بررسی کوتاه بر «فناوری کمکی» (AT)
این مقاله بر پایه سخنرانی خانم اِوِلین کلسو در کارگاه «ADVISOR» نوشته‌شده است. هدف از برپایی کارگاه ADVISOR، بررسی افزارهایی بود که در زندگی روزانه به نابینایان و کم‌بینایان می‌توانند کمک کنند. اِوِلین کلسو، مشاور در امور کم‌بینایان و نابینایان در مرکز «خدمات‌دهی و مشاوره درباره‌ی فناوری‌های کمکی» در ایالت نیو همپشایر (New Hampshire) آمریکا است.
«فناوری، افزاری برای شکستن مرزهای یادگیری و گسترش افقِ دید دانش‌آموزان است... فناوری به‌عنوان عامل مهم و کارساز در راستای برقراری عدالت آموزشی می‌تواند به‌کار رود... ارتباط‌هایی که به کمک فناوری‌های نو پدید می‌آید، یادگیری کم‌بینایان و نابینایان را افزایش می‌دهد و جهانِ آن‌ها را از وجه‌های گوناگون، گسترش می‌دهد.» («بنیاد آموزش»، ویراست دوم، جلد 2)
«فناوری کمکی» (AT) چیست؟
فناوری کمکی چنین تعریف‌شده است: «هر وسیله، قطعه یا فراورده‌ای که خریداری و یا سفارش داده شود - چه با تغییر دادن و چه بدون تغییر - تا برای حفظ یا بهبود توانایی‌های عملکردی افراد معلول به‌کار رود، در گستره‌ی فناوری کمکی قرار می‌گیرد.» (مؤسسهی ملی استانداردهای حوزه‌ی فناوری)
این فناوری دربرگیرنده گستره وسیعی از افزارها، از پایین‌ترین سطح فناوری (مانند یک نشانگر، قلم و صفحه‌ی ویژه خواندن خط بریل) تا فناوری‌های پیشرفته، مانند دستگاه‌های الکترونیکی و نرم‌افزارهای رایانه‌ای است.
راه حل‌هایی که AT ارائه می‌کند
فناوری‌هایی در سطح‌های پایین، میانه و بالا؛
«تعریف من از فناوری با سطح بالا، هر نوع افزار مربوط به فناوری‌های نو است که به متصل شدن به شبکه‌ی اینترنتی نیاز دارد.» (اِوِلین کلسو)
- درباره‌ی فناوری‌هایی با سطح پایین و میانه باید گفت: هرگز توان یک راه حل ساده را دست کم نگیرید. «شما برای رفتن به فروشگاه مواد غذایی، هرگز از بالگرد بهره نمی‌برید.»
هدف فناوری‌های کمکی
هدف فناوری کمکی، دستیابیِ کودکان معلول به سواد خواندن و نوشتن و ارتباط‌های طبیعی در مدرسه، خانه و اجتماع است.
این نکته بسیار ارزشمند است که در برنامه‌ریزی‌های‌مان، دو تا سه سال آینده را - که کودک به سبب نیازهای تازه‌اش به افزارهای نویی نیازمند است - در نظر داشته باشیم. برای این کار، مجموعه‌ای از افزارها را برای رفع نیازهای گوناگون، مشخص و تعریف باید بکنیم. برای نمونه، شاید تلویزیون مداربسته (CCTV) به کودکان دبستانی به گونه‌ای کمک کند و به افرادی در سطح بالاتر، به گونه‌ای دیگر. (درباره‌ی تلویزیون مداربسته توضیح داده خواهد شد.)
فناوری کمکی و قانون
فناوری کمکی، هم در IDEA (قانون ارتقای آموزش معلولان) و هم در قانون جامع فناوری که در سال 2004 تصویب شد، «حُکم فدرال»[1] دارد. برپایه این قانون، به آموزش بهره‌مندی از فناوری کمکی در برنامه‌ی آموزش فردی افراد (IEP)، باید توجه شود و بخشی از برنامه‌های درسی دانش آموزان کم‌بینا یا نابینا و همچنین کسانی که افزون بر این‌ها معلولیت‌های دیگری دارند، در نظر گرفته شود.
ارزیابی فناوری کمکی
اطلاعات ضروری پایه
- بیماری‌های چشم و تشخیص‌های مربوط به آن؛
- ارزیابی کارکرد بینایی فرد؛
- علم/سواد مربوط به رسانه.
ملاحظه‌های محیطی
- روشنایی؛
- شرایط قرارگیری فرد نسبت به نور؛
- تابش خیره‌کننده؛
- کنتراست (تفاوت اشیای گوناگون در میزان جذب و بازتاب نور).
