مداخلات زودهنگام کودکان ناشنوای والدین ناشنوا

کم‌شنوایی شایع‌ترین اختلال مادرزاد در میان کودکان است که احتمال شیوع بالایی دارد؛ به‌طوری‌که از هر هزار نوزاد، 1 تا 3 تن، با کم‌شنوایی شدید تا عمیقِ دوطرفه، که ناشنوایی نامیده می‌شود، به دنیا می‌آیند. کم‌شنوایی مشخصه‌ای بسیار جالب و مهم دارد و اگر کودک کم‌شنوا به‌سرعت شناسایی شود و اقدامات لازم برای او انجام شود، می‌تواند تمام توانایی‌های کودکان دیگر را به دست آورد. مهم‌ترین کلید موفقیت کودک کم‌شنوا/ ناشنوا مداخله‌ی زودهنگام (پیش از 6 ماهگی) است و سن طلایی کودک همان 6ماه نخست است. مداخله‌ی زودهنگام به معنای فراهم کردن محیطی غنی برای کودک و ایجاد موقعیتی مناسب است تا کم‌شنوایی‌ او با سمعک یا کاشت حلزون تا حد امکان جبران و زبان و گفتارش به حدی قابل‌قبول برسد (مولّلی و همکاران، 1398). 

کتاب‌خوانی و به‌ویژه بلندخوانی برای کودکان کم‌شنوا، علاوه‌بر جذاب بودن، یکی از مهم‌ترین راه‌های بهبود زبان و ارتقای مهارت‌های درک خواندن است. بلند‌خوانی با کودک کم‌شنوا می‌تواند از زمان نوزادی و شیرخوارگی شروع شود و تا بزرگ‌سالی ادامه پیدا کند.

بر اساس پژوهش‌ها، مهارت‌های زبان شفاهی، ازجمله گنجینه‌ی واژگان و توانایی قصه‌گویی، ارتباطی بسیار نزدیک با رشد مهارت‌های ادبی و خواندن و نوشتن کودکان دارند. رشد گنجینه‌ی واژگان و پیشرفت توانایی‌های قصه‌گویی کودکان با بلندخوانی گفت‌وگویی بهبود خواهد یافت.

اهداف برنامه‌ی قصه‌گویی با کودک کم‌شنوا:

• کودک بیاموزد چطور قصه تعریف کند.
• گنجینه‌ی واژگان کودک افزایش یابد.
• کودک از زبان انتزاعی استفاده کند.
• کودک با امانت گرفتن کتاب از کتابخانه آشنا شود.
• کودکان به‌طور گروهی به صحبت‌های هم گوش دهند و باهم گفت‌وگو کنند.
• کودک از خواندن قصه‌ها لذت ببرد.
• کودک بتواند به قصه‌ها گوش دهد و قصه‌هایی ساده‌ را با کلام خودش بیان کند.
• کودک در گفت‌وگوهایی که درباره‌ی قصه‌ها هستند (شامل مفاهیم انتزاعی زبان) شرکت کند.

فعالیت‌های جانبی بلند‌خوانی

در طول بلند‌خوانی، برای اینکه تأثیر کتاب‌خوانی برای کودکان کم‌شنوا بیشتر شود، می‌توان برخی فعالیت‌هایی برای آن‌ها در نظر گرفت. برای مثال، چند داستان مرتبط با موضوع هفته برای کودکان خوانده شود و از کودکان خواسته شود حدس بزنند دنباله‌ی آن چیست؟ همچنین تلاش کنند با استفاده از روش حل مسئله برای مشکلات داستان راه‌حل پیدا کنند. به‌این‌ترتیب، درباره‌‌ی داستان صحبت و گفت‌وگو می‌شود و عقاید و احساسات کودکان بازگو می‌شود. می‌توان بخشی از داستان را برای کودکان مطرح کرد و بر اساس آن، با کودکان نمایش بازی کرد، نقاشی کشید و باهم داستان را کامل کرد؛ همچنین کودکان می‌توانند برگه‌ای را با خود به منزل ببرند تا تشویق شوند درباره‌ی موضوع داستان در منزل صحبت کنند و بدین طریق تجربیات اعضای خانواده مطرح شود (مرکز فرانک، 1398).

