آفرینش داستان با اشیا پیرامون کودکان در تمام گروه‌های سنی
فعالیت زیر هم از سوی والدین قابل انجام است و هم از سوی مربیان در مدرسه.
در کودکی، تابستان برای هر یک از ما معنای استراحت و تفریح داشت. اکنون نیز تابستان را فرصتی برای کودکان‌مان می‌دانیم تا فارغ از فعالیت‌های درسی و مدرسه به استراحت بپردازند؛ اما استراحت یا تفریح به معنای فراغت از یادگیری نیست.
می‌توانیم با فراهم کردن بستر مناسب یادگیری، هر زمان به رشد مهارت‌های کودکان‌مان کمک کنیم، خواه تابستان گرمی باشد در فضای خانه، خواه زمستان سردی در فضای کلاس مدرسه. تأمین فرصت یادگیری برای کودکان برابر با صرف هزینه‌های گزاف و بردن آن‌ها از کلاسی به کلاس دیگر نیست. قصد دارم در ادامه فعالیتی معرفی کنم تا با سپری کردن اندکی زمان بیشتر، تابستانی پربار را با کودکانتان در خانه تجربه کنید.
داستان‌سرایی با استفاده از عناصر محیطی
این فعالیت برای همه گروه‌های سنی کودکان از چهار سال به بالا، در شش مرحله قابل انجام است. می‌توانید این فعالیت را در دو روز متوالی با کودکتان انجام دهید. توجه داشته باشید فعالیت را متناسب با سطح مهارت‌ها و دانش کودکتان پیش ببرید.
هدف فعالیت:
- شناخت و تمرین عناصر داستان با کودکان
- تقویت قوه خیال
- تقویت مهارت روایتگری در کودک
- تمرین جمله‌سازی و آفرینش داستان
- تقویت دست‌ورزی
چند شی گوناگون را در اطرافتان انتخاب کنید تا برای داستان‌سرایی با کودکتان از آن بهره گیرید. این اشیا می‌توانند از عناصر موجود در طبیعت باشد یا اشیایی در خانه. خوب است وسایلی را انتخاب کنید که زیاد در برابر دیدگان و دسترس کودکتان نبوده باشد و برای آن‌ها تازگی داشته باشد تا بتواند درلحظه درباره آن تخیل کند. به‌عنوان‌مثال، من چهار شی را انتخاب کردم
۱. یک آدمک چوبی که روزی از کودکی هدیه گرفته بودم.
۲. یک قاب عکس چوبی خالی
۳. یک لامپ که با کاموا به‌صورت سنتی تزیین‌شده است.
۴. یک میوه درخت کاج
مرحله نخست:
روز اول
به کودک بگویید می‌خواهیم همراه هم با کمک این چهار شی داستان بسازیم. قرار است با دیدن آن‌ها ایده بگیریم چه داستانی درست کنیم. مرحله اول همراه کودک یا کودکانتان شخصیت‌های اصلی داستان و زمان و مکانی را مشخص کنید که داستان در آن رخ می‌دهد. این موارد بخشی از عناصر داستان هستند. برای این کار، به کودک بگویید که به این چهار شی نگاه کند و بگوید کدام‌یک از آن‌ها را به‌عنوان شخصیت داستان در نظر بگیریم و برایش نامی انتخاب کنیم. شخصیت اصلی داستان کسی است که ماجراهای داستان درباره او اتفاق می‌افتد. اگر کودک دوست داشته باشد می‌تواند به‌جای یک شخصیت، چند شخصیت را در نظر گیرد؛ مثلاً بگویید می‌توانیم آدمک چوبی را یکی از شخصیت‌های اصلی در نظر بگیریم و اسمش را بگذاریم «چوبک» یا میوه کاج را به‌عنوان شخصیت داستان انتخاب کنیم و نامش را بگذاریم «گردالو». البته این‌ها مثال‌هایی برای ایده گرفتن شماست اما در این مرحله فرصت دهید کودک، خود انتخاب کند چه شی‌ای نقش چه شخصیتی را برعهده می‌گیرد. سپس بگوییم به نظرت داستان در کجا اتفاق می‌افتد؟ مثلاً با توجه به لامپی که دربرابرمان داریم، می‌توانیم بگوییم داستان شب‌هنگام، در کلبه‌ای قدیمی اتفاق می‌افتد یا با دیدن میوه کاج بگوییم داستان در یک جنگل با خانه درختی اتفاق می‌افتد. یا هر دو را ادغام کنید و بگویید داستان در کلبه‌ای کوچک در جنگل اتفاق می‌افتد.