برای نمونه، توجه به کنتراست برای دانش‌آموزان دچار «آلبینیسم»[2] بسیار مهم است. خانم کلسو در سخنرانی‌اش، از دانش‌آموزی می‌گوید که دچار آلبینیسم بوده و بیش‌ترِ وسایل و دیوارهای کلاس جدید او به رنگ سفید بوده است. آن‌ها برای پدید آوردن کنتراست مناسب برای آن دانش‌آموز، مجبور شدند بخش‌هایی از دیوارها و وسایل کلاس را با کاغذ‌های سیاه‌رنگ بپوشانند.
نکته‌هایی که درباره‌ی متن‌های نوشتاری برای کم‌بینایان باید در نظر گرفته شود
- نوع خط (فونت)؛
- اندازه‌ی خط (فونت)؛
- فونت برجسته (Bold)؛
- رنگ؛
- چیدمان حروف.
ویژگی‌های دانش‌آموزی که شاید شرایط به‌کارگیری از برنامه‌های «ارتقاءدهنده‌ی سطح نوشتار برای کم‌بینایان» را داشته باشد:
- برای انجام دادن کارهایش در فاصله‌ی نزدیک، بینایی خوب و کارآمدی داشته باشد.
- به دیدن تصویرها علاقه داشته باشد و توانایی ویژه‌اش را برای تشخیص تصویرها و یا عناصر درون تصویرها نشان بدهد.
- در صفحه‌ی پُر از نوشته، نامش را تشخیص دهد و یا دریابد این نوشته معنی دارد.
- با خواندن نوشته‌ها اندک‌اندک بر مهارت‌های خوانش او افزوده می‌شود.
- وضعیت بینایی او پایدار باشد. (یعنی بدتر نشود.)
- دید مرکزی او سلامت باشد.
- در خواندن نوشته‌ها و یادگیری آن‌ها، پیشرفت داشته باشد.
- معلولیت‌های دیگری نداشته باشد. (معلولیت‌هایی که بر خواندن طبیعی متن‌ها می‌توانند مؤثر باشند.)
وسایل کمک‌کننده به بینایی
- عینک؛
- ابزارهای بزرگ‌نمایی؛
- تلسکوپ؛
- تلویزیون مداربسته (CCTV).
تلویزیون مداربسته (CCTV) افزاری است که اندازه‌ی اشیاء گوناگون را می‌تواند بزرگ کند و آن‌ها را روی صفحه‌ی تلویزیون نشان دهد. تلسکوپ به افراد کمک می‌کند چیزهایی همچون علائم راهنمایی و رانندگی را بخوانند یا بازی‌ها را در ورزشگاه بهتر ببینند. این افزارها برای وضعیتی که در آن‌ها تصویرها کنتراست زیادی دارند و یا اشیاء دور هستند، بسیار سودمند هستند. عینک هم ابزاری ساده برای بزرگ‌نمایی است و هم کاربردی طبی می‌تواند داشته باشد.
خط بریل (Braille)
قلم و صفحه‌ی ویژه‌ی خط بریل
این قلم و صفحه‌ی ویژه، برای نابینایان یا کم‌بینایان همچون مداد و کاغذ برای افرادی با توان بینایی عادی است. برتری اصلی این افزارها این است که ارزان و حمل شدنی هستند. این افزارها در دسته‌ی افزارهای با فناوری پایین جای می‌گیرند. صفحه‌ی ویژه خط بریل از دو صفحه‌ی فلزی ساخته شده است که روی‌هم قرار می‌گیرند و سوراخ‌هایی دارند که با ضربه‌ی کم‌وبیش آرام قلم بریل، باز می‌شوند. یک برگه کاغذ در میان این دو صفحه‌ی فلزی، قرار داده می‌شود و نابینا یا کم‌بینا با ضربه‌ی قلم، آن را سوراخ و برجسته می‌کند. برای نوشتن به کمک صفحه و قلم بریل، باید ضربه‌ها برعکس باشد تا هنگامی‌که برگه برگردانده می‌شود، آن را برپایه راهنمای خط بریل، بتوان خواند.
پرکینر بریلر (Perkins Brailler)
اگر صفحه و قلم ویژه‌ی خط بریل، همچون کاغذ و مداد هستند، Perkins Brailler نیز مانند ماشین تحریر است. این ماشین، شش دکمه دارد که به‌کمک آن‌ها می‌توان به خط بریل نوشت.
دفترچه یادداشت حمل شدنی
درواقع دفترچه‌ی یادداشت، افزار «پردازنده‌ی واژگان» است که دانش‌آموزان معلول، از آن می‌توانند بهره‌مند شوند. دانش‌آموزان معلول به کمک این افزار، نوشته‌ها و تصویرهای دلخواه‌شان را از طریق اینترنت می‌توانند بارگیری کنند. این افزار، «نرم‌افزار تبدیل‌کننده‌ی متن به صدا» را نیز دارد.
