آموزش مفاهیم به کودکان، مهارت ۲: شایستگی حساب | آموزش ریاضی
مهارت ۲: شایستگی حساب در آموزش ریاضی قبل از دبستان به کودکان
بسیاری از مشکلات یادگیری، قبل از ورود به دبستان قابل پیشگیری‌اند و می‌توان با صرف زمانی اندک، علل مشکل را شناسایی و درمان کرد. مربیان مهدهای کودک و کلاس‌های آمادگی، در صورتی که تعلیمات لازم را دیده و زیر نظر فرد مجربی کار عملی انجام داده باشند، می‌توانند به آسانی این گره را بگشایند (تبریزی، ۱۳۸۶). مفاهیم ریاضی نیز یکی از مواردی است که اگر در سنین پیش از دبستان و متناسب با رشد ذهنی کودک آموزش داده شود، می‌توان امیدوار بود که کودک در سن دبستان مشکل ریاضی نداشته باشد. در سنین پیش از دبستان می‌توان از بازی برای آموزش انواع مفاهیم استفاده کرد.
مهم این است که نوع بازی را متناسب با سن و سال و میزان رشد ذهنی و اجتماعی کودک انتخاب کرد. منظور از آموزش ریاضی قبل از دبستان به هیچ وجه آموزش شمردن یا نوشتن اعداد نیست. هدف اصلی بالا بردن درجهٔ دقت کودکان به مشاهده دقیق محیط زندگی، کشف شباهت‌ها، به کارگیری درست مفاهیم اولیه (جهات) و پایه‌های ریاضی مثل طبقه بندی- ارتباط منطقی- اندازه‌ها و ... است. آموزش ریاضی قبل از دبستان بهتر است همراه با هنر باشد تا کودک در آینده از ریاضی متنفر نباشد.
آموزش ریاضی قبل از دبستان
آموزش ریاضی قبل از دبستان در چند مقوله خلاصه می‌شود:
۱. طبقه بندی
۲. نظم و ترتیب
۳. مقایسه و اندازه گیری
۴. شمردن و انجام عملیات
چون کودکان پیش از دبستان دارای تفکر خودمحورند، تفکرشان تحت تأثیر ادراکات بصری‌شان است و برای تفکر منطقی، انتزاعی و استدلال آمادگی ندارند چون مفاهیم اساسی را کسب نکرده‌اند، لذا آموزش آن‌ها باید از طریق بازی، تجارب عینی و فعالیت باشد.
مفاهیم پیش نیاز آموزش ریاضی
- مفهوم اندازه شامل بزرگ، کوچک و مساوی
- مفهوم ارتفاع شامل بلند، کوتاه و مساوی
- مفهوم وزن شامل سنگین، سبک و مساوی
- مفهوم ضخامت شامل چاق، لاغر و هم وزن
- مفهوم قطر شامل پهن، باریک و مساوی
- مفهوم کمیت شامل بیش تر، کم تر و مساوی
- مفهوم فاصله شامل دور، نزدیک و مساوی
- مفهوم زمان شامل قبل، بعد و هم زمان
- مفهوم دما شامل گرما، سرما و همانند
- مفهوم جهات شامل بالا، پایین، چپ، راست، زیر، رو و ...
فعالیت‌هایی جهت رشد توانایی و شایستگی ریاضی:
آشنا کردن کودک با مفاهیم اندازه و ارتفاع:
۱. یک سری کارت در ۵ اندازهٔ مختلف برش دهید و آن‌ها را به کودک دهید و از او بخواهید آن‌ها را در سه سطح مرتب کند و بعد از مهارت کامل آن‌ها را در ۵ سطح مرتب کند. یک کارت اضافی هم درست کنید که با یکی از کارت‌ها هم اندازه باشد و این گونه مفهوم مساوی را به کودک آموزش دهید.
۲. یک گروه از کودکان را انتخاب کنید (۵ نفری) و از آن‌ها بخواهید با شروع موسیقی به اطراف بدوند و بعد از پایان موسیقی به ترتیب قد صف ببندند. با هدف یاددهی مفاهیم اندازه، ارتفاع، ردیف کردن و مرتب کردن.
۳. مدادهایی را در اندازه‌های مختلف تهیه کنید. از او بخواهید بلندترین و کوتاه‌ترین مداد و مدادهای مساوی را به شما نشان دهد. این کار را می‌توان با وسایل دیگری هم انجام داد.
آشنا کردن کودک با مفهوم وزن:
۱. برای آموزش مفاهیم وزن از آب بازی استفاده کنید. اشیاء سبک روی آب شناورند و اشیاء بزرگ و سنگین مثل فلزها غیرشناورند.
آشنا کردن کودک با مفاهیم ضخامت، قطر، کمیت، فاصله، زمان، دما و جهت‌ها:
۱. تصاویری به کودک نشان داده می‌شود و از او خواسته می‌شود که تفاوت آن‌ها را از نظر چاقی، لاغری، پهنی، باریکی، بیش تر، کم تر، دور، نزدیک، قبل، بعد و گرما و سرما بیان کند.