بایدها در بلند‌خوانی با کودکان کم‌شنوا

• بلندخوانی را ازپایین‌ترین سن ممکن (نوزادی) آغاز کنید.
• برای تحریک مهارت‌های زبانی و گوش دادن شیرخواران، همراه با بلندخوانی کتاب، شعرهای بچگانه هم بخوانید.
• کتاب‌هایی را انتخاب کنید که محتوای آن‌ها را بتوان پیش‌بینی کرد و در عین حال، مملو از عبارت‌ها، کلمات یا شعرهای تکراری باشند. چنین کتاب‌هایی را بارها و بارها برای کودک‌تان بخوانید.
• وقتی‌که کتابی را دوباره می‌خوانید، اجازه دهید کودک‌تان خودش عبارت‌ها و کلمات کلیدی کتاب را بگوید.
• دائماً برایش کتاب بخوانید!
• داستان‌هایی با محتوا و طول داستان متفاوت برایش بخوانید.
• نام فرزندتان و اعضای خانواده را روی شخصیت‌های داستان بگذارید.
• اجازه دهید کودک‌تان، خودش هم در فعالیت بلندخوانی سهیم باشد و در آن مشارکت کند (کتاب را نگه دارد، صفحات را برگرداند و...)
• طوری قرار بگیرید که کودک حتماً بتواند تصاویر کتاب و چهره‌ی شما را ببیند و درباره‌ی تصاویر ابراز عقیده کند.
• خودتان بلند‌خوانی کتاب‌ها را زیاد تمرین کنید.
• سرعت خواندن و لحن صدای‌تان را دائماً تغییر دهید و آن را منطبق با متن کتاب کنید.
• مراقب باشید نور اتاق به حد کافی باشد و صورت‌تان در روشنی قرار داشته باشد.
• فاصله‌ی شما از کودک کم باشد تا صداها را کامل دریافت کند.
• بلندخوانی را شاد و جذاب انجام دهید.

نبایدها در بلندخوانی با کودک کم‌شنوا

• از خواندن کتاب‌هایی که خودتان به آن علاقه‌ای ندارید، بپرهیزید.
• خواندن کتابی را که به نظر می‌رسد انتخاب درستی نبوده، ادامه ندهید.
• داستان‌هایی را انتخاب نکنید که کودک قبلاً ماجرای آن‌ها را در تلویزیون دیده است.
• گول جوایزی را نخورید که به کتابی تعلق گرفته است (ضمانتی نیست کتاب‌هایی که جوایز بسیاری برده‌اند، لزوماً برای بلند‌خوانی بهترین گزینه باشند).
• کیفیت را فدای کمیت نکنید.

به یاد داشته باشید وقتی کودکی یاد بگیرد خود کتاب را در دستانش بگیرد، خواندن کتاب در او شروع شده است. زمانی‌که کودک کتاب را برمی‌دارد و برای قصه گفتن، از واژه‌هایی استفاده می‌کند که از بلند‌خوانی‌های پیشین در ذهنش مانده است، نیمی از راه را رفته‌ایم. انجام دادن چنین کاری سبب توسعه‌ی مهارت‌های کلامی کودک می‌شود. کودکانی که به آن‌ها اجازه داده نمی‌شود کتاب را در دست بگیرند، احتمالاً کمتر جذب کتاب‌خوانی می‌شوند و بالطبع از خواندن کمتر لذت ببرند.

منابع:

• مولّلی، گیتا و همکاران (1397). راهنمای بالینی مداخله‌ی زودهنگام خانواده‌محور برای کودکان ناشنوا و کم‌شنوا: نسخه‌ی بومی‌سازی‌شده‌ی جمهوری اسلامی ایران، انتشارات دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی، تهران.
• Alissa Ongie, Preschool Project Coordinator, Family Reading, Tennessee State Improvement Grant