر کودک مجبور به نوشتن باشد، آموزگاران نباید برای دست‌خط نمره‌ای لحاظ کنند.
3.کودک باید بتواند از نرم‌افزارهایی که صوت را تبدیل به نوشتار می‌کند استفاده نماید. با این کار، عدم هماهنگی دست‌ها با چشم او مانع نوشتن آنچه در ذهن دارد نمی‌شود.
4.کودک باید مجموعه‌ای از ابزارهای تسهیل‌کننده را برای نوشتن در اختیار داشته باشد؛ مثل گیره‌های ویژه‌ی گرفتن مداد.
نمونه‌ای از یک گیره‌ی مداد که به دست گرفتن مداد را راحت‌تر و محکم‌تر می‌کند.
- آموزگاران نباید به این کودکان تکلیفی بدهند که در آن کودک از یک نقاشی نمونه‌برداری کند. چون این کودکان در تفسیر شکل‌ها دچار اختلال هستند.
- باید به این کودکان اجازه داد که برای رسم شکل و نوشتن در یک خط، از خط‌کش استفاده کنند.
- آموزگار باید کاغذهای رنگی یا گرافیکی را در اختیار این کودکان قرار دهد و با دقت مشاهده کند که کودک روی کدام نوع خاص از این کاغذها فعالیت بهتری دارد. دیده شده است که این کودکان بر روی انواع خاصی از کاغذها بهتر می‌نویسند، چون زمینه‌ی این کاغذها به فرآیند پردازش حس بینایی آنها کمک می‌کند.
- بهتر است به این کودکان کتاب‌هایی با فونت درشت یا کتاب‌های صوتی بدهیم تا علاقه‌مند به خواندن داستان و رمان شوند.
جمع‌بندی
اختلال پردازش بینایی یک اختلال مهم در زمان کودکی است، چرا که روند تحصیل کودک را مستقیما تحت تاثیر قرار می‌دهد. این اختلال به معنی عدم توانایی مغز در تفسیر و پردازش اطلاعات رسیده از طریق چشم‌هاست که در نتیجه‌ی این پردازش ناقص یا اشتباه، مغز دستورات اشتباهی را به عضلاتی همچون عضلات انگشتان برای نوشتن یا پاها برای راه رفتن می‌دهد. در نتیجه، این کودکان در خواندن و نوشتن و ورزش کردن ناتوانی زیادی دارند.
از طرفی، نشانه‌های این اختلال بسیار شبیه به سایر اختلالات یادگیری نظیر خوانش‌پریشی و نوشتارپریشی است اما منشاء مغزی این نوع اختلالات با هم فرق می‌کند؛ در نتیجه، درمان آنها نیز با هم کاملا متفاوت است. بنابراین پزشک معالج باید دقت زیادی در تشخیص درست این اختلال داشته باشد چون در بسیاری از موارد، به کودکانی که اختلال پردازش بینایی داشته‌اند، درمان خوانش‌پریشی یا ADHD ارائه شده است و طبیعی است که بیمار نتیجه‌ای نگرفته است. بنابراین، پزشک بیهوده میزان داروها یا جلسات مشاوره را زیاد کرده است که این خود باعث بدتر شدن حال بیمار و بروز عوارض دارویی شده است. پس شناخته شدن این بیماری و درمان منحصربه‌فرد آن به جدا کردن این کودکان از سایر کودکانی که اختلال مشابه دارند کمک کرده است.
والدین باید نشانه‌های این بیماری را دقیق بدانند و در صورت بروز اولین نشانه‌ها، فرزند خود را نزد پزشک ببرند. اهمیت آگاهی والدین در فرآیند شناسایی و درمان اختلالات عصبی-روانی همچون VPD به قدری زیاد است که پژوهشگران در مطالعاتی که انجام داده‌اند به این نتیجه رسیده‌اند که بهبودی کودکان مبتلا به این نوع اختلالات با سطح تحصیلی والدینشان رابطه‌ای مستقیم و تنگاتنگ دارد. به گونه‌ای که روند درمان در مورد کودکانی که والدینشان سطح پایین تحصیلی و اقتصادی و اجتماعی داشته‌اند، بسیار ناامیدکننده بوده و حتی می‌توان گفت تقریبا در هیچ موردی روند درمان به آخر نرسیده و در صورت پایان یافتن دوره‌ی درمان، موفقیت مورد انتظار ما رخ نداده است. هدف از نوشتن و انتشار چنین مقالاتی، آگاه‌سازی توده‌ی جامعه، خصوصا والدین، از وجود چنین اختلالاتی است. در درجه‌ی بعدی، هدف آموزشِ نشانه‌های این اختلالات و بیان اهمیت درمان آنهاست، چرا که بیشتر این اختلالات -از جمله VPD- به شرطی قابل درمان است که به موقع روند درمانی فرد شروع شود.
دیگر تصاویر
ویراستار
مسعود غفوری
مترجم
لینک کوتاه