۲. تصاویری به کودک نشان داده می‌شود و از او خواسته می‌شود که تفاوت آن‌ها را از لحاظ جهت بیان کند. به کودک آموزش دهید که عقب و پشت سر و جلو و پیش رو معنای یکسانی دارند. بعد از کودک بخواهید که اعضای چپ و راست بدن را نشان دهد.
آشنا کردن کودک با مفهوم شباهت و تفاوت:
۱. تصاویری به کودک نشان داده می‌شود و از او خواسته می‌شود شکل متفاوت را پیدا کند.
۲. تصاویری به کودک نشان داده می‌شود و از او خواسته می‌شود که شکل مشابه را رنگ کند.
۳. به کودک تعداد زیادی قاشق، کلید و یا پر نشان داده و از او بخواهید تا اشیاء شبیه به هم را پیدا کند.
آشنا کردن کودک با مفهوم ارتباط منطقی:
۱. تصاویری به کودک نشان داده می‌شود و از او خواسته می‌شود که ارتباط منطقی بین اشکال را بیابد.
۲. وسایلی را که با هم ارتباط دارند جمع آوری کنید مثل قاشق و چنگال، خمیردندان و مسواک، شانه و آیینه، صابون و حوله و ... وسایل را جلو کودک بگذارید و از او بخواهید وسایل مرتبط با هم را کنار هم بگذارد.
آشنا کردن کودک با مفهوم جزء و کل:
۱. تصاویری از مکان‌های مختلف به کودک نشان داده و از او می‌خواهیم اشیاء مربوط به هر یک از مکان‌ها را مشخص کند.
آشنا کردن کودک با مفهوم طبقه بندی:
۱. وسایل مختلفی را در اختیار کودک قرار دهید و از او بخواهید آن‌ها را بر اساس رنگ، جنس، اندازه، شکل و ... طبقه بندی کند. به طور مثال مهره‌های قرمز یک سمت، مواد خوراکی یک سمت، میوه‌های هسته دار جدا از بی هسته و
۲. تصاویری از حیوانات مختلف را از مجلات ببرید و آن‌ها را مقابل کودک بگذارید و او را تشویق کنید تا حیوانات شبیه به هم و از یک خانواده را کنار هم بچسباند.
آشنا کردن کودک با مفهوم نظم و ترتیب:
۱. نواری درست کنید و اشکالی را روی آن بکشید، در سلسله اشکال، اولین شکل که ارائه می‌شود باید دایره باشد. اشکالی همانند و هم رنگ با آن‌ها از کاغذ ببرید و از کودک بخواهید اشکال بریده شده را با اشکال روی مقوا مطابقت داده و مرتب کند.
۲. تعدادی مهره رنگی یا حبوبات تهیه کنید و آن‌ها را با نظم خاصی کنار هم بچینید. آن نظم را تکرار کنید. کودک باید ارتباط را بیابد و آن را تکرار کند. به طور مثال: نخود لوبیا، عدس، نخود ... قاشق، کارد، چنگال، قاشق ... و
۳. تعدادی از اشکال متفاوت را در توالی منظم قرار دهید و از کودک بخواهید آن توالی را تکرار کند.
موزش مفاهیم اعداد از ۰ تا ۱۰ به کودک:
آموزش عدد صفر:
لازم نیست مفهوم عدد صفر را توضیح دهید بلکه دربارهٔ مفهوم هیچ با کودک تمرین کنید. مثلاً از کودک بپرسید
تو چند تا دم داری؟
تو چند تا شاخ داری؟
تو چند تا نوک داری؟
سپس می‌توانید در مورد چیزهایی که در کلاس وجود ندارند از کودک سؤال کنید. مثلاً:
چند تا فیل توی اتاق است؟
در این اتاق چند اتوبوس است؟
در این اتاق چند تا حوض است؟
آموزش عدد یک و دو:
۱. ما می‌توانیم دربارهٔ عدد یک این گونه با کودک کار کنیم:
تو چند دماغ داری؟
تو چند زبان داری؟
تو چند سر داری؟
وسایلی را که فقط یک نمونه از آن داخل خانه یا پارک است را از کودک بخواهید نام ببرد.
هنگام چیدن سفره از کودک بخواهید برای هر نفر یک بشقاب، قاشق و لیوان بگذار.
۲. در مورد آموزش عدد دو، این گونه عمل کنید:
تو چند تا چشم داری؟
تو چند تا گوش داری؟
تو چند تا دست داری؟ و
به دنبال وسایلی باشید که دو نمونه از آن وجود دارد؟
۳. آموزش عدد سه:
یک مثلث بکشید و گوشه‌های آن را به کودک نشان دهید و پس از شمردن گوشه‌ها از کودک بخواهید شکل‌های سه گوش را در کلاس پیدا کند.
۴. آموزش عدد چهار:
برای آموزش اعداد از دو تا پنج می‌توان این بازی را اجرا کرد، به این صورت که بچه‌ها دست می‌زنند و می‌چرخند و با هم می‌خوانند تا جایی که صدای آهنگ قطع شود:
با هم میریم خرید
می‌خواهیم شیرینی بخریم
چند تا شیرینی بخریم
معلم می‌گوید دو تا و بچه‌ها باید فوراً به گروه‌های دو نفری تقسیم شوند و آن‌هایی که از گروه باقی ماندند از بازی خارج می‌شوند. به همین ترتیب برای عدد ۳، ۴ و ۵ عمل می‌کنیم.
