تأثیر کتاب‌خوانی با اشاره‌های کودکانه بر افزایش گنجینه‌ی واژگان کودکان ناشنوا
مدت‌هاست که نتایج تحقیقات گوناگون، ارتباط میان گنجینهٔ واژگان هر کودک، توانایی خواندن و نوشتن، و سواد ادبی او را در سال‌های بعد به اثبات رسانده است. یکی از راه‌های گسترش گنجینهٔ واژگانی هر کودک یادگیری‌های ضمنی است. کودکان ناشنوا و کم‌شنوا غالباً در یادگیری‌های ضمنی (تصادفی) دچار مشکل‌اند و برای افزایش گنجینهٔ واژگانی خود، به مداخله نیاز دارند. خواندن کتاب‌های داستان یکی از شیوه‌های مداخلهٔ بسیار کارا در این زمینه است. اگر به کتاب‌خوانی‌های‌مان، روش‌های قصه‌گویی تعاملی (گفت‌وگویی) را نیز بیفزاییم، اثر این کتاب‌خوانی دوچندان خواهد شد. تروسل و ایستابروکس (۲۰۱۳) به بررسی کودکان ناشنوایی پرداختند که از زبان اشاره استفاده می‌کردند. آن‌ها نشان دادند که برخی روش‌ها، همچون سؤال کردن دربارهٔ بخش‌هایی از متن داستان و نیز استفاده از سرنخ‌های تصویری، می‌تواند گنجینهٔ واژگان این کودکان را بسیار بهبود ببخشد.
یادگیری‌های اتفاقی واژه‌ها یکی از مهم‌ترین شیوه‌های یادگیری واژگان در کودکان است؛ همچنین افزایش گنجینهٔ واژه‌ها و نگهداشتن آن رابطه‌ای مستقیم با توانایی‌های کودک در حوزهٔ خواندن و نوشتن در سال‌های بعد دارد. اما این موضوع دربارهٔ کودکان ناشنوا متفاوت است؛ زیرا این کودکان تقریباً یادگیری ضمنی ندارند و برای آموزش کلمات لازم است که از راهکارهای آموزشی رسمی و با برنامه استفاده شود. یکی از راه‌های گسترش گنجینهٔ واژگان کودکان ناشنوا از طریق خواندن تعاملی است. کتاب‌خوانی تعاملی سبب می‌شود کودک فرصتی بیابد تا دربارهٔ متنی آشنا، که مورد علاقه‌اش است، گفت‌وگو کند و در حین گفت‌وگوها، واژه‌های زیادی بیاموزد. در این شیوه، فرد بزرگ‌سال، به‌طور مداوم، واژه‌های جدیدی دربارهٔ متنِ آشنا به کار می‌برد و این کار برای هر کتاب بارها و بارها تکرار می‌شود. این مداخله از طریق کتاب‌خوانی برای کودکان ناشنوا و کم‌شنوا بسیار مؤثر و در عین حال، لذت‌بخش است.
علت محدود بودن گنجینهٔ واژگان کودک کم‌شنوا می‌تواند موارد زیر باشد:
- وجود موقعیت‌های کمتر برای یادگیری‌های ضمنی
- تعاملات زبانی کمتر و محدودتر با بزرگ‌سالان
- محدود بودن تعاملات نوشتاری و گفتاری در منزل.
تمام این موارد ناشی از محدودیت‌های ارتباطی و زبانی کودکان کم‌شنوا و ناشنواست. بر اساس تحقیقات متعدد، کتاب‌خوانی و قصه‌گویی تعاملی سبب بهبود مهارت‌های مختلف زبانی و گفتاری کودکان ناشنوا و کم‌شنوا می‌شود. در برخی بررسی‌ها، از این روش برای کتاب‌های آنلاین و مجازی نیز استفاده شده است. نتیجه آنکه باز هم بهبود گنجینهٔ واژگان کودک ناشنوا یا کم‌شنوا، چه به‌صورت گفتاری و چه به‌صورت اشاره، گزارش شده است.
وایتهارس (۲۰۰۳) روش کتاب‌خوانی تعاملی و راهکارهای مورد استفاده را به‌خوبی شرح داده است. در این راهکار، از سؤالات باز پاسخ و پرسش از کودک دربارهٔ موضوعات مطرح‌شده در داستان و باز کردن باب گفت‌وگو با کودک استفاده می‌شود. داستان‌های مناسب برای این نوع کتاب‌خوانی بدین قرار است: داستان‌هایی با نوشته‌های کمتر و تصاویر بیشتر، تعداد کلمات کم در هر صفحه و با طرح‌هایی ساده، نه شلوغ. در حین کتاب‌خوانی، می‌توان از کارت‌های تصویری یا اشیای مرتبط به داستان استفاده کرد.
نتایج بررسی‌ها، از جمله تروسل و ایستابروکس (۲۰۱۳)، مولر و هارتیگ (۲۰۰۹) و فانگ (۲۰۰۵) حاکی از آن است که اگر کتاب‌خوانی تعاملی همراه با اشاره‌های کودکانه و زبان اشاره باشد، میزان واژه‌های تصویری کودکان ناشنوا به‌شدت گسترش خواهد یافت؛ همچنین گنجینهٔ واژگان کودکان ناشنوا و کم‌شنوایی که از زبان گفتاری استفاده می‌کنند نیز از طریق کتاب‌خوانی تعاملی، بهبود معناداری پیدا می‌کند. هر کودک ناشنوا یا کم‌شنوا، بالطبع، با یک روش ارتباطی راحت‌تر است. بزرگ‌سال قصه‌گو بهتر است از همان شیوه در قصه‌گویی استفاده کند.
در قصه‌گویی‌های تعاملی، پیش از قصه‌گویی، مربی باید برای خودش مشخص کند که از چه راهکارهای استفاده خواهد کرد و برای قصه‌گویی/ کتاب‌خوانی تعاملی برنامه داشته باشد؛ همچنین لازم است سطح زبانی کودک ناشنوا در نظر گرفته شود. به‌کارگیری کتاب‌های مناسب برای کودکان کم‌شنوا نیز بر کارایی این نوع کتاب‌خوانی می‌افزاید.
منابع:
- Fung, P. C., Chow, B. W. Y., & McBride-Chang, C. (۲۰۰۵). The impact of a dialogic reading program on deaf and hardof-hearing kindergarten and early primary school-aged students in Hong Kong. Journal of Deaf Studies and Deaf Education, ۱۰, ۸۲–۹۵. doi:۱۰٫۱۰۹۳/deafed/eni۵
- Mueller, V., & Hurtig, R. (۲۰۰۹). Technology-enhanced shared reading with deaf and hard-of-hearing children: the role of a fluent signing narrator. Journal of Deaf Studies and Deaf Education, ۱۵, ۷۲–۱۰۱. doi:۱۰٫۱۰۹۳/deafed/enp۲۳
- Trusell,J.W., Easterbrooks S.R. (۲۰۱۳).The effect of enhanced story book Interaction on signing deaf children’s vocabulary,Journal of deaf Studies and Deaf Education,
نویسنده
لینک کوتاه