توجه داشته باشید حتماً نباید ایده‌ای که کودک با دیدن این اشیا می‌سازد، ربطی مستقیم با آن شی داشته باشد. به عنوان نمونه ممکن است کودکی با دیدن قاب عکس، یاد یک اجاق‌گاز بیفتد و بخواهد داستان را درباره اجاق‌گاز بسازد و ادامه دهد و رخدادهای داستانش حول محور اجاق‌گاز باشد؛ بنابراین کودک را آزاد بگذارید تا هر طور دوست دارد با این اشیا تخیل کند و داستان خود را بسازد. همچنین درصورتی‌که کودک دوست داشت اشیا دیگری را نیز وارد داستان کند و از آن‌ها برای شخصیت‌سازی، مکان، زمان و رخدادها بهره گیرد، با او موافقت کنید. حتی خوب است او را تشویق کنید که خود نیز شی دیگری را وارد داستان کند.
مرحله دوم:
پس از مشخص کردن شخصیت یا شخصیت‌ها و همچنین مکان و زمان، در این مرحله نوبت به شخصیت‌پردازی می‌رسد. همراه با کودک خود، ویژگی‌های رفتاری و ظاهری شخصیت یا شخصیت‌های داستان را تعریف و مشخص کنید. چند ویژگی اخلاقی و رفتاری را برای کودک مثال بزنید تا ذهنش در این زمینه فعال شود. به‌عنوان نمونه از کودک بپرسید «گردالو»ی داستان ما بداخلاق است یا خوش‌اخلاق؟ زیاد می‌خندد یا کم؟ به نظرت او همیشه خواب‌آلود است؟ پرحرف است؟ ایرادگیر است؟ و همچنین چند ویژگی ظاهری مثال بزنید مانند اینکه آیا صورت او گرد است؟ آیا چشمان او درشت است؟
تعیین ویژگی اخلاقی و ظاهری، پیش از آغاز داستان، به کودک کمک می‌کند تا ذهنش برای ساختن داستان و رخدادهای آن از همان ابتدا فعال شود. این دو مرحله، مقدمات خوبی برای ورود به داستان است.
مرحله سوم:
در این مرحله به عنصر دیگر داستان یعنی نقطه آغاز بپردازید. از کودک بپرسید فکر می‌کنی داستان با چه جمله‌ای آغاز می‌شود. داستان‌مان باید از یک نقطه *آغاز* شود و در یک نقطه *پایان* یابد، بنابراین مهم است چطور آغاز و چطور تمامش کنیم. به کودک توضیح دهید شخصیت اصلی داستان‌مان «گردالو» است اما خود او هم نمی‌داند قرار است چه بر سرش بیاید. بیا با همراهی هم قصه‌اش را بسازیم (با گفتن این جمله‌ها، بخشی از عناصر داستان شامل شخصیت، نقطه آغاز و نقطه پایان را با کودکان مرور می‌کنیم).
به‌این‌ترتیب از کودک بخواهید داستان را آغاز کند.
مرحله چهارم:
در ادامه هر بار کودک جمله‌ای می‌گوید، از او بپرسید خب بعدش چه شد؟ فکر می‌کنی چه بر سر «گردالو» می‌آید؟
هنگامی‌که کودک به اتفاقی اشاره کرد که مربوط به گره داستان می‌شود، از او بپرسید فکر می‌کنی این مشکل را گردالو چطور حل می‌کند؟ در ادامه داستان چه اتفاقی را وارد کنیم که به گردالو برای حل فلان مشکل کمک کند؟ همچنین در این مواقع با طرح پرسشی نظیر «به نظرت کسی به کمکش می‌آید؟» می‌توانید به کودک کمک کنید در صورت دلخواه، شخصیت‌های دیگری را هم وارد قصه کند.
مرحله پنجم:
با طرح پرسش‌هایی به کودک کمک کنید داستان را به پایان برساند. مثلاً بگویید اگر موافق باشی خوب است داستان را کم‌کم تمام کنیم. نباید بگذاریم داستان نیمه‌کاره رها شود. پایان‌بندی داستان را برعهده خود کودک بگذارید. ممکن است او داستانی با پایان باز، غمگین، شاد و ... را دوست داشته باشد.
مرحله ششم:
ادامه فعالیت در روز دوم
به کودک بگویید همان‌طور که بسیاری از کتاب داستان‌هایی که تاکنون خوانده، همراه با تصویر بوده است، او هم برای داستان‌مان قرار است تصویرگری کند. توجه داشته باشید برای تصویرگری این داستان کودک را فقط به‌سوی مدادرنگی هدایت نکنید. می‌توانید با فراهم کردن پارچه یا وسایل کلاژ، از تکنیک‌های کلاژ برای تصویرگری استفاده کنید.