۵. آموزش عدد پنج:
از کودک بپرسید هر دست چند تا انگشت دارد؟
از کودک بپرسید هر پا چند انگشت دارد؟
چیزهایی در خانه پیدا کنید که پنج عدد باشد.
به کودک مقدار زیادی نخود دهید و از او بخواهید که آن‌ها را ۵ تا ۵ تا بشمارد و کنار بگذارد.
از او بخواهید که درخواست‌های زیر را انجام دهد.
۲ تا دسته ۵ تایی ۲ تا دسته ۳ تایی ۴ تا دسته ۲ تایی ۳ تا دسته ۵ تایی ۱ دسته ۴ تایی و ...
۶. آموزش عدد شش، هفت و ... و ده:
الف. چندین جعبه تهیه کنید و روی هر جعبه یکی از اعداد را بنویسید و سپس آن‌ها را در اختیارکودک قرار دهید و از او بخواهید در هر جعبه با توجه به شمارهٔ جعبه در آن مداد یا حبوبات و یا چیزهای دیگر قرار دهد.
ب. کودک را تشویق کنید تا شماره‌های مختلف را در اطراف خود بیابد مثل روی شماره گیر تلفن، شماره‌های ساعت، شمارهٔ پلاک آب، شمارهٔ پلاک خانه.
ج. تصویر یک مزرعه با حیوانات مختلف فراهم کنید و آن را نشان کودک دهید و از او در مورد تعداد حیوانات داخل مزرعه سؤال کنید. این فعالیت مخصوص سنین ۷-۵ سال است.
د. با استفاده از مقوا سه سری کارت تهیه کنید:
- روی سری اول اعداد از ۰ تا ۱۰ نوشته شود.
- روی سری دوم به جای نوشتن اعداد، شکل مربع بکشید. مثلاً یک مربع، دو مربع و
- روی سری سوم تصویر بکشید.
- این کارت‌ها را میان کودکان توزیع کنید و از آن‌ها بخواهید دایره وار بچرخند. در هر بار یکی از اعداد را نام ببرید در این حالت سه سری کودک باید داخل دایره شوند. یک سری با نماد عدد، یک سری با نماد اشکال هندسی و یک سری با کارت‌هایی که دارای تصویر است.
هـ. به کودک تعدادی مهره دهید و از او بخواهید در هر بار هر تعدادی را که نام بردید از ظرف خارج کند. مثلاً ۷ مهره، ۳ مهره، ۹ مهره و
و. پازل‌های عددی درست کنید که در یک قسمت آن عدد مربوط نوشته شده باشد و در قسمت دیگر آن اشکال مربوط به آن
آموزش اشکال هندسی:
۱. اشکال هندسی را روی مقوا ببرید و به دیوار وصل کنید.
۲. با مقواهای رنگی سه گوش، چهارگوش، گردی در اندازه‌ها و با رنگ‌های مختلف ببرید. این اشکال را در اختیار کودک قرار دهید و از او بخواهید با آن‌ها شکل‌های جدیدی ابداع کند.
۳. یک رشته نخ به کودک دهید و از او بخواهید شکل‌های هندسی درست کند.
۴. از کودکان بخواهید به صورت دایره وار بنشینند و معلم چند شیء گرد را نام ببرد و از بچه‌ها بخواهید این کار را ادامه دهند.
۵. از کودکان بخواهید به صورت چهارگوش بنشینند و معلم چند شیء چهار گوش را نام ببرد و از بچه‌ها بخواهید این کار را ادامه دهند.
۶. از کودکان بخواهید به صورت سه گوش بنشینند و معلم چند شیء سه گوش را نام ببرد و از بچه‌ها بخواهید این کار را انجام دهند.
۷. اشکال متفاوت با ابعاد متفاوت فراهم کنید و از کودک بخواهید مثلاً از دایرهٔ بزرگ به سه گوش کوچک و از آن به چهار گوش بزرگ و ... بپرد.
مفهوم کامل و نصف در آموزش ریاضی:
نحوهٔ آموزش به این شکل است که در حضور کودک یک سیب نصفه و یک سیب کامل را در بشقاب قرار دهید. از کودک بپرسید آن‌ها با هم تفاوتی دارند یا نه؟ کامل یعنی چه؟ از کودک بپرسید چه چیزهای دیگری را می‌توان نصف کرد؟ آیا می‌توان کتاب، مداد رنگی، کاغذ و ... را نصف کرد؟
آموزک در رابطه با این مقاله و آموزش ریاضی به کودکان بسته‌های آموزش خلاق زیر را پیشنهاد می‌دهد
منبع
دکتر احمد عابدی ... { و دیگران }؛ (۱۳۹۱)، مهارت‌های مورد نیاز کودکان برای ورود …
لینک کوتاه