ویژگی‌های دانش‌آموزانی که از خط بریل و افزارهای مربوط به آن باید بهره‌مند شود، موارد زیر را دربر می‌گیرد:
- کسانی که ترجیح می‌دهند با محیط پیرامون‌شان به کمک حس لامسه ارتباط برقرار کنند.
- از حس لامسه‌شان برای شناسایی اشیاء کوچک بهره می‌برند.
- نام خود را روی صفحه‌ی بریل می‌توانند تشخیص دهند و یا دریابند آن‌چه روی صفحه‌ی بریل نوشته‌شده، دارای معنی است.
- با بهره‌مندی از خط بریل، اندک‌اندک بر مهارت‌های خوانش آن‌ها افزوده می‌شود.
- بینایی‌شان وضعیتی ناپایدار داشته باشد و یا توانایی حفظ وضعیت کنونی بینایی‌شان را نداشته باشند و اندک‌اندک درجه‌ی بینایی‌شان کم و کم‌تر شود.
- دید مرکزی ضعیف داشته باشند و یا دید مرکزی‌شان کامل ازمیان‌رفته باشد و خواندن صفحه‌های کتاب - حتی با بزرگ‌نمایی و به‌کارگیری از افزارهای دیگر – برای آنان نشدنی باشد.
- کسانی که پیشرفت خوبی در به‌کارگیری از حس لامسه و خواندن خط بریل دارند.
- معلولیت‌های دیگر نداشته باشند. (معلولیت‌هایی که بر خواندن خط بریل می‌توانند مؤثر باشند.)
حس شنوایی
- افزارهای ضبط‌کننده‌ی صدا
- افزارهای محاسبه‌کننده‌ی شمار و نوع واژگان و جمله‌های گفته‌شده (در فناوری‌های جدید)، واژه‌نامه‌ها و مانند آن.
تصویرهای لمسی
شعار این افزارها این است: سواد به متن کتاب‌ها و تصویرهای آن‌ها محدود نمی‌شود.
- نقشه‌ها؛
- نمودارها؛
- جدول‌ها؛
- تصویرها.
دسترسی به رایانه
نرم‌افزارهای بزرگ‌کننده (برای نمونه، نرم‌افزار «Zoomtext» و مانند آن): این نرم‌افزارها با هدف بزرگ‌تر کردن نوشته‌های روی نمایشگر رایانه، طراحی شده‌اند.
نرم‌افزارهای صفحه‌خوان (برای نمونه، نرم‌افزار «Jaws»): این نرم‌افزارها متن‌های روی صفحه‌ی نمایشگر رایانه را به گفتار تبدیل می‌کنند و با صدای بلند بازگو می‌کنند.
افزارهای ویژه حس لامسه (مانند صفحه‌ی قابل ویرایش بریل(: صفحه‌ی قابل ویرایش بریل، افزاری الکترونیکی است که به رایانه متصل می‌شود و خط بریل نوشته شده بر آن را به نوشته یا گفتار تبدیل می‌کند. هنگامی‌که کاربر برجستگی‌های حساس پایین صفحه را لمس می‌کند، نرم‌افزار نصب‌شده روی رایانه، آن را به نوشتار یا گفتار تبدیل می‌کند.
فناوری‌های کمکی برای دانش‌آموزانی با چند معلولیت
فناوری «Switch Access»
این فناوری نو، به کاربران اجازه می‌دهد تا به کمک رایانه، با محیط پیرامون‌شان ارتباط برقرار کنند. این فناوری بیش‌تر برپایه بخشی از بدن کاربر که توانایی دارد، طراحی‌شده است. برای نمونه کسی که تنها پلک می‌زند یا چشمانش را می‌تواند حرکت دهد، به کمک این نرم‌افزارها، مقصودش را به دیگران می‌تواند برساند. نرم‌افزارهای Switch Access این نشانه‌ها را به نوشتار و گفتار تبدیل می‌کنند.
پی‌نوشت (افزوده‌های مترجم):
1. حُکم فدرال، به قانونی گفته می‌شود که در همه‌ی ایالت‌های آمریکا باید یکسان اجرا شود.
2. آلبینیم یا زالی، بیماری ژنتیکی است که در مردمک چشم، پوست و دیگر اعضای فرد بیمار، رنگدانه‌ی ملانین نیست. نبود این رنگدانه در مردمک چشم، به ضعف شدید بینایی فرد می‌انجامد.
مترجم
نویسنده
فایل صوتی
لینک فایل صوتی در کانال تلگرام آوای کتابک, لینک فایل صوتی در کانال تلگرام آوای کتابک, لینک فایل صوتی در کانال تلگرام آوای کتابک
لینک کوتاه