برای اینکه به ذهن کودک نظم بدهید تا بتواند رخدادهای کتاب را تصویرگری کنید، ابتدا رخدادها را هم راه باهم مرور کنید. هر یک از این رخدادها می‌تواند تبدیل به یک فریم نقاشی شود. به‌عنوان نمونه:
- گردالو از مزرعه به جنگل آمد و وارد کلبه کوچک خود شد.
- وقتی در را باز کرد دید خانه به‌هم‌ریخته است و از طبقه بالا صدای یک انسان می‌آید.
- باعجله رفت طبقه بالای کلبه و دید پسرکی کوچک روی زمین با غصه نشسته است و در حال خوردن کلوچه‌هایی است که گردالو صبح، پیش از رفتن به سرکار پخته بود.
- پسرک با گریه پرسید: به من بگو ببینم تو صاحب این کلبه هستی؟
هنگامی‌که کودک به اتفاقی اشاره کرد که مربوط به گره داستان می‌شود، از او بپرسید فکر می‌کنی این مشکل را گردالو چطور حل می‌کند؟ در ادامه داستان چه اتفاقی را وارد کنیم که به گردالو برای حل فلان مشکل کمک کند؟ همچنین در این مواقع با طرح پرسشی نظیر «به نظرت کسی به کمکش می‌آید؟» می‌توانید به کودک کمک کنید در صورت دلخواه، شخصیت‌های دیگری را هم وارد قصه کند.
مرحله پنجم:
با طرح پرسش‌هایی به کودک کمک کنید داستان را به پایان برساند؛ مثلاً بگویید اگر موافق باشی خوب است داستان را کم‌کم تمام کنیم. نباید بگذاریم داستان نیمه‌کاره رها شود. پایان‌بندی داستان را بر عهده خود کودک بگذارید. ممکن است او داستانی با پایان باز، غمگین، شاد و ... را دوست داشته باشد.
مرحله ششم:
ادامه فعالیت در روز دوم
به کودک بگویید همان‌طور که بسیاری از کتاب داستان‌هایی که تاکنون خوانده، همراه با تصویر بوده است، او هم برای داستان‌مان قرار است تصویرگری کند. توجه داشته باشید برای تصویرگری این داستان کودک را فقط به‌سوی مدادرنگی هدایت نکنید. می‌توانید با فراهم کردن پارچه یا وسایل کلاژ، از تکنیک‌های کلاژ برای تصویرگری استفاده کنید.
برای اینکه به ذهن کودک نظم بدهید تا بتواند رخدادهای کتاب را تصویرگری کنید، ابتدا رخدادها را هم راه باهم مرور کنید. هر یک از این رخدادها می‌تواند تبدیل به یک فریم نقاشی شود. به عنوان نمونه:
- گردالو از مزرعه به جنگل آمد و وارد کلبه کوچک خود شد.
- وقتی در را باز کرد دید خانه به‌هم‌ریخته است و از طبقه بالا صدای یک انسان می‌آید.
- باعجله رفت طبقه بالای کلبه و دید پسرکی کوچک روی زمین با غصه نشسته است و در حال خوردن کلوچه‌هایی است که گردالو صبح، پیش از رفتن به سرکار پخته بود.
- پسرک با گریه پرسید: به من بگو ببینم تو صاحب این کلبه هستی؟
به این ترتیب داستان را با کودک مرور کنید و درصورتی‌که کودک توانایی نوشتن دارد از او بخواهید متن مربوط به هر فریم تصویرگری را خود بنویسد. درصورتی‌که مهارت نوشتن را هنوز فرانگرفته است، خودتان برایش بنویسید. سپس، به او بگویید بر اساس این داستان قرار است نقاشی کنیم. می‌تواند برای هر جمله به ترتیب یک نقاشی بکشد یا مثلاً دو جمله را در یک تصویر نشان دهد. سپس انتخاب کند متن مرتبط با هر تصویر را در کدام بخش صفحه می‌خواهد نمایش دهد.
پس از آماده‌سازی تصویرها، آن‌ها را به شکل کتاب در کنار هم قرار دهید. از کودک خود بخواهید برای کتاب جلد درست کند و نام تصویرگر و نویسنده را نیز روی جلد بنویسد.
دیگر تصاویر
نویسنده
لینک کوتاه